Вучиз лагьайтIа:

1. Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади и вац­­ра сив хуьн Исламдин дестекрикай кьуд лагьайди (рукн, асул) яз авунва. Аллагьди лу­­­гьузва (2-сура, 185-аят, мана): “(Ферз сив хуьдай гьисабай йикъар) рамазандин варз я, виче Къуръан (авудна) ра­къур­на­вай — инсанриз  Дуьз рекьин регьбервал яз, Дуьз рекьин ва фаркь авунин (гьахъ ва таб чара авунин) ачух делилар­ яз. Низ квекай а варз алукьайтIа (вуж квекай рамазан дин вацра аваз хьайитIа), къуй­ ада а вацран къене сив хуьрай ва вуж­ азарлу яз ва я рекье аваз хьайитIа (ва гьавиляй сив хуьн тавуртIа), гьа ­кьадар сивер маса йикъара (хуьн лазим я)….”.

Имам Бухарийди ва имам Муслима гъанвай гьадисда къалурнавайвал, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьанва (мана): “Ислам вад дестекдал (асасдал) эцигнава (тикмишнава ): келима — шагьа­дат: авач илагьи (ибадат авуниз лайихлу тир) са Аллагьдилай гъейри ва Му­гьаммад Адан бенде ва расул я; капI ада авун; закат гун; рамазандин вацра сив хуьн; гьаж авун КIвалел  (Кябедал)”.

2. Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади, аятда лагьанвайвал, Къуръан рамазандин вацра (авудна) ракъурнава, (2-сура, 185-аят, мана): “Рамазандин варз я, виче Къуръан (авудна) ракъурнавай — инсанриз Дуьз рекьин регьбервал яз, Дуьз рекьин ва фаркь авунин (гьахъ ва таб чара авунин) ачух делилар яз. Низ квекай а варз алукьайтIа (вуж квекай рамазандин вацра аваз хьайитIа), къуй ада а вацран къене сив хуьрай…”. (Къейд ийин хьи, ви­ликдай бязи лезги хуьрера ихьтин гафар раиж (машгьур) тир: “Рамазандин вацра ферз тирди пуд юкъуз сив хуьн я, ам­ма инсанриз гьи пуд югъ ятIа тайин туширвиляй абуру са вацра хуьзва…”. Гьелбетда, ибур дуьз гафар туш. Аятда къалурнавайвал, рамазандин вацран вири йи­къа­ра сив хуьн ферз я: “…къуй ада а вацран къене сив хуьрай…”.

Аллагь-Таалади “Лавгьу-ль-Магьфуздай” и дуьньядин цавара авай “Байту-уль-ГIиззагьдиз” Къуръан ракъурнава. Рама­зан­­дин вацра сив хуьн Аллагь-Таалади гьижрадин­ кьвед лагьай йисан шагьбан вацра — кьибле­ “Байт-уль-Макъдисдикай” Кябедихъ эл­къуьр­ хъувурдалай кьулухъ са варз алатайла, ферз авуна. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) кIуьд рамазандин вацра сив хвена­.

3. Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади агъзур вацралайни хийирлу тир “Лайлат-уль-Къадр” йиф гьа и вацра авунва.

Аллагь-Таалади Къуръанда лугьузва (97-сура, мана):

“1. Гьакъикъатда, Чна ам (Къуръан) “Лайлат-уль-Къадрдиз” (Аллагьдин вилик еке къадир ва лайихвал авай йифиз) (авудна) ракъурнава (а йиф рамазандин  вацра ава)!

