(Эвел — 40-41-нумрайра)

Закат къаза хъувун

Закат къаза хъувуникай рахайтIа, инсанди рикIел хкана кIанда: сифте сефер вичиз гьи йисуз закат гудай малдин нисаб (кьадар) кIватI хьанатIа. Ахпа адалай ­гуьгъуьна авай йис ва гьа икI нисабдилай артух кьадар аваз, адалай закат тагай вири йи­сар рикIел хкун герек я. Месела, са хи­зан­диз Советрин девирда 1980-йисуз банкуна­ агъзур манат пул авай. 1980-йисуз къи­зил­дин са граммдин къимет гьи­кьван тир­тIа, чирна кIанда. Месела 1 гр къизил  тахминан­ 8 манат тир а чIавуз. Эгер гьакI ятIа, чна муь­жуьд 85 граммдиз зарбзава. Нетижада­ 680 манат жезва. И кьадар вичелай закат къвезвай нисаб (лап тIимил кьадар) жезва­. 680 манат (ва я адалай артух) кIватI хьайи­­далай кьулухъ са йис алатайла (яни 1981-йи­суз), банкуна авай вири кьадарди­лай (яни 1 агъзур манатдилай) 1/40 пай (ва я 2,5%) закат хгана кIанда. (Яни 1000 ма­­натдилай гузвай закатдин кьадар 25 ма­нат жезва)­. Гьа икI гуьгъуьнай къвезвай­ гьар са йис. Эгер банкуна авай пул бязи­ йи­­­сара, хизандиз герек харжияр авуна, тIи­мил­ ва я михьиз куь­тягь­ хьанатIа, а дуь­шуьш­да адалай закат гунин лазимвал авач.

Лугьун лазим я, алатай йисарин закат къаза хъийидайла, къизилдин гилан къиметралди закат хгана кIанда, вучиз ла­­гьай­тIа, а девирдин виш манатни исятда авай виш манат сад туш. (Къизилдин къиметдив гекъигна кIанда. Месела, чна ви­ни­дихъ гъайи 1980-йисан мисалдай ак­вазвайвал,1000 манатдилай 25 манат закат къвезва ва а кьадар (25 манат) а вядедин 3,125 гр къизилдин къиметдиз (25:8=3,125 гр) барабар я. Гила, къаза хъийидайла, а 25 манатдин чкадал исятда авай 3,125 гр къизил­дин къимет фикирда кьуна, закат хгана кIан­зава. Яни 3,125 грх4300 манат=13 437 ма­нат).

КIватIнавай пуларилайни (гьатта а пул машин къачуз, мехъер авун патал ва маса дердийриз кIватIнаватIани) закат гана кIан­да. Амма инсандиз къвезвай мажиб (до­ход)­ хизандиз ва герек маса чкайриз харж ийиз куьтягь жез хьайитIа (артуханди амукь тийиз кIватI тежез хьайи­тIа), ахьтин кас­дал закат алач. Гьелбетда, къаза хъийи­­далди вилик ферз кар вахтунда тавуна хьайи гунагьдин гьакъиндай туба хъувуна кIанда.

