Дагъустандин Яшайишдин фондунин пресс-къуллугъди хабар гузвайвал, алай вахтунда­ республикадин 343 агъзурдалай виниз хизанри аялрин сад тир пособие вини кьадарда аваз къачузва.

Адаз талукь закон къуват­да гьатайдалай кьулухъ СФР-дин Дагъус­тандин отделенидин къуллугъчийри 450 агъ­зурдалай виниз аялрин диде-бу­байриз ва 23 агъзурдалай виниз кIвачел залан тир дишегьлийриз пулдин и такьатар тайинарнава­.

РикIел хкин: сад тир пособиди агьалийриз куьмек гунин са шумуд серенжем садаз эл­къуьрнава. Кьилди къачуртIа, иник 3 йисал къведалди яшдин сад ва пуд лагьай аялриз, 3 йисалай 8 йисалди ва 8 йисалай 17 йисал къведалди яшдин аялризни гьар вацра гузвай, гьакIни кIвачел залан тир ­дишегьлийрин пособияр акатзава. Ам хизанда авай гьар са касдал ре­гионда яшамиш хьун патал тайи­нарнавай агъа кIанин пулунин кьадардилай (Да­гъустанда — 13081 манат) тIимил къвезвай хизанриз гузва. Адан кьадар 50, 75 ва 100 процент хьун мумкин я.

«Декретнияр»

КIвачел залан хьунихъ ва аял хунихъ га­лаз алакъалу яз дишегьлийриз гузвай­ по­собие («де­кретные»), вахтуналди зегь­мет чIугваз те­жезвайла дишегьлидиз гузвай страхованидин жуьрейрикай сад я. Адан кьадар дишегьлиди къачузвай мажибдилай ва маса себеб­рилай аслу я.

ИкI, кIвалахзавай дидеяр патал «декретнийрин» агъа кIанин кьадар 74 757 манатдин дережада тайинарнава. Виридалайни виниз тир кьадарди 383 178, 08 манат тешкилзава. Виниз тир кьадарда аваз и пособие дишегьли кIвачел залан хьунин отпуск яргъалди давам хьайи (194 йикъалди) ва аял четиндаказ хайи (сложные роды) дуьшуьшра (мисал яз, дишегьлиди санлай 2, 3 ва я мадни гзаф аялар хайи дуьшуьшарни ихьтинбурук акатзава), гьакIни, винидихъ къейднавайвал, дишегьлидин мажибдилай аслу яз тайинарзава.

Гаф кватай чкадал мадни давамариз кIанза­ва хьи, Дагъустанда алай йисан алатнавай паюна 2,8 миллиард манатдилай виниз пул кIвачел залан дишегьлийрихъ ва бицIекар дуьньядиз атунихъ галаз алакъалу яз къуллугърай медицинадин идарайрив агакьарнава.

КIвалах кьезиларнава

Дагъустандин Яшайишдин фондуни ри­кIел хкизвайвал, дишегьли кIвачел залан хьунихъ ва аял хунихъ галаз алакъалу яз гузвай (родовой) сертификатди ам кIвачел залан тирла ва аял хайидалай кьулухъни духтуррин гуьзчивилик жедай медицинадин идара вичин рикIиз кIандайди хкядай мумкинвал гузва.

И сертификат (гила ам электронный жуьрединди тайинарзава) «кьетIен» гьалда авай дишегьли вич яшамиш жезвай чкада сифте сефер яз дишегьлийрин консультациядиз фейила  ва я тахьайтIа, аялар хадай кIвале туькIуьрзава.

Электронный къайдадин сертификатдал­ эля­чIуни дишегьлияр патал кIвалах кье­зилар­нава. Виликдай сертификатдин бланк медицинадин идарадиз дишегьлиди вичи гъана, аял ха­далди ам гваз къекъвена ва аял хайидалай кьулухъ дишегьлийрин консультациядив, аялдин поликлиникадив, Яшайишдин фондунив делилар агакьарна кIанзавай. Гила лазим тир вири делилар Яшайишдин фондунив чеб-чпелай агакьзава, анай — медицинадин идарайривни. Ахьтинбурук дишегьли кIвачел залан хьунихъ галаз алакъалу яз учётда акъвазай вахт, аял хуниз талукь ва икI мад делилар акатзава. Электронный къайдадин сертификатди медицинадин къуллугъчийриз ам ацIурунин кIвалахни кьезиларнава.

