(Эвел — 34-38-нумрайра)
Хуьруьг Тагьиран тIварунихъ галай парк
Им Ахцегьрин кьилин, сад лагьай ва машгьур парк я. Адан майданди 3000 квадратный метр кьунва. Куьгьне сурар алай чкадал парк кутун гьеле революциядилай вилик фикирдиз къачунвай. 1920-йисуз тарар цана, Ахцегьрин ва райондин агьалияр патал ял ядай чка хьиз ишлемишиз хьана. Аваданламишунин кIвалахар 1958-йисуз башламишна, 23-февралдиз ана Дагъустандин халкьдин шаир, СССР-дин Верховный Советдин депутат Хуьруьг Тагьир (Алимов) кучукна. Парк са шумуд сеферда туькIуьр хъувуна, эхиримжи сеферда, “Ахцегь район” МР-дин кьил Осман Абдулкеримова кьил кутуналди, — 2017-йисуз. 1961-йисуз шаирдин сур алай чкадал памятник хкажна. Алай вахтунда инаг ял ягъун патал къулай чка хьунал ахцегьвийри дамахзава. Паркуна серин гудай тарар, цуькверин лакар, ишигъдин алай аямдин тадаракар, куьсрияр, булах… ава.
Валентин Эмирован парк
И паркуниз гьакIни Гъалибвилин паркни лугьузва. Адан майдандал 4500 квадратный метр ала. Ам Ленинан куьчеда, край чирдай музейдин къаншарда ава. Парк 1938-йисалди кардик хьайи куьгьне сурар алай чкадал 1948-йисуз кутуна (и сурара кучукай эхиримжи кас А.Сарыджадин чIехи буба Али-Аскар я, ам 126 йисуз яшамиш хьанай). 1960-йисара паркуна гатун кинотеатр ачухна. 1974-йисуз Советрин Союздин Игит — летчик Валентин Аллагьярович Эмироваз памятник эцигайдалай гуьгъуьниз (скульптор — Аскар Сарыджа) парк адан тIварунихъ яна. ЧIехи Гъалибвилин 70 йис тамам хьуниз бахшнавай мярекатриз гьазур хьунин ва абур кьиле тухунин сергьятра аваз райондин кьил О.М.Абдулкеримова кьил кутуналди, ахцегьвийриз ва мугьманриз ял ядай ва сейр ийидай къулай шартIар яратмишун патал парк аваданламишна. 2000-йисалай ина “Шарвили” эпосдин официальный пай ва суварин гала-концерт, гьакIни мукьвал-мукьвал тематический мярекатар ва фестивалар кьиле тухузва.
МукьтIадир Айдинбегован тIварунихъ галай парк
И парк 1948-йисуз машгьур революционер М.Айдинбегован гьуьрметдай кутуна. Адан майдандал 815 квадратный метр ала. Гьа и йисуз М.Айдинбегован тIварунихъ галай колхоздин такьатрихъ клуб эцигна ва памятник хкажна. Алай вахтунда парк Ахцегьрин хуьруьн Гуьне патан агьалийрин ял ядай рикI алай чкадиз элкъвенва. Парк цIийикIа туькIуьр хъийизва.
Къияс Межидован кIвал-усадьба
Ам 2013-йисан 14-июндиз шад гьалара ачухна. И кIвал ва багъ лезгийрин писатель ва драматург, Дагъустандин халкьдин писатель, 1957-йисалай СССР-дин писателрин Союздин член Къ.Межидова вичин гъилералди арадал гъана. “Гьелелиг чавай бажарагълу писатель ва общественный деятель Къияс Межидован яратмишунриз лайихлу къимет гуз ва адаз лазим жуьреда гьуьрмет ийиз алакьнавач. Ахцегьрин хуьруьн майданрикай садал адан памятник эцигун чарасуз я”, — къейдна писателдин кIвал-усадьба ачухуниз бахшнавай шадвилин митингдал лезгийрин писателрин Союздин председатель Максим Алимова.
Къияс Межидов Ахцегьрин хуьре патал фена кIвалахзавай рабочийдин хизанда 1911-йисан 22-мартдиз дидедиз хьана. Чирвилер хуьруьн школада, Бакуда муаллимвилин курсара ва Махачкъалада индустриальный техникумда къачуна. Актер, журналист яз кIвалахна, гуьгъуьнлай, юридический образование къачурла, адакай Кьиблепатан Дагъустанда райондин прокурор хьана. 1954-йисуз сагъламвал себеб яз пенсиядиз экъечIна ва активнидаказ яратмишунрин кIвалахдал машгъул хьана. 1974-йисуз кечмиш хьана, Ахцегьа кучукнава.
Къ.Межидова гьикаяяр, очеркар кхьиз 1929-йисуз башламишна. Амма писатель хьиз ам анжах къад йисалай, адан “Дагълара”, “Стхаяр”, “Дагълар юзазва” тIварар алай кIватIалар — ктабар, гьакIни Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьирахъ галаз санал кхьей “Ашукь Саид” драма чапдай акъатайдалай кьулухъ машгьур хьана. XIX асирдин эхирра — ХХ асирдин сифте кьилера Дагъустанда кIвалахай урус духтурдикай кхьенвай “Дагълара тунвай рикI” (“Къашкъа духтур”) ва Ватандин ЧIехи дяведин йисара прокурордин кIвалахдикай кхьенвай “Прокурор Али Шагьован кьисмет” романар Къ.Межидован виридалайни машгьур эсерар я. Критикри Къ.Межидован яратмишунра тIебиат къалурунин устадвал къейдзава.
Ахцегьрин 2-нумрадин ГЭС
Ам Ахцегь вацIалай гъанвай къаналдал ала. Къаналдин яргъивилел 6 километр ала. Ам гъилелди эгъуьннай. ГЭС-дин гужлувал 1,8 МВт-диз барабар я. ГЭС эцигиз 1948-йисуз башламишнай. 1957-йисуз Ахцегьрин ГЭС-дин 1,2 МВт-дин гужлувал авай кьве агрегатди электричество гьасилна. 1971-йисуз Ахцегь район тамамдаказ электрикламишайла, станция герек амукьнач, ам акъвазарна. Райондин электроэнергиядихъ авай игьтияжар хкаж хьайи 1997-йисуз къанал кардик кухтуна ва электростанциядин цIийи дарамат эцигна. Кьве гидротурбина ва генераторар гъана, ГЭС кардик кухтуна. Пуд лагьай гидротурбинади 2001-йисуз кIвалахиз башламишна.
Дашдемир Шерифалиев
КьатI ама
