Республикадин меркез Махачкъалада кьилдин ксари ачухнавай медицинадин центраяр ва ­клиникаяр лап гзаф пайда хьанва. Са патахъай, им хъсан кар я, азарлуйриз чеб сагъар хъийидай медицинадин идара хкядай еке мумкинвилер жезва. Муькуь патахъай килигайтIа, абурукай гьим хъсанди ятIа, гьим хкядатIа лугьуз, азарлуяр кIевени гьатзава. Гьар гьикI ятIани важиблуди вичин кар хъсандиз чидай духтурдал ацалтун я.

И йикъара зун Имам Шамилан куьчеда  вад мертебадин 33-б-нумрадин дараматда авай  реабилитациядин “Тарнаир” центрада гьихьтин азарлуяр кьабулзаватIа, къуллугъар ийизватIа чирун патал фена. Рак ахъайна къенез гьахьайла, ина хъсан сиришта авайди виле акьуна. Гьаятдин къерехар тирвал цанвай тарари, кул-кусри, цуьквери аниз кьетIен гуьзелвал гузвай. Амма гьайиф хьи, минеральный ятарин чешме  авай чка, сувагъарни алатна, лап мешребсуз аквазвай. Аниз туькIвей ремонт кIанзавайдал шак алач.

Центрада зун нейрореабилитациядин отделенидин заведующий  Марьям  Атлухановна  Гьуьсейновадихъ  галаз гуьруьшмиш хьана ва чи арада агъадихъ галай суьгьбет кьиле фена.

Куьруь къейд.

Марьям  Атлухановна  Гьуьсейновадин  ери-бине Ахцегьай я. Ам 1988-йисуз Молдова Республикадин Тирасполь шегьерда дидедиз хьана. 1993-йисуз хизан Дагъустандиз хтана. 2004-йисуз Хасавюрт шегьердин 5-нумрадин школа экстер­нидаказ куьтягьна, Дагмедакаде­миядин лечебный факультетдик экечI­на. 2011-2012-йисара Махач­къалада ЦРКБ-дин неврологиядин ­кафедрада ординатурада кIелна. 2014-йисуз поликлиникада духтур-невролог яз кIва­лахна. 2015-йисуз ЦРКБ-дин нейрохирургиядин отделенида  стажировкада хьана. 2017-йисуз неврологиядай чирвал хкаждай курсара кIел­на. Алай вахтунда “Тарнаир” реабилитациядин центрада кIва­лахзава.

• Марьям Атлухановна, сифте куьне заз центрадин тарихдикай ва адан кIвалахдикай куьрелди ихтилатнайтIа кIанзавай.

— Центр 2006-йисалай кардик ква. Ам Да­гъустан Республикада алай аямдин медицинадин пешекарвилин идарайрикай  сад я, — башламишна вичин суьгьбет М.Гьуьсейновади. — Адан кьилин духтур Замира Алиевна Алиева ви­чин кIвалахдин гъавурда авай, гафуни атIу­дай, гъиле кьур гьар гьи кIвалах хьайитIани кьи­лиз акъуддай, азарлуяр патал вири жуьредин къулай шартIар тешкилиз алахъзавай регьбер я.

Гзаф йисара чи духтурри агьалияр санаторийдилайни курортдилай ва стационардилай гуьгъуьниз сагъламвал мягькемардай программайрай сагъариз хьана. И девирда гзаф азарлуяр кIвачелни ахкьалдарна. 2016-йисалай центрадин кIвалахдин кьилин хел реабилитация я. Им алай аямдин медицинадин цIийи ва фад вилик физвай хел я. Гьар йисуз чи центрада кьве агъзурдалай виниз азарлуяр сагъарзава. Реабилитация — им кIевиз азарлу ва бедендиз жуьреба-жуьре хасаратвал хьанвай инсан сифтегьан активный уьмуьр кьиле тухудай къайдадиз хкун лагьай чIал я. Чи кIвалахдин кьилин метлеб неинки азарлудан уьмуьр къутармишун я, ам гьакIни дири-цицIи яз уьмуьр кечирмишдай кIалубдиз хкун лазим я, — лугьузва Марьям духтурди.