Дидевилин капиталдикай

Дидевилин (хизандин) сертификатар гуз эге­чIай 2007-йисалай инихъ чи уьлкведин, гьа гьисабдай яз Дагъустандин агьалийрини чIе­­хи пай вахтара абур яшайишдин шартIар хъсанарун патал ишлемишнава.  ИкI, саки 16 йисуз ахьтин хизанрин кьадар 8 миллиондилай виниз алатнава. Россиядин бюджетдай и макьсадриз 3 триллион манат харжнава. ИкI, алатай йисуз Дагъустандин 13 агъзур хизанди дидевилин капиталдин такьатрикай кIвал маса къачун патал менфят къачуна.

РикIел хкин: дидевилин сертификатдин такьатрикай гележегда дидедин пенсия (накопительный) тайинарун патални менфят къачуз жезва. Дагъустандин Яшайишдин фондунин малуматдалди, алай йисуз кьве хизанди дидевилин капиталдин такьатар и жуьреда «харжнава».

ИкI, дидевилин капиталдикай и жуьреда менфят къачудай 3 къайда ава:

 10 йисалай тIимил тушиз вахтунда гуда (в виде срочной пенсионной выплаты), вахтунин кьадар дишегьлиди вичи хкягъун лазим я;

 гьар вацра гузвай пенсия яз (в виде накопительной пенсии), адан кьадар пенсия гун патал тайинарнавай вахтунилай аслу жеда;

 са сеферда гудай пул  яз (в виде единовременной выплаты), эгер къалурнавай такьат­рин гьисабдай тир накопительный пенсиядин кьадар­ди страховой ва накопительный пенсийрин умуми кьадардин 5 ва адалай тIимил процентар тешкилзаватIа.

Чешмеди мадни гъавурда турвал, эгер сифтедай дидевилин капитал дидедин гележегдин пенсия тайинарун патал ишлемишунин къарар кьабулнаватIа, гуьгъуьнлай ам маса къайдада (кIвалин шартIар хъсанарун, аялдиз образование гун ва я набуд аялдин яшайишдин рекьяй адаптация патал, гьар вацра гузвай выплата яз) менфят къачуз жедайвал дегишариз жеда.

Анжах — 80 йис тамам хьайибуруз

И йикъара чавай 90 йис тамам хьайи агьалийриз Яшайишдин фондунай гузвай алава пулдин куьмек авани, авачни чирун тIалабнавай. Дагъустандин Яшайишдин фондунин пенсияр тайинардай управленидин регьбер Патимат Абдурагьмановади жаваб гайивал, 90 йис (адалай кьулухъни) яшар хьайибуруз гузвай пулдин алава такьатар авач, яни и яшар тамам хьунихъ галаз алакъалу яз абурун пенсия хкажзавач…

Малум хьайивал, чи республикада яшар 80-далай алатнавай 45 800 касди виниз тир кьадардин пенсия къачузва, яни анжах и яшар тамам хьайибурун гьар вацран «адетдин» пенсиядал гьукуматди инсандин кьуьзуьвилихъ галаз алакъалу яз тайинарнавай заминвилинди (доп­лата) алава хъийизва. Гьаниз килигна, адан кьадар артух жезва. Ам къачун патал арза кхьинин лазимвал авач. 80 йис тамам хьайи вацралай Яшайишдин фондуни пенсиядал и пул арза галачизни алава хъийизва. Ам виликдай ганвай страховой взносрилай аслу туш. Адан кьадар гьар йисуз дегиш жезва. 2023-йисуз адан кьадар 7567 манат я.

Къейд авун лазим я хьи, гьукуматди тайинарнавай заминвилин доплата I группадин инвалид­риз и делил, яни группа тестикь хьайивалди гузва. Амма 80 йис тамам хьайила, абурун пенсиядал мад сеферда и пул алава хъийизвач.

Чи мухбир