Кьилин редактордин гаф
Гьар са халкьдихъ авай виридалайни еке къуват, милли дамах чIал я. Гьавайда лугьузвач: чIал амачтIа, миллетни амукьдач. Гьайиф хьи, эхиримжи йисара гзафбуру и гьакъикъатдин метлеб кьатIузвач. Иллаки — жегьилри! Эгер икьван чIавалди шегьердин чкада дидед чIалал рахазвайбурун кьадар къвердавай тIимил жезвайтIа, гила и “тIегъуьн” хуьреризни чкIанва. КIвале, куьчеда, мектебда жегьилар урусдал рахазва, хайи чIалан, эдебиятдин тарсариз артух фикир хгузмач, къецепатан чIалар чирун сифте чкадал эцигзава. Белки, жегьилар гъавурда авач жеди. Бес абур гъавурда тун, акьалтзавай несилрин векилрив хайи чIалан багьавал, чимивал гьиссиз тун диде-бубайрин буржи тушни?! Гьар са хизанда и месэладив къадирлувилелди, жавабдарвилелди эгечIиз хьайитIа, лезги чIалал рахазвайбурун кьадар, са шакни алачиз, пара жеда.
Са мисал гъин. Хуьруьн мектеб акьалтIарна, Махачкъаладиз кIелиз атай зи са дуст университет куьтягьайдалай кьулухъ шегьерда амукьдайвал хьана. КIвалерни маса къачуна, хъсан кIвалахални акъвазна, хизанни кутуна. Са сеферда заз ам вичин 5 йис хьанвай хцихъ галаз урусдал рахаз акуна. Гададини вичин бубадиз урус чIалал жаваб хгузвай.
— Я стха, — лагьана за, — ваз ви бубади лезги чIал чирнани?
— Гьелбетда, чирна, — жаваб хгана ада.
— Бес вуна ви хва ахьтин мумкинвиликай вучиз магьрумзава? — суал хгана за. Амма жаваб жагъанач. Зи дустуниз вуч лугьудатIа чизвачир. Яраб ам хьтин лезгияр мад гьикьван аватIа!
Хайи чIал хуьнихъ рикI кузвай ватанпересарни тIимил авач. Ахьтинбуру Ватандивай яргъа, чеб яшамиш жезвай шегьерра хайи чIал, меденият, милливал хуьнин мураддалди жуьреба-жуьре мярекатар тухузва, серенжемар кьабулзава. Эхиримжи йисара Урусатдин са шумуд шегьерда, ихьтин ксарин зегьметдин нетижа яз, лезги чIалай махсус курсар кардик акатнава. Мисал яз, — Москвада, Санкт-Петербургда, Сургутда, Ростовда, Краснодарда ва масанра. Шаз Туьркиядай редакциядиз мугьман хьайи чи ватандашрини чпихъни ихьтин фикирар авайдакай хабар ганай. Амма гзаф чкайра хайи чIалал акъатзавай ктабрин кьитвал ава. И месэла виш агъзурралди лезгияр яшамиш жезвай Азербайжандани хцидаказ акъвазнава.
Алатай йисан эхирра зун лезгийрин шаир Эйваз Гуьлалиеван 50 йисан юбилейдиз талукьарнавай мярекатда иштиракун патал Бакудиз фенвай. Межлисдилай кьулухъ Азербайжанда лезги медениятдин къуллугъда акъвазнавай чи стхайрихъ галаз кьиле фейи гуьруьшдал малум хьайивал, ина мектебра лезги чIалан тарсар гудай пешекар муаллимар ва аялриз дидед чIалай кIелдай ктабар бес жезвач. И месэладикай “Самур” газетдин кьилин редактор, машгьур шаир Седакъет Керимовади, “Алам” журналдин кьилин редактор Камран Къурбаналиева ва масабуру са шумудра лагьана, кхьена. Амма нетижа авач.
Им вири халкь патал важиблу месэла я. Урусатдин Госдумада, Дагъустандин Халкьдин Собранида авай лезги депутатри, Дагъустандин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министерстводи и кардиз фикир гун герек я. Сад лагьайди, Дагъустанда лезги мектебар патал акъудзавай учебникар, тираж артухарна, Азербайжандизни агакьарна кIанда. Кьвед лагьайди, Бакуда ДГУ-дин, я тахьайтIа, ДГПУ-дин отделение кардик кутунин, ана дидед чIалар чирдай отделение арадал гъунин игьтияж ава. Ибур анжах гьукуматдин дережада аваз гьялиз жедай месэлаяр я. ЧIала халкь садзавайди, агудзавайди кьатIана кIанда.
Гзаф чкайра лезги чIал чириз кIанзавайбуруз ктабар, учебникар гьат тийизвайди фикирда кьуна, “Лезги газетдин” редакцияди “Мавел” чапханадихъ галаз санал гьа ихьтин ктабар гьазурдай проект гъиле кьунва. Мукьвара “100 тапшуругъ” тIвар алай сад лагьай ктаб чапдай акъатда. РикIел хкин, 2019-йисуз “Лезги газетдин” редакцияди мергьяматлувилин “ЛЕКИ” фондунихъ галаз санал гьеле мектебдиз фидай яшар тамам тахьанвай аялар патал лезги чIалал рангар экъуьрдай махсус кIватIал гьазурнай. Гьамни къе-пака чи гъиле гьатдайвал я. Абур гьинай ва куьн маса къачуз жедатIа, чна хабар хгуда.
Мегьамед Ибрагьимов