2. Ваз вуч чида вуч ятIа “Лайлат-уль-Къадр” (еке къадир ва чIехи дережа авай Йиф)?
3. “Лайлат-уль-Къадр” (еке къадир ва чIехи дережа авай Йиф) — агъзур вацралай хийирлу я (ам гзаф берекатлу йиф я: гьа и са йифиз авур диндар крар агъзур йисан къене авур диндар крарилай хийирлуни я, артухни)!
4. Адан (а Йифен) къене малаикар ва Руьгь (Жабраил) чпин Раббидин изин­далди Адан гьар са эмирдин гьакъиндай гзаф (сефер) (чилел) эвичIзава.
5. Ам (а йиф) саламатвал я (вири писвилерикай, хийир ва берекат я, салам ва тебрик я — малаикрин патай) та экуьнин лаз экъечIдалди”.
6. Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади а вацра сивер хуьн ва йифера (тагьажжуд, таравигь) кпIар авун — иман гваз ва сувабдик умуд кутуна (гунагьар багъишламишунин себеб яз) ферз авунва. Гьадисда ла­гьанва (мана): “Ни (гьи касди) иман гваз ва сувабдик умуд кваз рамазандин вацра­ сив хвейитIа, адаз адан виликдай хьайи вири гунагьар багъишламишда” (Бухарий, Муслим). Мад са гьадисда лагьанва (мана): “Ни (гьи касди) иман гваз ва сувабдик умуд кваз рамазандин вацра йифен кпIар (таравигь, тагьажжуд, витр) авуртIа, адаз адан виликдай хьайи вири гунагьар багъишламишда” (Бухарий).
7. Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади а вацра Женнетдин варар ахъайзава, Жегьеннемдин варар агалзава ва шейтIанар кутIунзава. Гьадисда лагьанва (мана): “Рамазандин варз атайла (алукьайла), Женнетдин варар ахъа жезва, Жегьеннемдин варар агал жезва ва шейтIанар кутIун­за­ва” (Бухарий, Муслим).
8. Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади а вац­ра гьар йифиз са кьадар ксар ЦIукай азадзава. Гьадисда лагьанва (мана): “Аллагьдиз ЦIукай азаддай ксар ава — гьар сив хкуддайла” (Агьмад). Маса гьадисда­ лагьанва (мана): “Гьакъикъатда, Аллагь-Тааладиз гьар юкъуз ва йифиз, яни рамазандин вацра, “азаддайбур” ва гьар са мусурмандиз — гьар са юкъузни йифиз — (Аллагьди) жаваб гудай (кьабулдай) дуьа ава” (аль-Баззар).
9. Дугъриданни, рамазандин вацра си­вер хуьн виликдай хьайи (яни алатай ра­мазан­дин вацралай кьулухъ хьайи) гунагьар ба­гъиш­ламишунин себеб я. Гьадисда ла­гьан­ва (мана): “Вад капI, жуьмядилай жуь­мядал, рамазандилай рамазандал кьван, абурун арада авай гунагьар ба­гъиш­дай крар я, эгер ам чIехи гунагьривай яргъаз хьанвайтIа” (яни экуьнин капI авуна, нисинин капI ийидалди хьайи гунагьар нисинин кпIуни квадарзава (ба­гъиш­зава), нисинин кпIунилай рагъдан кпIунал кьван хьайи гунагьар — рагъдан кпIуни ва икI мад… Са жуьмя кпIу­ни­лай нубатдин жуьмядин кпIунал хьайи гунагьар кьвед лагьай жуьмядин кпIуни ба­гъиш­зава ва и йисан рамазандин вацралай къведай йисан и варз алукьдалди хьайи гунагьар гьа йисан рамазандин вацра ба­гъишзава) (Муслим).
10. Дугъриданни, рамазандин вацра та­мамдиз ва адан гуьгъуьнай къвезвай шаввал вацрани ругуд юкъуз сив хуьн аямда (вири уьмуьрда) сив хуьниз барабар я. Гьадисда къалурнавайвал, рамазандин вацран сив цIуд вацран сивиз барабар я — гьар са диндар кардин суваб цIуд сеферда артухарзавайвиляй. Шаввалдин ругуд югъ цIудаз зарб авурла, пудкъад югъ — кьве варз жезва. Яни атIа цIуд варзни и кьве варз тамам са йис жезва. Мусурман касди гьар йисуз а йикъара сивер хвейила, ада вичин вири уьмуьрда датIана сив хвейидай жезва! Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьу­рай­ вичиз) лагьанва (мана): “Ни рамазандин вацра сивер хвена, ахпа гуьгъуьнай шаввал вацрани ругуд юкъуз хвейитIа, аямда сив хвейи хьиз я!” (Муслим).
11. Дугъриданни, ни и вацра имамдихъ галаз йифен (таравигь, витр…) кпIар авуртIа, имам хъфидалди (яни эхирдалди), адаз вири йиф капI ийиз акъуднавай хьиз кхьизва. Гьадисда лагьанва (мана): “Гьакъикъатда, ни имамдихъ галаз йифен (таравигь, витр…) кпIар авуртIа, ам экъечIдалди, адаз а йиф кьиляй-кьилиз капI ийиз акъуднавай хьиз кхьида” (Абу Давуд).
12. Дугъриданни, и вацра авур умра гьаждиз барабар я. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьанва (мана): “…Рамазандин варз атайла, вуна умра ая, гьа­къи­къатда, а вацра авур умра гьаждиз барабар я” (Бухарий).
13. Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади сив хуьн мусурман уьмметдиз важиблу авунва — Ада виликдай хьайи уьмметризни важиблу авурвал. Аллагь-Таалади лугьузва (2-сура, 183-аят, мана): “Эй иман гъанвайбур! Ферз авунва квел (важиблу авунва квез) сив хуьн, квелай вилик хьайи­бурузни ферз авурвал, квез (Аллагьдихъай) кичIевал хьун патал”.

