Майрудин Бабаханов чи хайи ­литературадиз цавуз экъечIай цIийи гъед, дагъдикай хкечIай цIийи булах — сел хьиз, хважамжамдиз хтай цIийи рангунин зул-танг хьиз атана. Гьа атайвалди адакай кIелзавайбур, гьелбетда, сифте нубатда, шаирарни критикар, устад шаирдикай хьиз, рахана. Адан хатIунин цIийивал, ранглувал, кесерлувал, сеслувал, чимивал гьар сада гьиссна­. И жигьетдай чIехи алим — литерату­ровед Гьажи Гашарован къейд, зи фикирдалди, акьалтIай важиблуди я: “Ра­къини чилин шардиз, инсаниятдиз гьикI ишигъ гузватIа, шаирни гьар са кас­диз са гъвел кьванни чим гуз гьазур я:

Илгьамдин цIай зак ракъини кутуна.

Пай гана заз ада вичин экуьнин.

Вири тарсар за чиливай къачуна.

Тек шиирра — сухта я зун ракъинин…”

 М.Бабаханован “Ракъинин сухта­вал”­ гзаф критикри (Х.Хаметова, А.Алем, Гь.Ильясов, Къ.Акимов ва мсб.) къейднава.

Заз Майрудин гьеле ада мектебда кIелзамай йисарилай таниш я. Ада, Са­мурдай къвез, Тагьирхуьруьн-Къазмайрал юкьван школа куьтягьна. 9-классда кIел­­завай ученикди къалурай кхьинрин дафтарри зун, адаз а чIавуз тарс гузвай муаллим, гьейранарнай. Зун гъавурда акьурвал, шаирвилин гьисс адаз хайи чи­ли — Пиперхуьруьн безеклу, берекатлу чили ганвай. Гьиссерик ялав, кунин гьайбат, нев адаз дидед чIалан тарсар гайи муаллим, лап хъсан педагог Иб­рагьим Ка­милова кутунвай…

А чIаван чи дуствал, гила саки 40 йис алатайлани, давам жезва. М.Бабаханован сад лагьайди тир “Муьгьуьббатдин куьче” тIвар алай михьи лирикадин шииррин ктабдин редактор хьайи за къени жуван сухтадал дамахзава. Адан гъиликай хкатай “Вили вилер”, “Гъетери табдач”, “Ракъинин сухта” ктабар зи гъилиз атана, амма садни зав гумач. Герек ксариз абур акун бес хьана…

Мукьвара шаирдин “Лекьрен мани” тIвар алай мад са ктаб чапдай акъатнава. Гъиле-гъилди чав са шумуд касдин зенгер, чарар агакьна. Ктабдин виридалайни кьетIен  тафаватлувал ана шаирди чIехи устадвиливди теснифнавай, вич 2137 къуша цIарцIикай ибарат роман “Келентар” гьатун яз гьисабзава. За ам “Самур” журналдай кIелна. Им, дугъриданни, чи лезги ли­тературада, Алибег Фатаховалай алатайла, шиирралди роман кхьинин ­(тарихдин чIехи эсер) кьвед лагьай дуьшуьш я.

М.Бабаханова вич неинки хайи чIа­лан, гьакI тарихдин, этнографиядин, философиядин ва гзаф маса хилеринни дерин чирвилер ва кьатIунар авай устад­ тирди субутнава. Шак алачиз, ихьтин эсерди санлай чи лезги литература вири жигьетрай са шумуд чипIинин хкажнава! Ада алимрин цIийи несилрин вилик ахтармишунар кьиле тухудай цIийи майданар ачухнава…

И чин чна шаирди къачунвай цIийи кам тебрикун яз гьазурнава.

Ракъиниз барка

Барка хьуй, Рагъ, ваз и чIавар!

Гьикьван вахт тир ахкван тийиз.

Циф атана кьуна цавар,

ЧIулав хьанвай кьуд пад михьиз.

 

Гагь марф къваз, гагь акатиз жив,

Физ жезмачир рекьиз-хуьлез.

Вердиш хьанвай масанра нив,

Чи патариз такIанз хуьквез?

 

Белки вунни я жеди гьахъ,

Пайгарзавач чинра гьалар:

Асул дуьздаз лугьуз патахъ,

Акъудзава гафар-чIалар.

 

АватIани кьена сура,

Игит чанар тазвач секин,

Уьлкве авур вара-зара

Хаинкарар хьанва эркин.

 

КьецIибуру кьуьлерзава,

Кам вегьей кьван жезва татаб,

Ферейрикай кIекерзава,

Тек лалбуру ийизвач таб.

