Чи халкь ЧIехи Гъалибвилин 75 йисан юбилейдин къайгъуйрик квайла, Мегьарамдхуьруьн райондин Къуйсунрин хуьре яшамиш жезвай зи имидин хцин хва-хтул Жалилов Жамалдиназ (Валериказ) вичин рагьметлу буба Жалилан куьгьне са кьватидай кьве шагьадатнама (шикилра) жагъана.
Ватандин ЧIехи дяведин йисара женгера къалурай кьегьалвилерин шагьидар. Сад зи буба Абдулазизаз, муькуьдини адан стха (зи ими) Расулан хва Жалилаз ганвайбур. И кардикайни хтулди гъиле-гъилди зав хабар агакьарна.
Дугъриданни, бязи вахтара рикIелни алачир чкайрай чаз гьакьван важиблу затIар жагъин хъийида, чпини хейлин вакъиайрал чан хкида.
Зи буба Абдулазизни, имидин хва Жалилни рагьметдиз фена гзаф йисар я. Абурун тIварар хганвай рухвайрикай бубаяр хъхьанва. Гила, и шабагьрин чарар агакьайла, заз ва зи хизандиз а рагьметлубур кьведни санал чIехи суварин вилик уьзягъвилелди чи патав хтайди хьиз я.
ГьикI жедач! И чарарал гьа яргъал йисарин ранг, руг ала, абурухъ гьа вахтарин ни гала. 1942, 1944-йисарин указралди ганвай медалрин шагьадатнамайри бес гьа вахтара Кавказ, Сталинград, Москвани Ленинград, маса шегьерар хуьн паталди кьиле фейи къизгъин женгер рикIел гъизвачни!
Зи буба Абдулазиз вичин стхадин хцелай, чи гъилера амай чарари субутзавайвал, 22 йисан чIехи тир. Им бубани хва санал дяведиз фена лагьай чIал тушни. Кавказ оборона ийидай женгера абуру кьведани иштиракна. И кардикай абуру чпини суьгьбетдай.
Дяве къарагъайла, Жалил Новочеркасскдин офицеррин школадин курсант тир. Бубади Бакуда фялевалзавай. Фашистрин геллегьар Кавказдин дагъларивни агакьайла, вишералди, агъзурралди дагъви рухваярни рушар хьиз, Абдулазизни, вичин яшар хейлин “гъвечIи” авуна, Бакудай фронтдиз фена. Кутаиси шегьерда женгерин гьазурвилер аквазвай са частуна (1942-йис) имини хтул чеб-чпел гьалтна. И карни а рагьметлуйри чпи рикIел хкидай. Жалила яшлу ими дяведа жеда лагьана фикирни авунвачир. Амма а вахт гьахьтинди тир: жегьилри чеб фад-фад “чIехи”, агьилри чеб гуьгьуьллувилелди “жегьил” ийизвай…
Ихьтин кардин шагьидвалзавай мад са документ ава. Буба рагьметдиз фейидалай кьулухъ (а чIавуз за Самурда муаллимвиле кIвалахзавай) 1977-йисуз Орловский областдин Крамской райондин, Высокое тIвар алай поселокдай чав Ватандин ЧIехи дяведин ветеран, урус халкьдин хва Павел Михайлович Долгачев лугьудай касдилай чар агакьна. Вич лугьумир, амни зи буба дяведа санал хьана. Саки вири йисара абуру дуствилин алакъаярни хуьзвай. Чаз, аялриз, и кардикай геж хабар хьана. Буба амачирла.
