Хуьруьгрин хуьруьн кьил, вичихъ галаз салам-калам авай  Загьидин  Сулейманов  маларин духтур, хайи тIе­би­атдал рикI алай гьевескар эколог  тирди чаз чизвай, амма дарманрин набататар кIва­тIунал машгъул ва хсуси рецептралди инсанрин гьар жуьре азарар сагъарзавай жерягь тирди чаз и мукьвара ван хьана.

— Пешекарвилин кьилин кIва­лах­дилай алава, парабуруз чпин рикI алай машгъулатарни ава кьван, зи машгъулат-хобби гъвечIи чIавалай дагъда-чIура къекъвез, чпикай инсанрин сагъламвилиз хийир авай векьер-кьалар чирун, кIватIун ва абурун куьмекдалди инсанрин гьар жуьре азарар сагъариз алахъун­ я, — лугьузва Загьидин стхади. — Чи дагъ­лух­ гуьзел тIебиат, набататринни гьайванрин алемар заз ни кIанарна лагьайтIа, рагьметлу Сулейман бубадини диде Теллихана. “Хрюгский” совхоздин МТФ-да нисияр ийидай устад яз, бубади зун, гьеле 6 йиса авай аял яз, гьар гатун тIа­тIилриз ви­чихъ галаз яйлахриз тухудай, тIебиат­дикай, адан девлетрикай суьгьбетардай, чубанринни дояркайрин кIва­лахдихъ галаз танишардай. Чан алай ва алачир тIе­биатдал ашукь тир абуру заз чи яйлахрин вири уьруьшар, чайдин векьер тир эферрилай (тмин), гьелбе цуькверилайни (зверобой) къарачипдилай (душица) башламишна, афаррик ва камбардик кутадай чпиз чидай кьван хъчар, абурун тIва­рарни лишанар чирна. РикIел алама, дагъларин надир набататрин пара сирер заз Ибрагьимов Рамазан халуди (ам совхоздин тежрибалу чубан тир) ачухна. Ахпа, диде-бубадини чубанри гайи чирвилер тIимил акуна, зун яваш-яваш и кардал рикIивай машгъул хьана­, хуьруьн майишатдин институтдик экечI­на, дарманрин набататрин энциклопедияр тупIалай ийиз эгечIна.

• ГьакI хьайила, фармацевтвилин пеше кьун тавуна, куьне ветеринарвилин рехъ вучиз хкяна?

— Хиве кьан, гьахьтин фикирни авай. Амма, квез чида хьи, мединститутдик экечIун асант туш. Бубадин теклифдалди закай гьайванрин духтур хьана. Сиве мез авачир гьайванриз куьмекун, заз чиз, виридалайни еке суваб я. За квез лугьун­, тежрибади къалурзавайвал, гьайванрин тIал-квал алудиз жери хъсан ветеринардивай инсанар сагъаризни же­да, амма инсанрин духтурдилай гьайванриз куьмекиз алакьдач.

• ­­ Чун гъавурда акьаз­вайвал, жерягь яз куь патав куьмек кIанз азарлуярни къвезва.

— Эхь, за абур дарманрин набататралди сагъарзава. Амма жува гьазурзавай дарманар теклифдалди вилик, гьелбетда, зун адан гьалдиз, анализриз, духтурри тайинарнавай диагноздиз килигзава. Дарманрин на­бататрин махсус энциклопедиядай жувахъ авай рецептар, лазим кьадар (доза) тайи­нарна, ахпа инанмиш­вилелди сагъарунив эгечI­зава. Жуван тарифун заз хуш кар туш, эхиримжи 20 йисан къене залай парабуруз куьмекиз алакьна. Пис нетижа хьайи ва я наразивилин шикаят гваз хтай гьелелиг са дуьшуьшни авач. Куьмек кIанз жуван тIвар­цIел къвезвай вирибуруз за хушдаказ ва гьакъисуздаказ къуллугъзава.

• Загьидин стха, чи патара дарманрин гьихьтин набататар ава, абур куьне мус ва гьикI кIватIзава?

— Чи багъларани никIера, эчIелар хьиз экъечIиз, чна тергзавай пара набататар (паркьулдин пеш — лопух, не­кIед хъач — оду­ванчик, хирен пеш — васи­лёк горный …) гьакъикъатда иммунитет мягькемарзавай хъсан дарманар я. Зи ахтармишунрай, чи патан дагълух яйлахрани чIу­ра­ра емишринбурни (инияр, мертер, ва­кIан кIирияр, манукIар-черника) кваз, тахминан, 186 жуьре дарманрин набататар ава. Абурун арада чеб Яру ктабда гьатнавай надирбурни ава: ялта кIарас — жос­тер прижатый, мачвар — астрагал шерс­ти­сто-цветковый ва масабур. Чпик хийир­­лу шейэр пара кумукьун патал гьар са набатат кIватIдай, кьурурдай хъсан вахтар чир хьана ва вилив хвена кIанда. Месела, набататрин дувулар анжах ­гатфарин кьиляйни зулун эхирда, яни ишлемишзамачирла кIватIна кIанда, бязи набататар цуькведаваз кIватIда. Ихьтин малуматар за дарманрин набататрин энциклопедийрай къачузва. Нагагь чи пата­ра  жемятдивай дарманрин набататар ма­са къачудай са кархана ачухнайтIа, менфятлу и кардал парабур машгъул же­­дай. Ихьтин теклиф авай чар за РД-дин виликан регьбер Владимир Василь­еваз рекье тунай, амма са жавабни хтанач.

• Загьидин стха, суьгьбетдин эхирдай куьне газет кIелзавайбуруз гьихьтин теклифар гуда?

— Гьуьрметлу ватанэгьлияр, чандин сагъламвилелай багьа затI дуьньяда авач. Сагъсуз касдиз гьич са куьнини лезет гудач. Сагъламвал жезмай кьван гъвечIи, жегьил чIавалай хвена кIанда. Сир туш хьи, алай вахтунда чи аптекайра авай дарманрин (абуру ийизвай пис таъсирдикай гьеле рахадач) 65 % къалпбур я. Гьавиляй абур ва синтетикадин витаминар ваъ, жезмай кьван жув яшамиш жезвай чкадин емишарни салан майваяр, дармандин векьер-кьалар ишлемишиз алахъ. Фикира, месела, чи ма­лариз деведин цацарни къумлух чуьллерин векьер гайитIа гьикI жеда. Океанрилай алудна гъизвай емишарни чаз гьакI я.  Жезмай кьван чи багъри ерийра экъечIзавай яр-емиш, хъчар, дарманрин векьер-кьалар ишлемишиз алахъ!

Дашдемир Шерифалиев