 

Акатайда чIуриз къанун,

Кьил экъисдай амач чара.

Уяхбурук акатна пун,

Амай халкьар хьанва къара.

 

Йикъар-йифер физва гьа икI,

Дем къурмишна къабачийри.

Жезва, Рагъ, рикI мадни гъарикI,

Вунни цава авачирла…

 

ЦIвелин тар

Гьажи  Ильясоваз

 

Кьасумхуьруьн клубдин

Багъда цIвелин тар авай,

Дишегьлидин кIалубдин,

Кьилел къалин чIар алай.

 

Марф къвадайла, далда тир,

Серин тир, рагъ авайла.

Дуст акъваздай чка тир,

Гьар зи патав атайла.

 

Тади квачиз са гъвелни,

Башламишдай суьгьбетар,

Ала лугьуз чилелни,

Лап халисан женнетар.

 

Тарифардай тарцелай,

Тарифдайвал кIанидан.

— Чан кIеви хьуй къванцелай,-

Ялвардай, —  вич цайидан.

 

Гатун цIиг тир, са юкъуз

Къурмиш хьанай къизгъин гар,

Алакьначир дурум гуз —

Къакъалдарнай цIвелин тар.

 

И хабар ван хьайиди,

Дуст атана акъатнай.

Гуя  кьена багъриди,

Хажалатдик акатнай.

 

Зун къвалав гвай, тикрариз:

— Хьана ана хьайиди,

Хиве кьазва, гатфариз

Цан хъийида цIийиди.

 

— Шумуд йисар хъфида,

Ам арадиз къведалди.

АмукьдатIа, низ чида,

Чун ам чIехи жедалди…

Сонет

Аял вахтар, надинжвиляй ацIанвай,

Куьтягь хьанай фад, акуна-такуна.

Ам къиметсуз девлет тирди зазганвай,

Бейхабар тир,  геж гъавурда акьуна.­

 

Жегьил девир дустар галаз акъатна­,

Ихлас дуствал элкъвенай заздевлетдиз.

Тек амукьна, садбур, хъел жез,къакъатна,

Муькуьбурни фена вахтсузрагьметдиз.

 

Вун гьалтайла, дегиш хьанайзи гьалар,

Дуьнья жуваз гайи кьван заз шадхьанай,

Гел галачиз квахьнай рикIинтIал-квалар,

Зи уьмуьрдихъ маса тавни дадхьанай.

 

Девлетрикай жувахъ хьайи, кIаниди,­

Са вун я за эхирдалди хвейиди.

РикI

( Фантазия )

1

Чим пайзавай инсанди

Вичиз чими авурдаз.

Вичиз мекьи авурдазни

Чим пайзавай инсанди.

 

Амма бирдан са юкъуз

Куьтягь хьана чимивал.

Инсандин рикI зурзана,

Ам духтурдиз атана.

2

Кабинетда секин я,

Амма гагь-гагь ван къвезва

ЧукIулринни мукIратIрин:

Къе инсандиз духтурди

Эцигзава маса рикI.

 

Кабинетда секин я,

ЦIийи рикIи кIвалахна.

Хвеши хьана духтурдиз:

Операция алакьна.

3

Къай пайзава инсанди

Вичиз мекьи авурдаз.

Вичиз чими авурдазни

Къай пайзава инсанди.

 

Секин хьанва хуруда,

Серин хьанва хуруда,

ИчIи хьанва хуруда,

МичIи хьанва хуруда.

4

Кьуланфер я, явашдиз

Рак гатазва духтурдин,

Ванер къвезва анихъай

Нин ятIани минетдин:

— ТIазватIани, акъудай

Зи рикI вахце, — лугьудай…

* * *

Шад манийрин ванер къвезва

Къуншидин кIваляй.

Чидайди, мад аялрин пул

Вахчунва, кумай.

 

Къенин концерт давам жедач

Яргъалди акьван:

Кьве птулка я къвезвайди

Пулунихъ адан…

Лезги мисалар

Хиле гъида хел —

Хъиле гъида хъел.

* * *

Чекме дарда вучзава, лагь,

Дуьньядикай хьана ферягь.

* * *

Дишибурун дердер дуьздал

акъатда —

Кьейи чкадал,

Эркекбурун рикIин тIапIар алатда —

Хъвайи чкадал.

* * *

Дана хана лугьуз межлис кутуна —

Цура авай цан цадай яц тукIуна.

