Дяведин гуьгъуьналлай четин йисар… Кьиблепатан Дагъустандин дагълариз чкIанвай гъвечIи хуьрер… Виниз хкаж жердавай, хуьрера кIелиз, кхьиз ва гьисабиз чидайбурун ва чирдайбурун патахъай эксиквал авайди лап виле акьазвай. И месэлаяр гьялун фикирда аваз вири мумкинвилерикай менфят къачун герек къвезвай. ИкI, Чеперин хуьруьн школадин 7-класс вадралди акьалтIарнавай кьве ученик, муаллимвал ийиз къунши Ухулрин хуьруьз рекье туна. Сад — урус тарсар гун патал, муькуьди — математикадин муаллимвиле…
Заз алатай виш йисан 60-70-йисара математикадин тарсар гайи муаллим Алиев Али Османовичан зегьметдин биография гьа идалай башламиш хьана. Чаз тарс гудай чIавуз адакай еке хизандин кьил, ирид аялдин буба хьанвай. Хизан хуьн патал еке зегьмет чIугуниз мажбур хьанвай муаллимдин югъ школада акъатзавай. Али муаллим вичин кIвалахдив мукьуфдивди эгечIдай, гьар са тарсуниз рикIивай гьазур жедай. Адав планривни конспектрив ацIанвай яцIу дафтарар жедай. Тарсара муаллимди а дафтарар садрани ахъайдачир, вучиз лагьайтIа адаз ана кхьенвай затIар хуралай чизвай. ГьакI ятIани, ада садрани школадиз алатай йисан кхьинар гъидачир, гьар юкъуз тарсуниз гьазур жедайла, тарсунин планни еке конспект цIийи кьилелай кхьидай. Муаллимри, вуна вучиз шазан конспектрикай менфят хкудзавач, математикадин программайра цIийивилер авач кьван лагьана суал вугайла, ада зарафатдин жуьреда жаваб гудай: “Дустар, куьн заз, зи кIалубдиз килиг, завай цан цаз ва я хипер хуьз жедани? Муаллимвал авун, аялриз чирвилер гун — им зи пеше я. Гьавиляй за жуван пешедиз къуллугъни ийизва!” И гафар лагьайдалай кьулухъ, ам яргъалди атIуз-атIуз хъуьредай. Гаф атай чкадал лугьун, Али Османовичахъ ажайиб кьетIенвал авай — адаз садрани масада лагьай гафарал хъуьруьн къведачир, амма вичи авур зарафатдал лап рикIивай хъуьредай.
Хуьре Али Османовичан уьмуьрда кьетIен чка кьазвай мад са кар авай. А кар муаллимди вичин дустарихъ галаз, ара-ара, “Сирар” лугьудай синел физвай рекье сейр авун тир. Рехъ хуьруьн булахдин, спортплощадкадин патавай физвай. Гьавиляй а рекье гьалтдайбурни чина хъвер авай, бедендик хвеш квай жегьилар — футбол къугъвана хквезвай аялар, кварар гвай рушар, а рушариз килигиз къвезвай свас хкязавай жегьил гадаяр тир. Али Османовича ва адан дуст муаллимри и рекье чпиз акур-такурдакай, дуьньядин хабаррикай — политикадикай, илимдикай суьгьбетардай. Рекьин а кьиле авай “Сирар” синелай Самур дере капаллайди хьиз аквадай. Синел са вад-цIуд декьикьада ацукьна, кьве патахъай Шалбуз ва Гатун дагъларин кукIушри дикъетдалди хуьзвай дередин гуьрчегвиликай лезет хкудайла, беденда авай юргъунвал михьиз акъатдай. Са гафуналди, Али муаллимдиз и рекьяй фена хтуни тарсарилай кьулухъ ял ядай, бедендиз къуват хкидай мумкинвал гузвай.
Къиметрал гьалтайла, Али муаллим кIевивалдай кас тир. Адан тарсуна хъсан къимет къачун гьич регьят кIвалах тушир. Адахъ гьар йикъан къиметар журналда эцигдайла ишлемишзавай вичин хсуси лишанар авай.
