(Эвел — 39-41-нумрайра)
— Къуръанда лагьанва: (29-сура, 45-аят) (мана):
“…Ва капI ада ая, гьакъикъатда кпIуни алчах крарикай (мурдарвилерикай) ва нагьакьан крарикай (пислемишуниз лайих тир крар авуникай) хуьда…”.
Гьадисда лагьанва (мана): Пайгъамбарди (Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) Билал асгьабдиз лугьудай: “Ша чна кпIуна ял ягъин, я Билал”.
Лагьана кIанда, амай ибадатрини (сив хуьни, закат гуни, гьаж авуни) инсандин иман мягькемарзава, чан михьи ийизва ва хъсанарзава, (Аллагьдин) лукIраз вичин Реббидихъ галаз авай алакъа мягькемариз куьмекзава.
Сив хуьни инсан, вичин гьевесар кьулухъ туна, Аллагьдиз кIани кар вилик кутаз вердишарзава. Мадни башкъа, сив хуьни инсан сабурлу ийизва, адан рикIяй такабурлувал акъудзава, жемятдин кесиб къатарин гьалдикай артух хабар гузва, абур язух атуниз, регьимлу хьуниз эвер гузва. Сив хуьн Аллагьди гьижрадин кьвед лагьай йисуз ферз авуна.
Закат гун мал-девлетдихъ галаз алакъалу ибадат я. Девлетлу ксарин хиве Аллагьди закат гун тунва. Яни закат хсуси девлетрин къимет кьудкъанни вад грамм къизилдин къиметдиз барабар хьанвай касди (вичиз ва вичин хизандиз артух хьайи малдикай) гун лазим я. Вични и кьадарда авай девлет гъиле гьатна са йис алатайла.
Закат гуни инсан мискьивиликай, мутIлакьвиликай, мал-девлетдиз къуллугъ авуникай михьи ийизва, нефсиниз кIани девлетрилай Аллагьдиз кIани кар вилик кутаз куьмекзава. Закат гуналди мусурман касди жемятдин умуми карда иштиракзава, муьгьтеж авай ксариз куьмекзава.
Гьаж авун мусурмандиз кардалди гузвай тербия я. Исламдин шариатди тербия гунин карда мусурман касдиз са “вун диндарди, тербиялуди хьухь” лугьузвач, аксина, шариатди адаз диндар кас хьун патал, алава яз, амал ийидай рехъни эцигнава. Ахьтин рекьерикай сад гьаж авун я. Гьажда авай чIавуз мусурманди вичин амалдалди Аллагьдиз муьтIуьгъвал тестикьарзава. Идалайни гъейри, гьажди инсандин чан муьтIуьгъсузвиликай, азаррикай, гунагьрин чиркерикай михьи ийизва. Гьаж дуьньяда авай вири мусурманрин чIехи кIватI хьун я: ана сад-садаз аквазва, таниш жезва, куьмек гузва ва диндин рекье стхавилин алакъаяр мягькем жезва. Вири гьажияр сад хьиз Арафатдал акъвазайла, и карди вири инсанар Къияматдин Юкъуз Аллагьдин вилик акъваздай гьал рикIел гъизва.
Гьелбетда, маса ибадатарни ава: дуьа авун, къурбанд авун, незуьр авун ва рикIин ибадатар: Аллагьдал таваккул (юкь вегьин, далу агалдун, еке умуд) авун, Ам гзаф кIан хьун, Адавай куьмек ва къутармишун тIалабун, Адахъ тамарзу хьун, Адахъ агъун, Адахъай кичIе хьун. И ерияр гьар са мусурмандиз талукь я.
Гьар са кас (кьилди) ва гьакIни жемят (халкь) диндарди, дуьзди ва хъсанар авунин карда ибадатрихъ зурба эсер ва нуфуз ава. Вучиз лагьайтIа, ибадатри инсандин чан пис, чIуру къилихрикай, гьаларикай михьи ийизва, дуьз, хъсан, хийирлу къилихар артухарзава! И кар Пайгъамбардин (Аллагьдин патай салават ва салам хьурай вичиз) гьадисди тестикьарзава (мана): “Дугъриданни, зун (Пайгъамбар) (инсанрин) хъсан къилихар тамам авун патал (Аллагьди) ракъурнава”.
Исламдин кьетIенвилер:
исламдин асул Аллагьдин патай я;
исламда инсандин уьмуьрдин вири крар, алакъаяр, гьалар къалурнава ва абур дуьз низамда твазва;
исламдин шариат кьиле тухун вири инсаниятдиз талукь я;
исламди адаз табий хьайидаз гузвай эвездин ва адаз аксивал авурдаз гузвай жазадин патахъай дуьньядани гузва ва Эхиратдани;
ислам инсан лап вини дережайрив — тамамвилив, чешневилив — агакьариз чалишмиш жезва. Гьелбетда, и карда исламди инсандин гьакъикъи тIебиат (гьал) гьисаба кьазва.
Имандин дестекар (асулар)
Абур ругуд ава. Иман араб чIала “тестикьарун”, “инанмиш хьун”, “чIалахъ хьун” я. Шариатда “иман” гафунин метлеб: Аллагьдихъ, Адан малаикрихъ, Ктабрихъ, расулрихъ, Эхиримжи йикъахъ, кьадар-кьисметдихъ, адан хъсан крарни, пис крарни галаз агъун, инанмишвалун я.
Аллагьдихъ иман гъун — им Аллагь-Таала авайдахъ, Ам Ребби, Иллагьи тирдахъ, Адаз гуьрчег тIварар ва сифетар авайдахъ, Ам Халикь тирдахъ, Адаз са шерикни авачирдахъ… агъун я. И крар субутзавай ва тестикьарзавай гзаф делилар ава (акьулдин делиларни, Къуръандин ва гьадисрин делиларни)…
Малаикрихъ иман гъун — им абур Аллагьди халкьнавай Адан гьуьрметлу лукIар тирдахъ, абур, Аллагьдиз са муьтIуьгъсузвални тавуна, гьамиша Ада эмирзавай крар кьилиз акъудзавайбур тирдахъ, абур Аллагьди нурдикай халкьнавайдахъ, абуру тIуьн-хъун тийизвайдахъ, абуруз эркек-дишивал авачирдахъ, абуруз гьар жуьре везифаяр авайдахъ ва абурун кьадар са Аллагьдиз чидайдахъ… агъун я. И крарни субутзавай ва тестикьарзавай делилар ава (акьулдин делиларни, Къуръандин ва гьадисрин делиларни).
Ктабрихъ иман гъун — им Аллагьди (авудна) ракъурнавай вири Ктабрихъ инанмишвалун, а Ктабар Вичин расулриз вагьй авуна ракъурнавай Аллагьдин калам тирдахъ, абур инсанрив агакьарун патал Аллагьдин дин ва шариат аваз ракъурнавайдахъ ва абурукай кьилин Ктаб Къуръан тирдахъ агъун я. И крарни субутзавай ва тестикьарзавай гзаф делилар ава (акьулдин делиларни, Къуръандай ва гьадисрин делиларни).
(Кьатl ама)
Ямин Мегьамедов,
диндин рекьяй алим
