Им за, яшар 70-дилай алатнавай инсан, жуван фенвай уьмуьрда уькIуь-цуру акунвай агъсакъал яз, эцигнавай суал я. Ихьтин суал алай девирдин чи инсанар, жегьилар, аялар акваз, яраб гележег, къвезмай несилар гьихьтинбур жедатIа лугьуз, фикирри арадал гъана.
Аялар тирла, чун чIехи инсанар алай чкадин мукьувайни фидачир. ЧIехибуру вуч тапшуругъ-буйругъ гайитIани, кьилиз акъуддай. ЧIехидаз яб тагана, адан чIалаз килиг тавунайтIа, ада бубадиз лугьудай: «Я стха, ви аял, къе за буюрмишайла, зи чIалаз килигнач». Ахпа няниз кIвализ хтайла бубади туьнбуьгьардай, насигьатар гудай, ара-бир гатанни ийидай. Са чи бубади ваъ, вири бубайри чпин аялриз дуьз тербия гудай, дуьз рекье твадай.
Чи девирда чун, чIехиди къвез акурла, ам гьеле агакь тавунмаз, ада салам гудалди, къарагъна ам ацукьдай чка гьазурдай. Муаллим яргъай акурла, чун адаз такун патал чуьнуьх жедай, бейхабардиз гьалтайтIа, кьилелай хтIунна, юкь агъузна, муаллимдиз икрамдай. Гиланбуру вучзаватIа, чаз аквазва: муаллим квазни кьадач, адахъ галаз гьуьжетарни ийида.
Аялрини, жегьилрини гзаф вахтара чIурубурулай чешне къачузва. Гзафбурувай ван къведа хьи, гуя девир чIур хьанва. Азизбур, гьуьрметлубур! Девирар девирар яз физвайди я, чIур хьанвайбур инсанар я. Девирдик тахсир кутамир, тахсирлубур чун я, девирни чна чIурзава. Диде-бубади кIвалера аялар «садан чIалазни килигмир», «садан гафни къачумир» лугьуз тагькимарзава. Гьавиляй къе чун ихьтин йикъан иесияр хьанва. Исятда телефон авачир са касни (жегьилни, аялни, чIехидини) авач. Амма чIехибуруз аялар а телефонрай квез килигзаватIа, квез яб гузватIа, ана тухузвай таблигъат гьихьтинди ятIа чизвач. ГьакI хьайила, чIуру кIвалахар, чIуру крар гзаф жезва. Пул квайбуру чпин аялрив 100 агъзур манатдин телефонар вугузва, аялдин жибин пулдив ацIурна, школадиз рекье твазва. Бес ихьтин аялдикай гьихьтинди хьана кIанзава?!
Аялдив пул вугумир лагьай чIал туш, амма а пулдин таъсир аял патал гьихьтинди жезватIа, гьадакай фикирна кIанзава. Заз инал советрин девирда къуллугърал хьайи зи са яр-дустуни гайи акьулдикай лугьуз кIанзава. Чи кIвале ацукьна, тIуьн незвай вахтунда а касди заз лагьанай:
— Шихали, ваз зун ви чIехи стха яз, за са ихтилат, тIалабун авуртIа, закай инжиклу, бейкеф жедани?
— Ваъ, зун бейкеф жедач, лагь жуван рикIик вуч кватIа, — лагьана за. Ада ихтилат давамарна.
— Захъ хьиз, вахъни эркек са аял я авайди. Жува хкудай тарс заз вавни агакьариз кIанзава. Ирид рушалай гуьгъуьниз хьанвай эркек аялдал за жуван бубадин тIвар эцигна. Гила, ам чIехи хьайила, а тIварцIин патахъай за еке гьайифар чIугвазва. «Буба, буба, чан буба» лугьуз хвейи, чIехи авур, кIелиз тур, эвленмишай адакай са затIни хкатнач. Гьа са вахтунда, кIвачер кьецIил яз, тандал бегьем партал тахьайбурукай еке къуллугърин иесияр хьанва. Зи гададикай итим хкатнач. Кьве бала аваз хизандихъай чара хъхьанва. ГьакI хьайила, за вавай пара тIалабзава: аялдив пул вугуз тахьуй. Аялдиз пул рапунин хъуькъуьмдай къалура лугьуда. Гададин патахъай зи рикIе вуч аватIа, Сад Аллагьдиз ва заз чида, — лагьана, дериндай уфт аладарнай а касди.
Жуван зегьмет квачир пулунивай инсан фад рекьяй акъудиз жеда. Заз жуван уьмуьрда акур «аламатрикайни» лугьун. Зун кIвализ хъфин патал автобусрин остановкадал акъвазнавай. Улакь атайла, за шофердин къвалав гвай кас эвичIун гуьзлемишзавай. Амма а кас эвичIнамазди, кьулухъай са жегьилди зи гъил кьуна, зун анихъ авуна, вич акьахна. Гуьгъуьнлай са сеферда зун автобусда, ацукьдай чка авачиз, кIвачел акъвазна хъфизвай. Са кьадар вахтунилай патав ацукьнавай кас эвичIдайла, заз адан чкадал ацукьиз кIан хьана. Амма залай гзаф дирибашвал авуна, са 10 йисан яшда авай руша а чкадал гьерекатна. И арада патав ацукьнавай са дишегьлиди, къарагъна, заз чка гана. Аллагь рази хьурай вичелай. Ихьтин дуьшуьшар чи уьмуьрда гьар камуна гьалтзава.
Чна чIуру крариз жезмай кьван рехъ тагана, гележег патал зегьмет чIугуна кIанда. Аялзамаз дуьз рекье тун, дуьз тербия гун чи виридан буржи я. Вирида пакагьан йикъакай фикирна кIанзава.
Алай аямдин аялриз, жегьилриз гъвечIи-чIехи, хайи вах-стха, диде-буба чиз амукь тавуни рикIик еке къалабулух кутазва. Аквадай гьалда, язух хьанвайди я чи къведай несилдин, гьикI лагьайтIа, бязи жегьил-жаванри чеб бязи вахтара гьайванрилайни писдаказ тухузва.
Акьулдиз къуллугъ авун квахьнава. Эгер вуна чIуру кIвалах ийизвайдаз са гаф лагьайтIа, ада вичелай алакьдайвал вун абурдай вегьез башламишда. Акьулдин патахъай лугьуз кIанзава:
Акьуллу хьухь, эй инсанар,
Гваз фидай туш наз-няметар.
И дуьнья я чаз са ахвар,
Акьуллу хьухь, эй инсанар!
Чун дуьньядал кьецIил яз къвезва, кьецIил яз, яни са шейни гвачиз дуьньядилай хъфинни ийизва. Анжах акьулдиз къуллугъ ийиз, хъсан, баркаллу крар ийиз алахъна кIанда. За и жигьетдай мукьвал-мукьвал Аллагьдивай куьмек тIалабзава: пис краривай, чIуру кIвалахривай чун вичи хуьрай. Амин!
Шихали Багъиров