ЧIехи алим аль-къадий Абубакр ибн аль-Арабий аль Маликия лугьузва: “Чалай­ вилик хьайи уьмметрин сив хуьнин къайда­ ихьтинди тир: жув гафар лугьуникай (раха­дай ихтияр авачир), тIуьникай, хъуникай хуьн. Гьаниз килигна, абур четин гьалда­ авай, амма Аллагьди чи уьмметдиз сив хуь­­нин къайда регьятарнава: сив хуьзвай вахту­нин са пай (йифен вахт) хкуднава; виликан уьмметрилай тафаватлу яз, чаз сив хуьз­­вай йикъара рахадай ихтиярар ганва”. Тафсир Ибн Касир 3/124; тафсир Ибн Жарир 16/56; тафсир аль-КъуртIубий 11/98).

12. Дугъриданни, рамазандин вацракай гьам кьилди инсанриз, гьамни вири жемятдиз и дуьньядани, Эхиратдани гзаф менфятар ава. Мисал яз, рамазандин варз мердвилин, гъил ачухвилин, садакьайрин, кесибриз куьмекар гунин варз я. И вацра хизанар, жемятар гзаф крара ва ибадатра санал кIватI жезва, нетижада абурун ала­къаяр мягькем жезва…

Рамазандин вацра сив хуьни инсан вичин нефс кьуна хуьз, гьевесар кьулухъна, Аллагьдиз кIани кар вилик кутаз вердишарзава. Сив хуьни инсандиз михьи ният аваз тайин са кар, сабур ва кьетIивал, четинвилерал сабур ийиз, жавабдарвал кьиле тухуз чирзава. Ибурулай гъейри, сив хуьни кесиб ксарин гьалдикай артух хабар хьана, абур язух атуниз, регьим авуниз ва такабурлувал рикIяй акъудуниз таъсирзава.

Рамазандин вацра сив хуьникай мадни ихьтин хийирар ва сувабар ава:

Сив хуьн  Аллагь-Тааладихъай кичIе­вал хьунин себеб я — Адан эмирар кьилиз акъудиз ва къадагъайрикай яргъаз жез.

Сив хуьни  инсандин чан (нефс) хъсанарда, ам пис ахлакьрикай, къаришма гьаларикай михьда. Сив хуьнин карда инсандин руфун, тIуьн иливардай къенер па­тал ял ягъун, регьятвал гун ава. И гье­ре­­катрин нетижада инсандин къуватар ва диривал артух жезва. Гьадисда лагьанва (мана): “Сивер хуьх — куьн сагълам жеда” (аль-Мунзирий).

Эхирдайни къейд ийин: Аллагь-Таалади виридалайни хийирлу Ктаб (Къу­р­ъан) виридалайни хийирлу (Жабраил) малаикдилай, виридалайни хийирлу (рамазан) вацра, виридалайни хийирлу ­(Лайлат-уль- Къадр) йифиз, виридалайни хийир­лу Пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз), виридалайни хийирлу (хъсан) уьмметдиз, виридалайни хийирлу чкада (Меккада) (авудна) ракъурнава!

Чна Аллагьдиз ялварзава ва Адавай тIалабзава: Ада чаз  рамазандин варз кьисметун, чаз и вацра гзаф ибадатар ийиз куьмек гун, чи хъсан амал кьабулун, Адан ра­зивал къачуз куьмекун! Я Рабби, чав рама­зандин варз гзаф йисара агакьара! Амин!

Ямин  Мегьамедов,

диндин алим