Заидин Гьасанован — 70 йис
Заидин Гьасанов чи литературадиз алатай асирдин 70-йисара атана, вичикай ада лап са куьруь вахтунда чIехи майиларни туна. Дугъриданни, автор и фана дуьньяда анжах 32 йисуз яшамиш хьана. Асул пешедай ам сарарин духтур ва муаллим тир. Медучилище акьалтIарна, Кьурагьа кIвалахна. Гуьгъуьнлай ДГУ-дин филфак куьтягьна, райгазетда ва мектебда зегьмет чIугуна.
Руьгьдай Заидин шаир, гьикаятчи, вични новеллист, куьруь жанрайрин эсеррин автор тир. Гьа тIимил яшара ада са хейлин хъсан шиирар, гьикаяяр, “Умудлу кам” ва “Женжел” тIвар алай повестар, Шамсудин Исаевахъ галаз санал кхьей драма (Советрин Союздин Игит Эсед Салигьован кьисметдикай), лап гзаф таржумаяр, литературадин месэлайрай кхьей макъалаяр, рецензияр, фикирар, къейдер, очеркарни зарисовкаяр теснифна. Гзафбур чапдайни акъатна. Абур жуьреба-жуьре газетрани журналра чкIанва. “Умудлу кам”, “Женжел”, “Бубадин кIвал” кьилдин ктабар яз ама. Абуруз чи критикада кутугай къиметарни ганва (Межид Гьажиева, Буба Гьажикъулиева, Гьажи Гашарова, Ханбиче Хаметовади, Рагьим Кельбеханова, масабуруни). Санлай вири авторрин фикир ам я хьи, Заидина къачунвай камар, гьа вичи кхьенвайвал, умудлубур, дурумлубур, эбедивал авайбур я.
Гьайиф, залум дуьшуьшди ам чавай фад къакъудна. Вичин кьилдин ктабар аквадай мумкинвални касдиз хьанач. Гьа икI, заз чидай делилралди, Заидинан ирссагьибрин гъилера адан гьеле садавайни я кIелиз, я чапдай акъудиз тахьанвай хейлин затIар — шиирар, новеллаяр, повестар, таржумаяр ама. Белки, са вахтарилай абурузни экв акван.
Заидин Гьасанов дустарал, иллаки яратмишдай ксарал гзаф рикI алай дагъви тир. Дагъустандин писателрин Союзда ам чин тийидай кас авачир. Гьа тегьерда музыкадин, живописдин, театрдин хилера кIвалахзавай ксаризни ам багьа тир. Гьатта вич кьисметди акъудай яргъарани — Москвада, Киевда, Ростовда, Бакуда, масанрани адахъ руьгьдиз, рикIиз михьи, бажарагълу дустар авай. Гьа кардини адаз эбедивал гузва.
“Дустар хуьх!” лугьуз эвер ганай Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатова. “100 манатдилай 100 дуст хъсан я”, лугьузва урус халкьдин камаллу мисалдани. “Дустар кьун регьят, хуьн четин я”, лугьузва чи халкьдин камаллу мисалда…
Вахт — залум, вири гьадаз табий я. Вахт — садазни. Адан табийсузвили завай дустарни гуз, къахкъудиз хьана. Уьмуьрдин рекьерал вил вегьейла, аквада хьи, дустарикай амайбурулай къакъатайбур гзаф хьиз я…
РикIелай тефидай дустарикай сад, винидихъни лагьанвайвал, шаир, гьикаятчи, таржумачи, журналист, сарарин духтур, аялрин кIеви дуст-муаллим хьайи Заидин Акимович Гьасанов тир. Ам зал жувазни са акьван къулай тушир вахтунда Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн-Къазмайрин юкьван школада гьалтна. Иниз ам райондин газетдин редакциядай йисан (1973-йис) жегьил муаллимдикай очерк кхьин патал атанвай. Зун лагьайтIа, гьа мукьвара вуз (ДГУ, 1970-йис) акьалтIарна, иниз атана кIвалахзавай муаллим тир. Школадин директор Агъаверди Рамалданова а кас зи тарсуниз гъана, гьа икI чун танишни хьанай. Ахпа и танишвал дуствилиз элкъвена.