Центрада пуд отделение кардик ква: нейрореабилитациядин, кьулан тарцинни кIвачерин ва периферический нервный системадин патологиядин, кардиореабилитациядин.

• Центрадиз гьихьтин азарлуяр кьабулзава?

— Инсультар, инфарктар, кьилин кIарабризни  мефтIедиз хасаратвал хьанвайбур, рикI ва дамарар операция авунвайбур, жалгъаяр дегишарнавайбур.

• Инсультдик азарлу хьунин себеб вуч я?

— Инсульт яшарилай, миллетдилай, яшайиш­дилай аслу тушиз, гьар гьи касдив хьайитIани агатун мумкин я. И мукьваралди инсультдик 55-60 йисан яшара авайбур азарлу жедай. Алай вахтунда а азардик 30-40 йисан яшара авай жегьиларни азарлу жезва.

• И кардин себеб вуч я?

— Себебар гзаф ава. Кьилинди уьмуьр тухузвай тегьердилай, месела, гъуьруьн, якIун, ширин  шейэр гзаф ишлемишунилай, юзун — гьерекат тIимил хьунилай, уьмуьрда жезвай еке дарихвилерилай ва гзаф маса крарилай аслу я.

• Инсультдин лишанар гьихьтинбур я ва инсульт хьанвайди гьикI чир жеда?

— Ихьтин дуьшуьшра вахт квадар тавунихъ  еке метлеб ава. ИкI, инсульт хьанвай касдин рахунар чIур жеда, адавай хъуьрез жедач, сивин са пад алахьда, гъилер кьведни хкажиз жедач, са гъил аватда, а касди вичин кьил пис тIазвайди, вири беденда бушвал авайди гьиссда, чиниз, гъилеризни кIвачериз хабар амукьдач, вилерин ишигъ зайиф жеда.

Ихьтин дуьшуьшра гьасятда “Тади куьмекдиз” эвер гун лазим я. Хуруда тIал гьатнаваз хьайитIа ва я рикI алай чка заланзаватIа, ни­троглицериндин са таблетка мецин кIаник кутуртIа, пис жедач. Регьятвал тахьайтIа, 5-6 де­кьикьа арадай фейила, са таблетка мад ишлемишиз жеда, амма кьведалай артух ваъ.

• “Тарнаир” центрада инсульт хьанвай касдиз гьихьтин куьмекар гузва?

— Чи везифа инсульт хьанвай кас гьа ви­ли­кан­, сагълам  кIалубдиз хкун я. И кар патал­ дух­туррин са бригадади кIвалахзава. Аник пешекар духтур, реабилитолог, психолог, нейродефектолог, физиотерапевт, эрготерапевт акатзава. Абуру вирида  сад хьана, реабилитациядин программа туькIуьрзава. Стационарда къатканвай азарлуйриз дарманар гузва, рапар язава, капельницаяр эцигзава. Центрада лагьайтIа, пациентди активнидаказ кIвалахзава. И карда чна адаз куьмек гузва. Инсульт хьайидалай гуьгъуьниз азарлудаз чна цIийи кьилелай ацукьиз, къарагъиз, къекъвез, гъиле тIур кьаз, пек-партал алукIиз, сарар чуьхуьз ва уьмуьрда герек къвезвай куьлуь-шуьлуьяр кьилиз акъудиз чирзава. Пациентдихъ галаз кIвалахзавай психологрин   дестеди стрессдихъ галаз вердиш жез, депрессия алудиз, гьакIни дикъетдихъ, зигьиндихъ галаз алакъалу кIвалахар къайдадик кутаз куьмек гузва.

