Мукьвара эдебиятдин мезрейра дуьшуьш хьайи пуд гафуни зи фикир чпел желбна: жисим, жукIур, жумла. Аквазвайвал, писателри чпин эсерра нугъатдин ва я надир гафарикай азадвилелди менфят къачузва.
Жисим гафунин урус чIалан таржума тело я. Цавун жисимар — небесные тела. (М.Бабаханован гафаргандай).
Машгьур шаир Азиз Алема и гафунин мана гегьеншарнава. И гаф шаирдин “Заз Алемда гъурбат авач” шиирда дуьшуьш жезва: “Хъвазва вирт хьиз жисимрин тIач”. Шаирди къейдзавайвал, и гаф “светило” (цавун экв гудай тело) манадалдини гегьеншариз жезва. Сир туш хьи, тIач цIирнавай къуьлуькай гьазурзавай затI я. Жисимрин тIач келимадин манадин гъавурда гьасятда акьун регьят туш. Жисимдин нурарикай авунвай тIач лагьай чIал жезва.
Ахцегь райондин Смугъулрин хуьряй тир писатель Назир Мирзоеван “Муьгьуьббат къван туш” эсерда жукIур гаф дуьшуьш жезва: “Гьикьван жукIур итим ам тиртIани, вичин цIийи къавум патал харждай са кIатI адас бес жезвай”.
Ахцегь райондин Къутунхъарин хуьряй тир писатель Шихмурад Агъакеримовани “Пис хасиятрин десте” эсерда жукIурвал гаф ишлемишнава: “Им адан жукIурвилин кьилин фенд тир”.
Аквазвайвал, жукIур “мискьи” гафунин синоним я.
Лугьун герек я хьи, жумла са акьван кьитдаказ гьалтзавай гаф туш. И гаф предложение гафунин синоним хьиз ишлемишзава.
“Чи кIвачерик жиркь-жиркь ийизвай къумади гуя гьар са жумладин эхирда точка эцигзава”. (Зияудин Эфендиев, “Кек галкIизва”).
“Кьуьзуь итимдиз лезги жумладик кутунвай кьве урус гаф ван хьана”. (Агьед Агъаев, “Лезгияр”).
Къейд ийин, жумла гафунихъ кьвед лагьай манани ава: жумла — вири (месела, жумла алем — вири алем).
К. Къалажухви
