Ислам динда мусурманрин арада ихтиярар ва мажбурнамаяр кьве чкадал пай жезва: “фард аль-айн” ва “фард аль-кифайа”. Сад лагьайдак акатзавай гьерекатар кьилиз акъудун мусурманрикай гьар садаз ферз я (яни чарасуз авуна кIанзава). Эгер и гьерекатар кьилиз акъуд тавуртIа, а касдиз еке гунагь жезва. Кьвед лагьай паюник (“фард аль-кифайа”) вири мусурманриз важиблу крар акатзава. Мисал яз, жаназа-кучукун. Мусурман кас кьейила, ам чуьхвена, кафандик кутуна, жаназа капI авуна кучукун — вири мусурманар патал важиблу кар я. Эгер и кар мусурманрин са паюни авуртIа (мисал яз, са шегьерда, хуьре), амай мусурманар и ферздикай азад жезва. Эгер и кIвалах садани кьилиз акъуд тавуртIа, вири мусурманар (гьа шегьерда, хуьре авай) гунагьдик акатзава.
Абу Гьурайрадилай (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьнавай гьадисда къейднавайвал, адаз Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) икI лугьудайла ван атана (мана): “Мусурмандиз важиблу тир 5 шей ава: салам гайидаз жаваб хгун, начагъдал кьил чIугун, мусурмандин жаназада иштиракун, мугьманвилиз эвер гун кьабулун ва тирш ягъайдаз дуьа авун” (Бухари 1240 ва Муслим 2162).
Абу Гьурайрадилай (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьнавай ихьтин манадин мад са гьадис ава. Адал асаслу яз, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Мусурман патал важиблу ругуд шей ава: эгер вал мусурман гьалтайтIа, адаз салам це, эгер ваз ада мугьмандиз теклифнатIа, адан теклиф кьабула, эгер ада вавай меслят къалурун тIалабзава, адаз меслят къалура, эгер ада тирш ягъайла Аллагьдиз шукур ийизватIа, адаз берекатар тIалаба, ам начагъ хьайитIа, адал кьил чIугу, ам кьейитIа, а касдин жаназада иштирака”. (Муслим 2162).
Мусурман алимри (мисал яз, аш-Шавканиди) и гьадисдин гьакъиндай икI лугьузва:
- Эгер салам са касдиз ганватIа, а саламдиз жаваб хгун важиблу кар я. Эгер салам инсанрин са дестедиз ганватIа, вирида саламдиз жаваб хгунин лазимвал авач. Дестедикай сада гайила бес жезва.
- Начагъ хьанвай инсандин патав фин “фард аль-кифайа” паюник акатзавай гьерекат я.
- Мейит кучукун гьар са мусурман патал важиблу кар я.
- Теклиф (мисал яз, мехъерик эверун, мехъер гьарам крар квачирди хьун лазим я) гзаф алимри “фард аль-айн” паюник акатзавай гьерекат яз гьисабзава. Амма и дуьшуьшда ихьтин делилдиз фикир гана кIанзава. Теклиф атай чIавуз гьа кардилай герек (важиблу) маса дерди авачтIа, теклиф кьабулун чарасуз я.
- Инсанди тирш ягъайла дуьа авун имам аш-Шафиидин мазгьабда авуртIа хъсан тир крарик акатзава, амма имам Гьанафидин мазгьабда важиблу гьерекатрик акатзава. Имам Нававиди тирш ягъун инсандин беден патал гъвечIи залзаладив гекъигнава. Тирш ягъай чIавуз инсандин бедендикай адаз зарар авай са шей хкатзава. Гьавиляй мусурманри тирш ягъайла “шукур Аллагьдиз” лугьузва.
- Мусурманди вичин са карда насигьат гун, меслят къалурун тIалабзава, а кар чарасуз кьилиз акъудна кIанзава, тахьайтIа гунагь жезва.
Ибн Муфлигьа лагьана: “Имам Агьмадан ва адан терефдаррин гафарай якъин тирвал, мусурмандиз дуьз рехъ къалурун важиблу крарикай я. Гьатта ада вичиз дуьз рехъ къалурун тIалаб тавуртIани…”.
Мулла Али Аль-Кариди лагьана: “Эгер вавай меслят къалурун тIалабнаватIа, ахьтин тIалабун кьилиз акъудун важиблу кар я. ТIалаб тавунмаз, жува-жувалай насигьат гун, меслят къалурун — гьамни важиблу крарикай я”.
Гьуьрметлу газет кIелзавайбур! Макъаладин эвел кьиле гъанвай гьадисра къалурнавай мусурман патал важиблу крар чал саки гьар юкъуз дуьшуьш жезва. Абурал амал ийиз хьайитIа, мусурманрин арада авай гьуьрмет — мягькем, берекатар пара жеда. Дуьньяда ислягьвал, меслятвал хьун патал Аллагьди чаз дин рекье тунва. Ша чна вирида мусурманрин диндин шартIарал амал ийин!
Жами Жалилов,
Белиж поселокдин са мискIиндин виликан имам