Инфаркт хьанвай, рикI операция авунвай пациентдихъ галаз кардиологди, физиотерапевтди, эрготерапевтди, психологди кIвалахзава. Абуру пациентдиз гьихьтин лишанриз дикъет гун, физический гьихьтин кIвалах авун лазим ятIа чирзава. Къатканвай пациентдиз къекъвез чирдалди, ам сифте дуьздаказ къаткурун, ахпа ацукьарун, адалай гуьгъуьниз кIвачел акъвазарун лазим я. Ина гьакIни пациентдиз вичин давление, пульс ахтармишиз, диета хкягъиз чирзава. РикIинни дамаррин кIвалах патал хаталувал аватIа тайинарзава. Вири и серенжемрихъ еке метлеб ава. Абур садни ахъайна виже къвезвач. Чи инструкторри неинки пациентриз, гьакI абурун багърийризни азарлудахъ гелкъведай саягъ чирзава. Гзаф вахтара мукьва-кьилийри инсультдилай гуьгъуьниз азарлудав са гьерекатни ийиз тадач. Абуру вири кIвалахар чпи ийида­. Им эсиллагь дуьз кар туш. ИкI адахъ яшайиш­дин бажарагъдин вердишвилер амукьдач, ам масадан куьмекдихъ муьгьтеж инвалиддиз элкъведа. Адавай гьатта вичиз са стакан чайни цаз жедач. Центрада лагьайтIа, абурук сагъламвал мягькем хъжедайдахъ инанмишвилин руьгь кутазва.

• Реабилитация мус башламишун лазим я?

— Реабилитация яргъал вегьин лазим туш. Гьикьван фад башламишайтIа, нетижаярни гьа­кьван хъсанбур жеда. КIеви азардилай гуьгъуьнин сифтегьан йис иллаки  еке метлеб авайди я. И вахтунда азарлуди кIвачел ахкьалдарунин мумкинвилер екебур я.

Кьулан тарцинни кIвачерин ва периферический нервный системадин патология авайбурун отделенидиз кьулан тар операция авунвай, артрозар, остеохондрозар авай, жалгъаяр операция авунвай пациентар кьабулзава. Ина сифте нубатда жукIумрин къуват, жалгъайрин зирингвал кардик кухтазва. Ахьтин пациентрихъ галаз ЛФК-дин инстуркторди кIвалахзава. Физиотерапиядин гзаф кьадар алатри жукIумар агаж хьун алуддай, абурун кIвалах пайгардик кутадай, дегенеративный дегишвилер алуддай мумкинвал гузва. Кьилин месэлайрикай сад тIал секинарун я. Герек атайла, сагъардай дарманрин блокада ийизва.

Инсульт, инфаркт хьанвай азарлуйрихъ галаз логопедди еке кIвалах тухузва. Рахаз хьун инсаниятдин вини дережадин бажарагъвал я. Рахаз хьунин мумкинвиликай магьрум хьун – им кьилин мефтIедиз зиян хьунин виридалайни кIеви азаррикай сад я. Чи центрада ахьтин паци­ентрихъ галаз пешекарди кIвалахзава. Ада гзаф азарлуйриз чIал ачухар хъувунва.

• Центрада сагъарунин къиметар гьихьтинбур я?

— Сир туш,  центрада гьакъидихъ сагъарзава­. ГьикI лагьайтIа, чаз пулдин такьатар гудай чка  ва я кьилдин ксар авайди туш. Къиметрикай лагьайтIа, абур чIугвазвай зегьметдилай, азардин агъурвилелай аслу я. Амма завай инанмишвилелди лугьуз жеда, чи центрада сагъарун амай регионрилай ужуз акъваззава.

• Пациентар куьне ийизвай къуллугърилай рази яни?

— Гьелбетда. Чна сагъардай анжах ахтармишнавай нетижалу къайдаяр ишлемишзава. Вад йисан вахтунда чи работникри девлетлу тежриба кIватIнава. Ам коллективдин лугьуз тежедай хьтин агъур зегьметдин нетижа я.

Гьикьван шад жедай кар я, югъваз — юзаз те­жезвай пациент вичин кIвачеривди хизандин патав хъфейла. Чун патал виридалайни важиблуди гьа и кар я.

• Маналу суьгьбетдай чухсагъул.

— Чи мурадни квехъ чандин сагъвал, кIва­лахда мадни ее агалкьунар хьун я.

Надият Велиева