(Эвел — 2020-йисан 44-52, 2021-йисан 1-нумрайра)

 

Умар халифадин

(Аллагь рази хьурай вичелай)

гафар  (ва насигьатар)

Гьакъикъатда, кьиле акъвазнавай чIехи касдиз (регьбердиз) вичин гуьзчивилик квай жемятдин гьакъиндай виридалайни лазим (ва лайихлу) кар абурухъ галаз икьрар авун ва абуруз чпихъ Аллагьдин вилик диндин жигьетдай везифаяр авайди чирун я. Чал алайди (чи буржи) Аллагьди эмирнавай кар квезни эмир авун, Ада къадагъа авунвай кар квезни къадагъа авун я. Аллагьдин эмир чна гьам чи мукьва-кьилийрин, гьамни чара ксарин гьакъиндай кьилиз акъудна кIанзава, чаз тафават авач. Гьахъ нин патал алатIа, ам гьахълу я — авам касдиз чир хьун, зулумдин кар ийизвайда ибрет къачун ва дуьз гелеваз физ кIанзавайди а гелеваз фин патал. Гьакъи­къатда, иман тек са кIан хьуналди жезвач (рикIе инанмишвална, мецел лагьана, диндар амал авун лазим я). Гьар са кпIуниз Ал­лагьди тайинарнавай вахт ава. А вахту­нилай гъейри маса вахтара капI авун дуьз жедач. Къуръанда лагьанва (4-сура, 103-аят, мана): “Гьакъикъатда, капI — тайин вахтара ийидай ферз я муъминрал алай!”.

Бязибуру лугьузва: “За дугъриданни гьижра авунва”. Гьакъикъатда “гьижра авурди” вуж пис крарикай (гунагьрикай) яр­гъаз хьанватIа, гьам я. Бязибуру лугьуз­ва­: “Чна жи­гьад авуна”. Гьакъикъатда, жигьад Аллагьдин рекье душмандин аксина женг чIугун ва гьарамдикай яргъаз хьун я! Чир хьухь квез, дугъриданни, сив хуьн — их­­рам (къа­дагъайрикай хуьн) я (сив хуьзвай касди вич сив чIурдай шейэрикай хуьзвайвиляй). Гьакъикъатда, закят гун ам куьн (куь чан) хъсанарун (михьи авун) я, ам (куьне ке­сибдиз ийизвай хъсанвал яз гьисабмир). Закят куь ферз ва кесибдин пай я. Гъа­вурда гьат (куьн) квез гузвай на­сигьат­дин! Гьакъикъатда, вичивай (сада са шей) къакъуднавай кас, ам нивай вичин дин къа­къуднаватIа, гьам я. Гьакъикъат­да­, бахтлуди вичи масадалай дуьз ибрет къачурди я! Гьакъикъатда, виридалайни пис кар (динда) бидят авун я (динда цIийи­вилер тун), Суннадин жигьетдай уртабабвал авун хийирлу я бидят ийиз чалишмиш хьунилай.

Гьакъикъатда, (гзаф) инсанриз гьакимар (кьиле акъвазнай чIехи ксар, башчияр) кIан туш (абурукай нифрет ава), (гьавиляй) за Аллагьдивай зун ва куьн нефсинин писвилериз ва гьевесриз табий хьуникай ва дуьньядиз чна эхиратдилай (дуьнья адалай вине яз, хъсан яз кьуна) артух­вал гуникай хуьнин карда куьмек тIа­лаб­за­ва. Заз куьне (бязи) зулумкарриз ян гуни­хъай кичIезва. Чпиз гзаф мал-девлет авайбу­рал­ди алдатмиш жемир куьн!  Куьне Къуръан кIевиз яхъ, гьакъикъатда, ам нур ва са­гъа­рун (азаррикай дава-дарман) ва адалай гъейриди бахтсузвал я! Дугъриданни, хали­фавилин жавабдарвилиз талукь тир зи хивевай кар кьилиз акъуднава, за на­си­гьа­тарни ганва, квез ризкьи (паяр) гунни эмирнава, квез лазим шейэрни ганва…­ Квез Аллагьдин вилик аксиба делил (себеб) авач, авай делил анжах куь аксина! За и га­фар лугьузва ва зини куь пата­хъай Аллагьдиз астагъфир ийизва!” (Канз-уль-Уммал).

