Алатай гьафтеда чи республикадин меркез Махачкъаладин юбилей шад гьалара къейдна. Адет яз, ихьтин гьар са вакъиадиз яратмишдай ксари чпин патайни савкьатар бахшзавайди я. Чаз малум тирвал, Дагъустандин писателрин Союздин ва маса тешкилатрин къуватарни сад авуна, меркездикай чи авторри кхьенвай эсерар кIватIна, махсус чIехи ктаб чапдай акъудзава.
Дугъриданни, дагъустанвийрин чIехи вири агалкьунар, сифте нубатда, Махачкъаладин тарихдихъ галаз алакъалу я.
Яратмишзавай са касни меркездин кьисметдиз къайгъусузвилелди килигзавайди туш. ЧIехи Ватандикай, хайи дагъларикай фикирдайлани, вилик Махачкъаладин-меркездин къамат акъваззавайди я. Гьихьтин майилар хьайитIани, абуру инсандинни чи республикадин кьилин шегьердин алакъаяр, кIанивал ва вафалувал лишанламишзава.
Меркездин юбилейдиз талукь яз чнани адакай теснифнавай хейлин затIар санал кIватIна ва чи газетдин редакциядин патай савкьат яз кIелзавайбуруз теклифзава.
“Махачкъала-Дагъустан-Россия” — и гафари и чинин эсерар сад-садав агудзава ва чи авторрин садвилинни архавилин, Ватандал ашукьвилин, адан агалкьунрал дамах авунин гьиссер ачухарзава…
Махачкъала
Ваз кIанивал яна къекъуьгъ
Гъил эчIе Махачкъалада,
Чуьнуьхуникай на ви гъил хуьх —
Хьухь кичIе Махачкъалада.
Эй кесиб юлдашар, эллер,
Акъуда душмандин вилер!
Терг ая а куьгьне гьалер, —
Фич ише Махачкъалада.
Жезамай кьван пара иер,
Гьар планда милицияр,
Хуьн паталди ихтиярар,
Гьар куьче Махачкъалада.
Кесиб синиф чи миллетдин
Амукьдайд туш крар четин.
Театрриз гьар жуьредин
Тамаша Махачкъалада.
А эвел заз акур саягъ
Амач, пара хьана уях.
Ишлемишун Ленинан рехъ —
Яхъ пеше Махачкъалада.
Аслан хьтин тимни вичиз,
Жафа кар я, чIал тийижиз,
Мумкин туш тахьуниз ажиз,
Къвеч виже Махачкъалада.
1934
СтIал Сулейман,
Дагъустандин халкьдин шаир
Зи тIалабун
Жив кьилеллаз, зи шегьерди пакамахъ
ЦIийи йисан ачухзава майданар…
Зи тIалабун я, эй, вири инсанар,
Уьмуьр анжах ийиз алахъ хъсанар.
Зи мурад я багъиш авун шад хъуьруьн
Чилин шардал алай вири аялриз
Къуй гьар са руш гьам шегьердин, гьам хуьруьн,
Ухшамиш хьуй гуьрчегвилиз маралриз.
Къуй жегьилар дерин хьурай камалдиз,
Зайиф тахьуй садни залан сятера.
Къуй кьабулрай насигьатдин камал дуьз,
Гъалиб жеда вири четин женгера…
Авар чIалай.
Расул Гьамзатов,
Дагъустандин халкьдин шаир
Мани
Махачкъала — хайи ери,
Дагъларин рикI, гуьзел шегьер.
Чи уьмуьрдин цуьквер вири
Вав гва, вун я чи руьгь-жигер.
Припев:
Са пад гьуьл я вили,
Са пад дагълар, дагълар.
Цуьк ахъайна чили
Куьчеяр я багълар.
Муьгьуьббатдин макан я вун,
Тариф ава ви рушарин,
Мерд игитрин Ватан я вун,
Шагьид я чун ви яшарин.
Припев.
Хайи шегьер — халкьарин кIвал,
Шад межлисрин майдан я вун чаз.
ЧIехи урус миллетдин чIал,
Пак дуствилин пак мез я вун чаз.
1940
Къияс Межидов,
Дагъустандин халкьдин писатель
Чибур я!
Вил вегьена килиг садра чуьллериз,
Аквазвай квез и гьайбатар чибур я.
КIвалахзавай килиг гужлу гъилериз,
Галат тийир и къудратар чибур я.
Цуьк ахъайна диганвай и ерияр,
Нехирарни, рамагарни суьруьяр,
Ацазвай бул некIер, гуьзел гъерияр,
Вири уьлкведин девлетар чибур я.
КIвалахзавай жегьил чанар гьар сана,
АцIанвай бул къуьлуьвди амбархана,
Школани клуб, завод, кархана,
Авай кьадар имаратар чибур я.