…Агъзурни кIуьд вишни пудкъанни муьжуьд лагьай йисан кьуьд мекьиди хьана. За а йисуз ирид лагьай классда кIелзавай. ХъуьтIуьн каникулриз зун Махачкъаладиз мугьманвиле фена. Элкъвена хуьруьз хквез кIан хьайила, еке живер къвана, автобусар районриз къвезвачир. Гьавиляй зун тарсарикай хкатна. Зун авачир йикъара Али Османовича аялрихъ галаз цIийи тема куьтягьна. Зун хтайла, ам классдин аялрихъ галаз, цIийиз куьтягьай темадай ахтармишунин кIвалах кхьиз гьазур хьанвай. Гьелбетда, заз и темадай са чирвални авачир. ГьакI ятIани, зун виридахъ галаз кIвалах кхьиниз мажбур хьана. За тарсуна ацукьна, тапшуругъарни кхьена ва гьа жуван рикIел аламай затIарикай са вуч ятIани туькIуьрна, дафтар виридахъ галаз санал муаллимдив вахкана…
Пакагьан юкъуз, Али Османовича дафтарар пай хъийидайла, къиметар малумариз эгечIна. Зав агакьайла, ада зи къимет… вад тирди малумарна. Зун кя хьана. Муаллимди са пуд кьванни эцигдатIа лугьуз фикирзавай заз вад?! Им гьикI жезвай кIвалах ятIа лугьуз, фикирди кьуна зун. Зун кьил хкажна, муаллимдиз килигна. И чIавуз Али Османович акъваз хьана, классдилай вил аладарна, виридаз ван къведайвал, кIевидаказ лагьана: АВАНС я! ИкI лагьана, ам и гафарин гъавурда акьун тавур классдин вилик, гьа вичиз хас тир жуьре, атIуз-атIуз хъуьрена… Ахпа ада зав зи дафтар вахкана. Дафтарда, зи усал зегьметрилай яру ручкадалди цIарар чIугуна, къвалавай дуьз кхьинар хъувунвай. Агъадихъайни зал, мад яру рангуналди илисна кхьенвай лап еке “вад”, ягьанат кваз хъуьрезвай…
Заз амукьайди, гуьгъуьнал алай са шумуд юкъуз зегьмет чIугуна, зун хкатай тема лап рикIивай чирун хьана. А девирда школадин учебникар хъсанбур тир.
Гуьгъуьнин йисара школадин са бязи выпускникри, меркезда кьилин образование къачуна хуьруьз хквез, тарсар гузвай. Али Османовича жегьил муаллимрал къаюмвал ийиз алахъдай, ада вичивай жедай куьмекар гудай.
Гьайиф хьи, вахтуни вири крара дегишвилер твазва. Али Османовичан яшарини чпикай фад-фад хабар гуз эгечIна. Али муаллим пенсиядиз экъечIуниз мажбур хьана. Аяларни, эвленмиш хьана, гьар сад санихъ акъатна. Али Османовичан чIехи веледди, бубадизни дидедиз хуьре четин жез акурла, абур шегьердиз тухвана. Амма бубади шегьерда уьмуьр тухун сакIани кьабулнач, хцивай вич элкъвена хуьруьз хутахун тIалабна. Ингье, са йисалай, хкведай рекье, хуьруьз агакь тавунмаз, Ахцегьа Али Османович рагьметдиз фена…
Гуьгъуьнай муаллимдин хци ихтилат авурвал, рекьидалди са шумуд йикъан вилик, вичин вил садра хьайитIани дуст муаллимрихъ галаз “Сирар” синел сейр авунихъ галамайди лагьанай… Лугьун хьи, а чIавуз адан дустарин чIехи пай и дуьньядилай фенвай…
Алатай гатуз зун хуьруьз хъфенай. Ана зун Али Османовичан рикI алай “школа — Сирар” маршрутда къекъвена. Рекье зун рикIел хкунрин селдик акатна. А селдик Али Османовичан экуь къаматди регьимлувилин ва инсанвилин жигьетдай кьетIен чка кьунвай. А касди заз эцигай “вадакай”, вичин тIебии туширвилизни килиг тавуна, зи уьмуьрда виридалайни еке савкьатрикай сад хьана. Ви муаллимди ваз авур ихтибардилай багьа шей и дуьньяда хьун мумкин яни мегер? Муькуь патахъай лагьайтIа, Али муаллимди авур кIвалахди зун гьамиша жув жувал мукъаят хьуниз мажбурзава.
Лайихлу уьмуьр тухвана Али Османовича. Вич Аллагьдин рагьметдик кваз хьурай.
Мариф Къадимов
