2-ноябрдин “Лезги газетдиз” журналист Нариман Ибрагьимован “Виле такун” макъала акъатнай. И макъала Дагъустандин халкьдин артистка  Фа­ризат  Зейналовади  лугьузвай са манидиз ватандашри ганвай баянрикай тир…

Заз, музыка кхьизвай касдиз хьиз, Намик Ферзалиеван баянрал фикир желб ийиз кlанзава. Ада кхьизва: “Фаризат Зейналовадихъ гзаф ширин сес ава. Адахъ яб акалдайла, чандиз мелгьем гайиди хьиз жезва. Ам­ма Бакудиз атана, ина фадлай малум тир гьавайрин-манийрин бинедаллаз “Жейран”, “Жамиля”, “Акуна вун ахварай” манияр лугьун заз иер аквазвач. Ада чи халкьдин ва халис лезги манияр масадавай лугьуз тежер саягъда лагьана кIан­дай. Авайвал лагьайтIа, чуьнуьхнавай маса халкьаринбур ваъ. Заз чидайвал, тахсир лезги композиторрин хиве гьатзава, чи манидарар хъсан манийралди таъминар тийизвай. Мегер абуруз аквазвачни, чи музыкада арадал атанвай гьалар? Чи манидарри масадбурун регъуьхъ яд акалзавай тегьер? Гьинва чи халкьдин руьгь­див кьадай, къенин истемишунриз жаваб гудай лезги манияр? Заз садни жуван баянралди бейкефиз кIанзавач. Сифте нубатда, чи устад Фаризатни. Амма гьар са концерт гьазурдайла, репертуардиз фикир гун лазим я. Жуван кеспидив, яратмишунрив акатайвал эгечIна виже къведач…”

Намик Ферзалиеван чlехи пай фикирар дуьзбур я. Гьакl ятlани, заз чиз,  ам  Ф.Зейналовадин репертуарда авай вири манийрихъ галаз таниш туш. Фаризат Зейналова вичин манийрин репертуар авай устад-манидар я. Гаф кватай чкадал лагьана кlан­да, адан репертуарда вири темайрай (яшайишдин, лирикадин, ватанпересвилин) манияр ава. Къачун чна Ф.На­гъиеван, Гъулангерекан, А.Мирзабегован  гафариз за кхьенвай “Сагъ я лезги халкь”, “Лезги чlал”, “Шейх Мегьамед Ярагъи”… гьакI цlудралди маса маниярни. Абур ада устадвилелди тамамарни ийизва.  Им за ада лугьузвай “манидарар хъсан манийралди таъминар тийизвай чи композиторар тахсир я”, гафар инкар авун патал гъанвай мисал я.

Заз чиз, яратмишзавай инсанри чпин эсерар акъваз тавуна кхьизва. Гьам художникри, гьам шаирри, писа­телри, гьам композиторрини. Абур ра­иж авун — им чlехи месэла я. Къачун чна ихтилат физвай композиторрин яратмишунар. Захъ алай вахтунда кхьена, амма халкьдив агакь тавунвай 50-далай виниз цIийи манияр ава. Гьабурни гьар жуьре жанрайрин ва темайринбур я. Мани — им цlийиз багъда цанвай таза къелем хьиз я. Ам чlе­хи авун, бегьерлу тар хьун паталдини­ алахъун ва зегьмет чlугун герек я. Яни мани кхьейдалай гуьгъуьниз ам майдандиз акъудун патал пуд касди: ком­позиторди, манидарди, музыкантри, я тахьайтlа музыкант-аранжи­ров­щикди санал кlва­лахна кlанза­ва. Ихьтин кlвалах кьиле тухун патал алай аямдин истемишунрив кьадай ви­жевай аппаратура авай студия лазим къвезва. Мани чкадиз гъун патал ре­петициярни герек я. Эхь, студи­яр авазва. Амма ан­ра манидикай ма­ни авун патал хъсан харжарни кlанза­ва. Яратмишзавай ин­санрихъ, манидаррихъ ахьтин мум­кинвилер авани? Ваъ.