Павел Михайловичахъ галаз чарарин алакъа за хвена. Вичин са чарче ада кхьенвайвал, Абдулазизаз са взводда авайбуру буба лугьудай. ГьикI хьи, Павелан а чIавуз (1943-йис) — 23, Абдулазизан 45 йис тир…
Гила чаз жагъанвай шабагьар — женгерин яцIарин шагьидар генани важиблубур я. ГьикI хьи, буба рагьметдиз фидайла, чав адан женгинин рекьерин шабагьрин са чарни гумачир. Зун аял тирла, аскервилиз фейи 1962-йисалди, чи кIвале бубадизни дидедиз (фронтда ва далу пата) ганвай са кьвати ацIай удостоверенияр ва гьакьван медаларни авайди тир. Аскервиляй зун хтайла (1965-йис), абур амачир. Ни къачуна, гьикI хьанатIа, заз чидач. Я рагьметлу бубадизни, дидедизни абурун иесивалдай мажал хьайиди хьиз туш.
“Кавказ оборона авунай” медалдин и шагьадатнама имидин хцин “Сталинград оборона авунай” медалдин шагьадатнамадихъ галаз санал хьунни квехъ галаз алакъалу ятIа чаз чидач. Мумкин я, кьве касдини абур санал вахчуна. Жегьил кас яз, стхадин хцив гумукьна. МасакIани хьун мумкин я… Гьар гьикI хьанатIани, къе чаз цIийи шабагьар-цIийи шадвилер жагъанва!
Бубадин чIехи стха Расулан хва Жалилаз гьеле 1940-йисуз Докъузпара райондин Миграгърин хуьряй Яру Армиядин жергейриз эвер ганай. Дяве къарагъайла, винидихъ лагьанвайвал, ада Новочеркасскдин военный училищеда кIелзавай. Дяведи курсар фад куьтягьиз туна, Жалила Батайск ва маса шегьерар патал женгера иштиракна, гьа вахтунда сифтегьан хирерни хьана. (1941-йис).
Махачкъаладин госпиталда хирер сагъарна, жегьил офицер мад фронтдиз хъфена. Сталинград душмандикай хуьдай женгера адал генани залан хирер хьана. (1942-йис). Душмандин минади кьулан тарциз хасаратвал гайи адавай мад дяведа иштиракиз хъхьаначир. Саки са йисуз госпиталра сагъарай ам ватандиз хтана. Докъузпара райондин комсомолрин комитетдин сад лагьай секретарвиле, райисполкомдин председателдин заместителвиле кIвалахна. Гьа йисара заочно Бакудин эцигунрин техникумни акьалтIарна. 1948-йисуз Дербентдин рекьерин участокдин начальниквиле тайинарна. Дербентдай Рутулиз кьван а чIаван рекьерни муькъвер къайдадик кваз хвена. 1961-йисалай, сагъламвилин гьалдиз килигна, мад адавай кIвалахиз хъхьанач. Вичин хизан хвена, хуьруьз-кIвализ, райондиз куьмекар гана.
Зи буба Абдулазиз Берлиндиз кьван фена. Гъалибвилин югъ ада гьана къаршиламишна. Ина адал вичин хуьруьнви уста Салигьов Яралини гьалтна. И кардикай за “Бубадин шинель” поэма кхьенва…
Жалилахъни адан юлдаш Шагъадихъ (гарагъви рушахъ) 9 аял, 40 — дав агакьна хтуларни птулар хьана. Саки вирибуруз юкьван ва кьилин пешекарвилин образование къачудай мумкинвал гана. Абур къе Къуйсундал, Дербентда, Каспийскда, Махачкъалада, Бакуда, Москвада, Ростовда яшамиш жезва.
Гьар са эвелдихъ эхирни ава. Зи буба Абдулазизазни диде Угълангереказ эхиримжи кIвал за кIвалахай Самурда кьисмет хьана. Жалилазни адан юлдаш Шагъадиз — хизанар яшамиш жезвай Къуйсундал. Къуй чпин сурарал нур хьурай. Абурун веледрини эвледри бубайрин женгеринни зегьметдин, марифатдинни ахлакьдин хъсан адетар пакдиз хуьзва. ЦIи гатуз Жалил бубадин 100 йис чна санал къейдда. Иншаллагь!…
Мердали Жалилов