ЦIийи бегьер, цуьк ахъайна аквазвай,
Пароходар, машинар пар чIугвазвай,
Ачух рикIер шадвиливди ргазвай,
Шад межлисар, хуш суьгьбетар чибур я.
Масадбурун квач чак уьзуькъаравал,
Авач чи халкьдин арада чаравал,
Мягькем жезва югъ-къандавай стхавал,
И зегьметар, бул няметар чибур я.
1952
Хуьруьг Тагьир,
Дагъустандин халкьдин шаир
* * *
Гьич рагъ кими жедач винелай,
Даим хъипи нур вегьиз.
Хъуьрез варзни Каспий гьуьлелай,
Ачух пел галай руш хьиз,
Шагьвар къведа дагъдин къуьнелай,
Цуькверин атир, таза гьава гъиз,
Гьар садан кIвализ.
Къе ви уьмуьр дагъдин къайнар булах я,
Гуьзел я сад-садалай гьар югъ.
Зиринг кьуьлдай гадаяр ви дамах я,
Милиз хъуьредай рушар ярашугъ.
Къацу рагъ хьиз багъ-шегьер.
Далу-дагъ, хур-рагъ шегьер.
Уьмуьр-чагъ, халкь — сагъ шегьер.
Чи Махачкъала.
Цава акьаз турбайрин кьилер,
Завод, фабрик рахазва.
Дарих хьанвай къарсуриз чилер
НафтIар буругъри хъвазва.
Гьуьлел къугъваз гимийрин чилер
Дагъви шад я, балугъар кьазва,
Гьарнихъ чIугвазва.
Ачух я суфра мерд уьлкведин,
Ала адал гьар нямет.
Балаяр хьиз чеб са дидедин,
Гала адахъ гьар миллет.
Уьмуьр багъ яз, гатфар цуькверин
Хъваз са карчунай вирида шуьрбет,
Артух я гьуьрмет.
1970
Чепер Касбуба
Ам чи уьлкве я
Чи гьар са гьунар валди я, уьлкве,
ХъуьтIер галачир, гатфар хьанва чаз.
Чна вал дамах ийизва еке,
Йифер галачир йикъар хьанва чаз.
Ам чи уьлкве я,
Ракъар авайди.
Туьхуьн тийидай
Нурар авайди.
Кьурай чилериз мугьман жезва яд,
Накьварин хесет дегишарзава.
Баябан чуьллер, акьалжна залпанд,
Чна гъилихъ къвез вердишарзава.
Ам чи уьлкве я,
Ятар авайди.
Чил дегишардай
ШартIар авайди.
Хушбахт уьмуьрдал, саламатвилел,
Ислягьвилел рикI алайбур я чун.
Баркалладин нур ала чи кьилел…
Бахтлу гележег галайбур я чун.
Ам чи уьлкве я,
Бахтар авайди.
Гуьзел гележег,
Вахтар авайди.
1957
Абдул Муталибов
Гьуьлуьн кьере
Ракъиник къум къизмиш хьанва,
Акъудай хьиз къажгъандай.
КьецIил чанар вердиш хьанва
Хъипи къизил майданда.
КIвач эцигдай амач чка,
Кьер ацIана инсан я.
Гадани руш, къари, къужа,
Кефияр саз, кIубан я.
Рагъ кьилеллаз шад я вири,
Рагъ беденра гьахьзава.
Гьуьлел инсан жезва дири,
Зайиф чанар сагъзава.
Са дидеди, гьарай къвез-къвез,
Аял твазва лепейра.
Сад гьахьзава галтад жез-жез,
Хам рушарин жергейра.
Бирдан лепе галукьайла,
Яхун къари алукьна,
Къужадик, це ацукьайла,
Къайи хьелер галукьна.
Зунни гьахьна яваш-яваш
Гьуьлуьн серин къужахдиз.
Лепейрилай я дирибаш, —
Килиг куьн зи дамахдиз!..
Шагь-Эмир Мурадов,
Дагъустандин халкьдин шаир
Чи шегьердин
ЦIийи кIвалер шумудни са
Артух жезва гьар са йиса.
Гуьзел майдан, багъни-бахча
Безетмиш я чи шегьердин.
Порт акуртIа гьуьлуьн къене,
Пароходар гьатиз рекье,
Гегьенш хьана вокзални къе,
Диганава чи шегьердин.
А кьегьал хва Махачан тIвар
Алаз, худ я къе гьар са кар.
Гьар жуьредин карханаяр
КIвенкIвечи я чи шегьердин.
Искусство акуртIа квез,
Йикъалай — къуз виликди къвез,
Шад жегьилар хъуьрез — хъуьрез,
Кинойрава чи шегьердин.
Килигайла нур гузавай
Рекьер вуч я асфальт авай.