За а чIавуз саки затIни кхьин хъийизмачир. Къелем кьурана ваъ, гуьгьуьл ханвай. Кхьей затIни (зи вилерай) санани кьабулзавачир.
Заидина лагьана: “Яъ, мад Етим Эминани СтIал Сулеймана газетра чап авун патал теснифначир кьван! Амма абур классикар я! АлакьзаватIа, жувани теснифа!..”
И гафари, зи рикIел алама, зун, саки тарци яна, ахварай авудайди хьиз тир. За къелем гъиле хкьунай!
Заидинани за санал Дагъустандин писателрин са шумуд мярекатда иштиракна. Чи рукописриз санал килигна, къиметар гана, меслятар къалурна. Акуна хьи, зи дуст, ам залай хейлин жегьил тиртIани, гьахълу тир. Адахъ дустар санал агуддай суьгьуьр авай. Махачкъаладиз атай са гьафтеда чахъ яратмишдай ксарин дестеяр дустар хьанай жеди. Миллетдилай, диндилай, яшарилай аслу тушиз…
Заидин, винидихъни лагьанва, вичин руьгьди, ада райондин газетда мухбирвиле ва вичин хайи хуьре — Къуюстандал муаллимвиле кIвалахдайла, Тагьирхуьруьн-Къазмайрал мектебдин урус чIаланни литературадин муаллим ва школадилай къеце тербиядин кIвалах тешкилзавай ксарикай сад яз хьайи зи патав гъанай.
Кхьинрин кIвалахдик хьиз, мектебда за ийизвай кIвалахрикни а чIавуз гьерекат акатнай. Са кар рикIел хкун бесрай: З.Гьасанован кIевивал себеб яз, а чIавуз сегьнедин шейэр къалурдай, я тамашачияр ацукьардай са мумкинвални авачир мектебдиз ада Лезги театрдин чIехи коллектив (кьиле кьилин режиссер, РСФСР-дин лайихлу артист Багъиш Айдаев аваз) гъанай. А югъ, заз чиз, и хуьруьн тарихда Лезги театр сифте яз атайди яз гьатнава. Заидин Гьасанован тешкилдай бажарагъ гьихьтинди тиртIа, и са мисалдини субутзава.
Заидин Гьасанован 50 йисан, 60 йисан юбилеяр ада кIвалахай Къуюстанрин хуьруьн юкьван школада къейдна. Сад лагьай сеферда тухвай мярекатда иштиракдай кьисмет зазни хьанай. Зи рикIелай адан хуьруьнвийри, иллаки муаллимрини ада тарс гайи аялри лагьай ихтилатар алатзавач. Адан гъилик кIелай ученицайрикай сада шаирдин руш, гьа школадин муаллим Наиля Гьасановади (Курумовади) кхьей чIалар кIелнай:
Хайи югъ ваз тебрик ийиз,
Къе вун кIвале аваз кIандай.
Ярар-дустар на кьабулиз,
Вун ви варцел алаз кIандай…
За къе, саки 20 йис алатайла, и чIалар кIелзава, шаирдин багърийрихъ галаз санал гилани ам вичин варцел алайди хьиз гьиссзава. ГьикI хьи, адан уьмуьрдин юлдаш Фаизата веледар (кьве рушни пуд хва), буба кьилел аламач лагьана, гьакI тунач. Абур вири чпин мурадрив, метлебрив агакьарна.
Исятда Заидинан хва Акиман патав бубадин тIвар эхцигнавай хва Заидинан хизан яшамиш жезва, арада гьуьрмет, сейливал аваз.
Шаирвилин, гьикаятчивилин кIвалах абуру давамарзавани, авачни заз чидач, амма дуствилин, хванахвавилин алакъаяр кIусни тIимиларнавач. Эхь, ирс давам жезва. Заз чиз, и кардини чи рагьметлу дустунин тIвар ва ада къачур камар эбеди ийизва…
Мердали Жалилов