Гьавиляй чи манидарризни ре­гьят рехъ жагъанва: Интернетдай чи къунши халкьарин машгьур манияр, машгьур манийрин  караоке — минусовка жагъурна, абурукай менфят къачуна, чпивай жедайвал лезги кьадай гафарни эхцигна, лезги цlийи мани хьиз лугьун. Им сад.

Кьвед лагьайди, гьар са манидардиз чир хьун лазим тир кар ава: гьихьтин мани гваз сегьнедиз ва гьихьтин мани гваз мел-мехъерал экъечlун герек ятlа. Музыкани гафар виртни чlем хьиз сад-садак акахьун, кьун лазим я. Иниз килигна музыкадин гьиссдив кьадай чIаларни хьунухь герек я. Бязи чи манидарри и кlва­лахдиз фикирни гузвач: сефил музыкадал шад гафар, я тахьайтlа шад музыкадал сефил гафар эцигзава. Иниз килигна яб гузвайбурун наразивални арадал къвезва.

Сегьнеда, халкьдин вилик экъечl­на мехъеррик лугьузвай манийрин тематикадин арада тафаватлувал хьун лазим я. Чи манидарривай концертар гана кьил хуьз жезвач. Вучиз лагьайтlа, чи районра ва хуьрера концертар гудай клубарни амач лагьай­тlа жеда, сад-кьвед квачиз. Иниз килигна, манидарар мехъеррик манияр лугьуниз мажбур жезва. Кьил хвена кlан­да кьван. Гьакl хьайила, манидарар мел-мехъеррин кьуьлердай макьамрихъ калтугзава (айиб алач,  уьмуьрдин четин шартlари мажбурзава).

Пуд лагьайди, музыкадиз, лезги ма­ни вилик финиз фикир гудай, ам арадал атун патал куьмекдин гъил яр­гъи ийидай са касни, са фондни авач. Лезги чlалал рахадай хизанарни кваз тlимил жезвайла, лезги ма­нидиз ни фикир гуда кьван? Чи халкьдихъ, гьакI Да­гъустандин маса халкьа­­­рихъни чпин музыкадин искусство­ хуьдай, вилик тухудай, гьукуматдин орган та­хьун гьайиф къведай кlвалах я. Эгер чна чи къунши республикаяр къачуртlа, абурун культурадин рекьиз­  гьукуматди чара ийизвай “са фу” гьа са “касди” незва, Дагъустандин культурадиз гьукуматди чара ийизвай “са фу” ла-гьайтlа, Дагъустандин 14 халкьдиз пай­­зава. Иниз килигна, абур вилик физва, чун чкадал  аламукьзава.