* * *

Кесиб кIвалик куьлуьз-куьлуьз

ПипIелай цIай акатда —

Гьасятда ам къати ийиз,

Санихъай гар акъатда.

* * *

Багьавилин кьилин уьлчме

Хьунухь гзаф-тIимил туш,

Гьар са тIимил авай кьван затI,

Асил михьи къизил туш.

* * *

КIекре вичел бала гъида,

Уь-уь ягъиз къуралай.

Камар яда кIвач кьецIида

Мез кьецIидан суралай.

* * *

Гьикьван гзаф хьайитIа

Киседа къизил,

Гьакьван гзаф жеда ам

Ялизни кьезил.

* * *

Лалда лагьайла,

Бишиди агъуна.

КьецIиди катайла,

Буьркьуьдаз акуна.

* * *

Куьтен хкIун тавур никIе

Къуьл цуналди къаз жедай туш.

Накь жунгаврик тефей дуьгве,

Къе бирдан бугъаз жедай туш.

* * *

Садра руг-руг хьайи гуьзгуь

Мад сеферда хаз жедай туш.

Пул вуч ятIа такурдавай

Пул буржуна кьаз жедай туш.

* * *

Сиве сарар амачирдан

Свах гьарайдик тIа жедай туш.

Тумакь яцран тум садрани,

Кьакьар галкIиз, ква жедай туш.

* * *

Авайданни зардин чергес пурара,

Рекьер садра куьтягь жеда сурара.

* * *

ТIуьн хъсан я тIалабнани хуьрерай,

Темягь фена, чарадан затI недалди:­

Сивяй фида — хуькведа ам вилерай,­

ХъапIар яда пуд несилдал

къведалди.

 

* * *

Садаз кьванни раиж авур

Сир амукьдач сир яз вичин къуватда­:

Къуьлуьн твар хьиз чилик кутур,

Садакай цIуд хьана дуьздал

акъатда­.

* * *

Папар кьвед гъун кар тир хъсан,

Тухдиз недай жуьжеяр.

Тек са кIвалах чIуру я ман —

Кьвед хьун иран дидеяр.

* * *

Уртах хьунихъ фикир, макьсад

ТIем такакьдай яракь я.

Виридан гаф хьайила сад,

Надир-шагьни ахмакь я.

* * *

“Гьалт хьайитIа дуьз паб нагагь,

Ламракайни итим жеда”,- лугьуда.

МасакIани элкъвезва гагь:

Итимдикай лам ийизва чIуруда.

* * *

Кьеб — хайидаз,

Хун — кьейидаз.

* * *

Гъуьлуь вич кьаз чIехидай,

Гьавайда хур къязава:

Итимди кьуьл ийидай

Макьам папа язава.

* * *

Икьван гагьди ламранди

Вич лам хьунин са гъам тир.

Чир хьайивал, гьайвандин

Бубани кваз гьа лам тир.

* * *

ЧIехивални гъвечIивал

Гафаризни талукь я:

Пакаман гаф — падишагь,

Няниз лагьай гаф лукI я.

* * *

Къатир алай гьар межлисда

Къвезвайди гьа са ван тир:

— Тухузва кьван за жув кисна,

Зи бубани балкIан тир.

* * *

— Зун халиф я, заз чизва,

Вуна жувни халиф ялда.

Йифни жезва — рагъ акIизва,

Бес чи ламар, ни гьалда?

* * *

Малдиз, гьилле галукьай,

Кьуьл хкечиз, лаш вегьеда агъзурда.­

Яцран кьилел, ацукьай,

Къарагънавай данадини кьацIурда.

* * *

КичIела инсанриз вичин кьил акваз,

Акъатиз вичикай рахшанддин

гаф-чIал,

Гьамамдиз фидалди виридахъ галаз,

Жегьеннемдиз кьилди физ гьазур я

гачал.

* * *

Кьвед лазим я мугьманди

рикIел хуьн затIар,

Тахьун патал къунагъдин

няметар гьарам:

Салам гана фидайла, вич гьахьай

ракIар

Ва сагъ хьурай лагьана хъфидай

макъам.

* * *

Сир туш кьин дяведиз фейиди,

Амма сир авазва са карда:

Женгина игитар кьейиди

Гьамиша хаинди хабарда.

* * *

Шандакьардач яргъалди,

Кьабул хьайи гъакъидихъ,

Япар кIевна, ламрални

КIел элягъда фекьиди.

* * *

Виридалай чIуру кIвалах

Са кар хивез къачун я.

Гьадалайни кеспи алчах

Хиве кьур кар тавун я.

Мердали Жалилов