Дамах гвачни жергедавай
Тарарив бес чи шегьердин.
Мугьманханад кIвалер гуьзел,
Нур ацалтна акваз чпел,
Шаддиз кьабулда элба-эл,
Ша, мугьман хьухь чи шегьердин.
1950
Ражаб Халифаев
Дагъустан
Чан зи гуьзел, гуьрчег Ватан — Дагъустан,
Ви гуьзелрин чIулав вилериз къурбан.
Вун я чи багъ-бустан, сагърай ви багъбан,
Ви яйлахрин алван цуьквериз къурбан.
Килигайла а ви накьан тегьердиз,
Гьич гаф амач и ви къенин тегьердиз.
Ухшар я къе ви гьар са хуьр шегьердиз,
Вун гуьнгуьниз гъайи гъилериз къурбан.
На гуьрчегвал гузва Каспийгьуьлуьзни,
Зазни кеф я къе, зи бахтлу хуьруьзни,
Ракъини хьиз экв гуз мичIи йифизни,
ЭкъечIзавай экуь гъетериз къурбанд.
Ви культура — дагълар кукIва рагъ хьана,
Дагъдин ценер битав майвад багъ хьана.
Бегьер битмиш хьана уьмуьр чагъ хьана,
Ви Сулакдин вацIун эквериз къурбан.
Зегьметчийриз гана бахтлу уьмуьр на,
РикIера шадвилин экверкуькIуьрна.
Ватандикай азад женнет туькIуьрна,
Гьа ви гатфар атай рекьериз къурбан.
1960
Насруллагь Нури
* * *
Тарки дагъдин къуьнерал циф
Лацу шарф яз вегьенватIа?
Адал гъетер куькIуьрай йиф
Савкьат туна хъфенватIа?
Дагъдин кьилел куькIвенва зар,
Къизилдикай ганватIа яд?
Зав кушкушдив рахана гар:
— Ина сирер гзаф я мад!
Гьа къе-пака гъвергъверри бул
КуькIуьнарда цIаяр вили,
Вахчудач ви закIамри фул,
Квахьда хъуьтIуьн къаяр вири.
Цирийрин ни галай гатфар
Кьабулда на, жеда рази.
ЦIийи бейтер, цIийи гафар
Къведа рикIяй, гваз тавази.
Гьа и чIавуз гьуьлуь вили
Шад лепейрин эвяна мег…
Зун геж хьана мад зи кIвализ,
Хъвайиди хьиз мугьманда мед…
Махачкъалада кьуьд
Декабрь яз — хъуьтуьл гьава!
Тунгъал-тунгъал цифер цава,
ЦIразва жив, тежез дава,
Рехъни кIвачик — хъуьтуьл гьалва!
ЭвичIнава лифер чилел,
Элкъведай хьиз лежбер чилел.
ЭкъечIзава эмбер чиляй,
ЭкъечIдай хьиз цуьквер чиляй.
Галач ерли гьуьлуьхъ ахвар,
ЭкIязава вили рухвар!
Гуя къвезва кIани вахар,
Чи суварин чуьхуьз чIахар.
Ихьтин юкъуз де вуж кIвале
Акъвазда, лагь? Фида зегьле!
Зун къекъвезва магьле-магьле,
АматIа кас незвай хъиле?!
Бирдан тагьким къвезва цавун :
— Акьван сархуш кьамир на вун.
Герек яни тади авун,
Кьуьд вилик кваз, дагъ хьиз савун?!
Ахъайзамаз вуна серфе,
Гьазур я ам гьа са йифе
Квадариз ви рехъни сефер,
Тунгъал жедач даим цифер!..
Гьуьлуьн эквер
Дарих авунни дердери дерин,
Мугьман жезва зун эквериз гьуьлуьн.
Эквериз гьуьлуьн, рекьерин четин
Уьлчуьдал алай, умуд хуьз эркин.
Эквери гьуьлуьн атIузва зулар,
Лепейрилай физ, жез хулар-хулар.
Хъенар катзава экъисна кIулар,
Хкатнавай хьиз дестекар — гулар…
Ингье, рахана яргъавай гими:
— Эквер къерехдин, ая заз чими!
Къуй тахьурай куьн садрани кими!
Садрани зайиф, садрани жими!
Алудна саврух, атIана тIурфан,
Тухузва за рехъ гьалалдин жуван.
Мурад рикIева, цуьк алаз алван,
Цуьк алаз алван, ашкъи ал-жаван!..
Дарих рикIикай хкахьзава гар,
Гъиле гьатай хьиз симинин пайгар.
Аватна кIулай гьижрандин рагар!
Эвезна мичIер эквери азгар!
Дарих авунни дердери дерин,
Мугьман жезва зун экверизгьуьлуьн…
1993
Мерд али
Мердали Жалилов, литературадин отделдин редактор