Жувакай рахайтlа, зун жувалай алакьдай вири къуват эцигна, лезги музыка вилик тухун патал зегьмет чlу­гур ва гилани чlугвазвай кас я. Ри­кlел хкин: 1980-йисаралди чаз вил га­лаз мел-мехъеррик лезги манидин, макьамдин ван къведачир. Лезги ме­хъерик къунши халкьарин музыкадал кьуьлер ийизвай, авай лезги маниярни виле аквадачир. И кардал эхир эцигун патал хъсан музыкант, устад Мамедали Агъабалаевахъ  галаз сифте “АЯ КАМ”, ахпа чlагъанчи, рагьметлу Жалал Базаевахъ галаз “КИМ” ансамблар тешкилна. Сифте яз чна Дагъустандин телевиденидай чан алай (живой звук) за кхьенвай цlийи манийрикай ибарат тир 40 декьикьадин кьве концерт гана. Халкьди чи сифте экъечlун, манияр лап хушдиз кьабулнай. И кар чи тIвара­рихъ хтай чарари, чун акурла къаршиламишунин тегьерди субутна. Гуьгъуьнлай чна гьар йисуз телевиденидай цlийи концертар гана. Гьар са концертдиз цlийи манияр гьазурзавай. Абур халкьдин арада чкlизвай. И кардилай чешне къачуна, цlийи ансамбларни арадал атана. Гьа икl, арадай чара халкьарин музыка акъа­тиз башламишна. И девирда хейлин манияр арадал атана: “Шарвили” (Ф.Нагъиев), “Шаир Сулейман”, “Багъишламиша”, “Афгъанистан” (А.Къар­даш), “Гьажи Давуд”, “Чан ши­рин”, “АЯ КАМ” (Гъулангерек), “Лезгистан”, “Бажанах” (С.Саидгьасанов), “Лезги кьуьл”, “Лирикадин  вальс” (Н. Ибрагьимов), “Эминан гьарай” (А.Саидов), “Пуд Стlалар” (И.Яралиев), “Гатфар” (Р.Салманов), “Эльмира”, “Дидедиз” (Ш.Къафланов), “Жегьилвал” (П.Фатуллаева), “Яран сувар” ( Гь.Рамазанов), “Факай мани” (Айд. Камилов), “Куьгьне хуьрер” “Туькезбан”, “ Лагь зи ярдиз” (Етим Эмин), “Кьасумхуьр” (Аб.Камилов), “Гияр шегьер” (Ш.Исаев) ва хейлин масабур. И манияр неинки са за, гьакl Седагет Саидовади, Суьлгьуьят Гьажиевади, Роза Магьсумовади, Къазиагьмед Мовланова, Разият Саидовади, Телли Къарибовади, Жа­миля Шабановади, Фаризат Зейналовади, Керим Камилова, Нажмудин Нежвединова ва масабуру тамамарна. И манийрикай хейлинбур гостелерадиодин къизилдин фондуна ава. Алай вахтунда за кхьенвай мани­яр, за винидихъ тlварар кьунвай манидаррилай гъейри, Бесханум Гуьл­мегьамедовади, Сейранат Нажафовади, Руслан Ибрагьимова, Билал Эс­кендерова, Ашукь Адила, Руслан Пирвердиева, Омар Меликова, Жасмина Гьабибулаевади, Эльмира Исаевади, Гуьлуьшана, Гуьлмира Алиевади, Заира Чигниевади, Абудин Шерифова,Ислам Велиханова, Расул Абдулкебирова, Фархад Абдурагьманова, Камила Мамедовади ва масабуру лугьузва.

Уьзен шегьердай хтай машгьур манидар Керим Камилова зун акур чкадал лагьанай: “Къагьриман стха, вун сагърай! Ленина фяле-лежбер классдин революция гьикl кьиле тух­ванатlа, вуна чи милли музыкада ре­волюция тухвана”. Машгьур манидарди ихьтин къимет гунни хуш къведай кар я. Чун мадни гьевеслу хьана , са шумуд йисан къене мадни бегьерлудаказ кlвалахна.

Са муьжуьд йисан вилик за Азиз Мирзабегован чlалариз саки 50 мани кхьена. Чна “Цlийи йисуз — цlийи манияр” кьил гана Дербент шегьерда а манийрикай ибарат концертни тухванай. Концерт гьазурунин харжияр А.Мирзабегова авуна. Эгер манийрин автор яз, заз арадал вуч акъвазна  ла­гьа­на суал гайитlа, са затlни. Зи мурад­ анжах жуван халкьдиз къуллугъ авун, лезги музыка вилик тухуник жу­ван пай кутун тир.

Яратмишзавай кас са вахтун­дани гьакl ацукьзавайди туш, я адаз гьакl кьарайни къведач. Ам адан ри­кlи, руьгьда куькIуьзвай гьевеслу цlел­хемри цIийи яратмишунрихъ ялда.

Кардин гьакъикъи себеб тийижиз, тахсирар кутадайбур гзаф жеда, гъавурда гьатдайбур тlимил. Тахсирар ку­тадалди, сифте себебар чирун лазим я.

Алай вахтунда за Азербайжанда яшамиш жезвай машгьур шаир, чи лезги халкьдин векил Билал Адилован чlалариз музыкаяр кхьизва. Бу­юр, лезги музыка вилик тухуз кlан­дайбур майдандиз экъечl. Цlийи манияр халкьдин вилик акъудунин важиблу кардик къуьн кутур.

Вирт кlватlун патал са чlиж ваъ, вири луж алахъзава. Арадал атанвай манини раиж авун  патал,  за вини­дихъ лагьайвал, са касдин ваъ, виридан къуват герек я.

Къагьриман Ибрагьимов