Закат ва садакьаяр гуникай гзаф ва зурба менфятар ава

1. Ам Аллагь-Тааладин ва Адан расулдин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) эмирар кьилиз акъудун я.
2. Закат гуни мискьивилин къилихдикай (шкьакьвилин сифетдикай) михьзава.
3. Хъсан крар авунин ва (Аллагьди­хъай) ки­чIевал хьунин карда сада-садаз куьмек гун я.
4. Садакьа адан сагьибдин иман къалурзавай делил я.
5. Закатди ва садакьайри ам гузвай ксарин чанар (рикIер) михьи ийизва ва хъсанарзава.
6. Сувабар ва хъсан крар хейлин артухарзава.
7. Закат ва садакьа гун малдин няметрай шукур авунин делил я.
8. Закат гун гунагьрилай гъил къачун, пис крар багъишламишун ва гунагьрин цIай туьхуьрун я.
9. Эхиратда малдин завалдикай (зияндикай) саламатвал я.
10. Тамам диндарвилин дережадив ага­кьун я. Аллагь-Таалади лугьузва (3-су­­­ра­, 92-аят, мана): “Гьич агакьдач куьн тамам диндарвилив (зурба хийирлу кар ийизвайбурун дережадив Аллагьдин вилик) та куьне квез  (гзаф) кIани тир  (куь рикI алай) за­тIарикай (Аллагьдин рекье) харж ийидалди…”.
11. Аллагьдин рекье харж авун (Аллагьдихъай) кичIебурун сифетрикай (гьаларикай, ерийрикай) я.
12. Хъсан ахлакьар ва диндар крар ­артмишун (артухарун) я.
13. Закат гуни инсандиз Къияматдин Юкъуз жедай кичIевиликай саламатвал (ва хатасузвал) гузва.
14. Закат гун мал хуьн, ам сахламишун ва зияд (артух) авун я.
15. Садакьа гун — рикIер ва беденар гзаф азаррикай ва начагъвилерикай хуьдай дава-дарман я.
16. Садакьа гун чанарилай ва хизан-эгьлийрилай гзаф балаяр ва пис начагъвилер алуддай са себеб я.
17. Садакьа гун инсанрин арада кIани­вилер хьунин, ахьтин гьиссер арадал гъунин себеб я.
18. Закатдин ва (Аллагьдин рекье) харжарин сагьибриз эвез хъувун ва тамамвилелди гьакъи хгун хиве кьунва. Аллагь-Та­а­лади лугьузва (8-сура, 60-аят, мана): “Ва­ вуч куьне Аллагьдин рекье харжай­тIа­ни, квев (ам, адан эвез Аллагьди) тамамвилелди ахгакьарда ва квез са зулумни (тIи­милвал) ийидач”. Аллагь-Таалади мадни лугьузва (2-сура, 276-аят, мана): “Ал­лагь­ди “риба” пучда ва садакьаяр арт­мишда (абур гзафарда, суваб арту­хар­да)”.­
19. Закатдин сагьиб ва (Аллагьдин рекье) харжарин сагьиб. Абуруз гьакIни и дуьньяда абуру харж авур шейэр артухарун ва зияд авун хиве кьунва. Аллагь-Таалади лугьузва (34-сура, 39-аят, мана): “…Ва вуч куьне (Адан рекье) харж авур­тIа­ни, Ада квез ам эвез хъийида (адан ериндал артух хгуда); Ам я — ризкьи (паяр) гу­дай­бурун виридалайни хъсанди!” Имам Муслима вичин “Сагьигь” тIвар алай ктабда къейднавайвал, Абу Гьурайра асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьар­навайвал, Аллагьдин расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана, (мана): “Садакьади мал тIимилардач ва афивал авунай Аллагьди бедендин  гьайбатлувал  (баркаллувал, гьуьрмет) артухарда. Ни Аллагь патал милайимвал (къенивал) авуртIа, Аллагьди адан дережа хкажда (рутба гьуьндуьр ийида)”. Гьавиляй садакьа ажеб шейэрикай я. Мал ба­гъиш­завайди, нямет яз гузвайди, ам регья­тарзавайди Аллагь я. Ада малдикай сада­кьа­ гун эмирнава ва ам эвез хъувун хиве кьунва. Дугъриданни, садакьади мал тIи­ми­­­ларзавач, аксина, Аллагьди садакьа гайидаз ада харж авурдалай  артухни алаз эвез хъийизва. Садакьаяр гузвайбуруз и кар ашкара я. Гьикьван тажублуди я садакьадин кар!  Гьахъ лагьанва Аллагьди (47-сура, 38-аят, мана): “Ингье, куьн — ахьтин ксар я, квез эверзава куьне Аллагьдин рекье харж авун патал, амма ава куь арада мискьивалзавайбур ва ни мискьивал­заватIа, ада вичиз акси яз мискьивалзава. Аллагь — са Ам я  (тамам) девлетлуди  (са куьнизни муьгьтеж туширди), ва куьн я — ке­сибар  (муьгьтежбур Адаз)! Эгер куьн кьулухъ элкъвейтIа  (имандай куфрдиз), Ада (куьн) маса ксаралди (квелай гъейрибуралди) дегишарда, ахпа абур квез ухшарбур жедач (абуру куьне хьиз асивалдач, абур Аллагьдиз итIаатлубур, Адан рекье харждайбур жеда)”.
20. Закат ва садакьаяр инсанрин арада пехилвилин, такIанвилин, нифретдин гьалар зайифарунин себебар я.
21. Садакьайралди ва закатдалди бендедиз (инсандиз) ихьтин сифетар (ерияр) жез­ва: мердвал, жумартлувал, лайихлувал… Садакьа ва закат гузвайди алчахвилин­ сифетрикай ва тIварарикай (мискьиди­, му­тIлакьди, шкьакьди) хилас (азад) жез­ва­.­
22. Закат ва садакьаяр марфар къунин себеб я, закат тагуни — марфар тахьуниз ва кьурагьвилериз рехъ гузва.

Ямин Мегьамедов,

диндин алим