3. Нубатдин хутIбадин вахтунда Умар халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана: “Гьакъикъатда, пак тир Аллагьди,­ гьямд хьуй Вичиз, Адаз шукур авун куьн па­талди важиблу авунва ва Вичи квез и дуь­ньядани, Эхиратдани багъишнавай няметрин (регьимрин, сувабрин) гьакъиндай делилар гъанва, куьне гьич тIалабни тавунваз Адавай (а няметар). Куьн Аллагь-Таалади Вичиз ибадат авун патал халкьна, арадал гъанва. Адавай куьн лап усал (виле авачир) затIар яз халкь ийиз жедай. Ада халкь авунвай шейэрикай чIехи пай затIар куьн патал арадал гъанва ва куьн Ада анжах са Вич патал халкьнава. Ада цавара вуч аватIани, чилел вуч алатIани квез муь­тIуьгъарнава ва Вичин няметар — загьирдаказ ва батIиндаказ (ачухбурни ва чинебанбурни) квез булдиз ганва. Куьн (гьайванраллаз, улакьраваз) чилелай ва целай фи­дайвал авунва. Ада квез куьне шукур авун патал хуш (хъсан) няметар — япар (ван ату­нин гьисс), вилер (акунин гьисс) ганва. Квез Ада ганвай няметрин арада Адаман несилриз виридаз талукьбурни ава ва динэгьлийриз кьетIендиз ганвайбурни. А ня­метар — умумибурни, кье­тIен­бурни куь уьл­кведа (гьукуматда), заманада, несилда хьана. А няметрикай кьилди (кьетIен­диз) са касдив агакьнавай са няметни авач. Къе куьн чилел гьукум (их­тиярар) гъиле авайбур я, чилел алай гзаф ксар куь гъилик ква. Аллагьди, дугъриданни, куь диндиз гъалибвал ганва… Белки, агакьин (Адав) шукур ийизвайбурун шукур, зикир ийизвайбурун зикир, чалишмиш жезвайбурун чалишмишвилер. И кьадарсуз гзаф няметрикай (чпин кьадар гьисабиз тежедай, чпиз лайихлу къимет гуз тежедай) анжах Аллагьдин куьмекдалди ва регьимдалди агакьда.

(Гьавиляй), чна Аллагьдивай тIа­лаб­зава, Вичелай гъейри ибадат авуниз лайихлу тир маса илагьи авачир, Адаз итIаат­лувал авунин ва Адан разивал къазанмишунин карда Ада чаз куьмек гун.

РикIел гъваш (куьне) Аллагьдин имтигьан ва тамамдаказ Ада квез багъишнавай няметрин гьакъиндай шукур гъваш — куь межлисрани, кьилдини. Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади Муса пайгъамбардиз лагьанва (14-сура, 5-аят, мана): “Бес, акъу­да (вуна) жуван халкь зулуматрай (мичIи­вилерай) нурдиз, ва рикIел гъваш вуна абурун — Аллагьдин (патай тир гъалибвилин) йикъар (ва няметар). Гьакъикъатда, а карда делилар (ибретар) ава — гьар са (гзаф) сабурлу, (гзаф) шукурлу касдиз!”. Мугьаммад пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьанва (8-сура, 26-аят, мана): “Ва рикIел гъваш (куьне эй, муъминар) — куьн тIимил авай зайифбур яз чилел…”.

Куьн чилел зайифбур, кесибар тир ва Аллагьдикай квез делилар чизвачир (авамвиле авай)… Амма Ада квез Вичин дин ракъурна (Пайгъамбардилай Къуръан авудна), ва адалди куьн телефвиликай къутармишна. А диндикай квез дуьньядин хийиррикай еке паяр авачтIани, Эхиратдин пай (суваб) куьн паталди якъиндаказ авазва — (вични) вири хкведай эхиримжи чка (Эхират) тирла! Ада квекай гзафбуруз дуьньядин хийирарни ганва, Эхиратдин сувабарни (гьуьрметарни) — Вичиз кIан хьайибуруз. (Гьавиляй) за куь рикIел Аллагь гъизва, Ам куь рикIер элкъуьрдайди (куьни куь рикIерин арада манийвал твадайди) я, квез Аллагьдин гьахъ (ихтиярар) чир хьанмазни, амал ая (кьилиз акъу­да) ва куьне куь нефсерни Адаз итIаат­лу­вал авуниз мажбур ая. Куь чанда (рикIера) (санал) хьана кIанда: ганвай няметрал шад­вални ва магьрум хьунихъай кичIе­вал­ни, хъсан няметар пис балайралди эвез хьунин гьакъиндай къурхувални.

Гьакъикъатда, няметар вахчунин гьа­къин­дай виридалайни зурба кар абур инкар авун (абуруз лазим къимет тагун) я. (Аллагьдиз) шукур авун девирдин бедбахтвилерикай (мусибатрикай) саламатвал я ва (гьакIни) шукур авун няметар артухардай (ва хуьдай) кар я! Зи хиве Аллагьдин вилик квез (дуьз) кар эмир авунин ва (чIуру кар) къадагъа авунин важиблувал ава” (Тарих-атI-ТIабарий).

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим