Николай Рыжков
Федерациядин Советдин член, 1985-1990-йисара СССР-дин Министрин Советдин Председатель
Чи уьлкведин къудратлувал, экономикадин ва оборонадин рекьерай гужлувал арадал гъуник пай кутур илимдинни производстводин зурба тешкилатчийрин жергеда Петр Степанович Плешакова кьетIен чка кьунва. Ам XX лагьай асирда яшамиш хьана, амма адан фикирри, теклифри ва крари XXI асирдани чи Ватандиз вафалудаказ къуллугъзава. Алай йисан 13-июндиз Петр Степанович Плешаков дидедиз хайи йикъалай инихъ 95 йис тамам хьанва.
Петр Степанович Плешаков Тамбовский областда лежбердин хизанда дидедиз хьана. Москвадин алакъадин инженеррин институт акьалтIарна. Зурба зигьин, кIвалахдай бажарагъ авай кас яз, ада илимдинни ахтармишунардай Центральный институтдин директорвилелай СССР-дин радиопромышленностдин министрдин къуллугъдив агакьдалди рехъ атIана.
Адакай Социалистический Зегьметдин Игит тIварцIин, Ленинан ва Государстводин кьве премиядин сагьиб, гзаф орденрин ва медалрин кавалер хьана. Адахъ генерал-полковникдин чин авай.
Танишвилин йисари, уьлкведин вилик акъвазнавай гзаф кьадар месэлайрин винел санал кIвалахунин тежрибади зун патал и касдин — алимдин, конструктордин, производстводин руководителдин ва управленецдин къаматдин цIийи-цIийи терефар ачухарзавай.
Ам Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи тир, Кореяда женгера хьана: чи гзаф ватанэгьлияр хьиз, амни “Китайдин гуьгьуьллуди” яз гьисабзавай.
П.С.Плешакован уьмуьрдин кьилин кар Ватандин гзаф гужлу, зурба радиопромышленность — уьлкведиз, дугъриданни, зурба держава жедай, милли хатасузвал дурумлудаказ хуьдай, илимдани производствода вилик чкайрал экъечIдай мумкинвал гайи хел тешкилун тир. Чи уьлкве душманрикай хуьнин, яни оборонадин бажарагълувал мягькемарунин кардик ада кутунвай пай, дугъриданни, вичиз къимет авачир хьтин зурбади я.
Плешакован регьбервилик кваз ва адан иштираквал аваз чи армиядин, авиациядин ва флотдин яракьрик (вооружение) квай чпиз тешпигь авачир стратегиядин надир системаяр, алай аямдин вири жуьредин радиоалатар арадал гъанва. Иник ракетралди гьужум авуникай виликамаз хабар гудай, алемда дериндай ва гегьенш майданра радиоэлектронный разведка ийидай системаяр, ракетринни космический оборона ва гьавадай ягъуникай хуьн таъминардай уьлкве патал сад тир радиолокациядин майдан, кьушунар идара ийидай автоматизированный къурулуш, гьавада гьерекатар гуьзчивилик хуьдай системаяр акатзава.
П.С.Плешаков гьамиша вичин фикирар уьмуьрдиз куьчуьрмишиз алакьуналди, гьакIни и кар амайбурулай вилик ва хъсандиз ийиз хьуналди тафаватлу тир.
Кореядин дяведа кIватIай тежрибади ам ракетар лазим макьсаддихъ элкъуьрдай мумкинвал гудай, бинедилай цIийи жуьрединди тир аппаратура туькIуьрна кIанзавай фикирдал гъана. Ихьтин аппаратура чи уьлкведи дуьньяда сад лагьайда яз туькIуьрни авуна.
Петр Степанович кьиле акъвазнавай илимдинни ахтармишунардай институт космосда разведка ийидай, кьилди къачуртIа, Дуьньядин океандин майданрин гьи чкадай хьайитIани маса государствойрин цин кIаникай фидай луьтквеяр жагъурдай спутникар туькIуьрунин карда кIвенкIвечи хьана.
П.С.Плешакав себеб яз, чи уьлкведиз агентурный разведка ийидай, вичиз тешпигь авачир аппаратура, гьакIни чпихъ галаз са жергеда масад эцигиз тежедай авиациядин радиолокациядин станцияр хьана.
1980-йисарин эвелрай Америкадин журналрикай сада (а вахтар патал акьалтIай аламатдин кар тир) гуя США-дин ВВС-рин стратегический командованидин начальникдин кабинетдин цлакай советрин министр Плешакован шикил куьрсарнава лагьай малумат пайда хьанай.
Командующийди гъавурда турвал, “халисандаказ кIвалахун патал адаз вичин кьилин душмандин (противник) чин акуна кIан-завай”. Ихьтин маса мисалар, кьилди къачуртIа, заз чидач.
Зун гьамиша рикIин сидкьидай гьейранариз хьайиди а кар я хьи, Плешакован регьбервилик кваз арадал гъайи системаяр абур туькIуьрай девирда сифтегьанбур тир.
Абуру уьлкведин оборонадин къудратлувал таъминарунин карда икьван чIавалди зурба роль къугъвазва, алай аямдин виридалайни еке къурхуйрин вилик Россиядиз вич инанмишвилелди гьиссдай мумкинвал гузва.
Виридаз “ядерный кнопка” лугьуз малум тир система туькIуьрунин кIвалахдин кьиле хьайидини гьа Петр Степанович я. Адакай уьлкведин оборонадин къалхандин ярж, лишан хьана.
А чIавуз арадал гъайи гьавадай хаталувал авайди яргъа амаз чир жедай радиолокационный станцийри нетижалудаказ къуллугъзава. Абурукай сад 2012-йисалди кардик кваз хьайи, Азербайжандин мулкунал эцигай Габаладин РЛС тир.
Дуьньяда чпиз тешпигь авачир зенитный С-300 ва С-400 комплексар, стратегический “Тополь” ракетани гьакъикъи шикилда тунвай П.С.Плешакован фикирар ва зегьмет я.
Къейд авун важиблу яз гьисабзава, чи уьлкведин оборона патал икьван гзаф крар авур П.С.Плешаков дуьньяда кьиле физвай чIехи чуьруькриз гьамиша акси тир. Дяве вуч ятIа, адаз са нивай ятIани ван хьана ваъ, вичин вилералди акуна чизвай, гьаниз килигна рикIин сидкьидай адаз ислягьвал кIандай. Халисан политик яз, Петр Степановичаз ислягьвилин виридалайни хъсан замин Ватандин гужлувал ва лайихлувал тирди чизвай ва и кар патал вири ийизвай.
СССР-динни США-дин арада стратегический яракьар сергьятламишунин гьакъиндай рахунар башламишайла, П.С.Плешакова абур нетижалудаказ акьалтIаруник иллаки важиблу пай кутуна.
Адаз радиоэлектроникадин, авиациядин ва космосдин хилерай аламатдин хьтин чирвилер авай. Абурал къецепатан уьлквейрай тир амадагри гьамиша гьейранвалдай. Советрин уьлкведин терефдин артуханвал тир абуру дуьм-дуьз ва виридалайни гьахълу къимет гудай мумкинвал гузвай. Международный алакъайра садлагьана виликди тухвай серенжем хьайи ОСВ икьрар кутIунизни абуру хейлин куьмекна.
Петр Степанович халисан государстводин деятель тир. Адаз уьлкведа яшайишдин гьалдикай лап хъсандиз чизвай. Адаз гьакъикъи шикилдин хъсан терефарни, писбурни аквазвай, жезвай крар вири патарихъай аннамишзавай, гьалар хъсан патахъ дегишариз алахъдай. И карни ада, къейд ийин, вичиз хас тир жуьреда, гегьеншдаказ гъиле кьадай.
Чи нубатдин гуьруьшдин вахтунда (а чIавуз зун ЦК-дин экономикадин рекьяй секретарь тир) Петр Степановича зи гъиле уьлкведин экономика идара ийидай цIийи концепциядин чIехи том туна. Адан теклифрин мана гьукуматда са комплексдик акатзавай министерствояр идара ийидай махсус органар тешкилуникай тир.
Гьа идалди ада идара авунин нетижалувал хкажун, экономикадин гьар жуьре хилер виликди тухунин рекье гьалтзавай стратегический месэлаяр гьялунал желбзавай фикир артухарун теклифзавай. Ам кьилиз акъудиз башламишиз залай анжах 1985-йисуз Министррин Советдин Председателвиле тайинарайдалай кьулухъ алакьна. А чIавуз гьукуматда машиностроенидай, кудай шейинин ва энергетикадин комплексдай, металлургиядай, химиядинни тамарин комплексдай, яшайишдин хиляй ва икI мад махсус бюрояр тешкилнавай. Экономикадин хиле гьалтзавай асул месэлаяр гьялун гьа и бюройри чпел къачунай. Гьаниз килигна, къе чун Россиядин экономикадин бинелубур тир металлургиядин, машиностроительный ва кудай шейэрин ва энергетикадин комплексрикай рахадайла, чна абур тешкилунин кар гъиле кьурди Петр Степанович Плешаков тирди разивилелди рикIел хкана кIанда.
Петр Степановича Дагъустандин промышленность виликди тухуниз гзаф къуватар ва вахт серфнай, гьикI хьи, ам Ботлихдин сечкийрин округдин патай СССР-дин Верховный Советдин депутат тир. И чкадал адан агалкьунрикай сад Ботлихда “РикIел хуьдай тадаракрин завод” хьана, виридалайни хъсан йисара и заводда агъзурдалай гзаф инсанри кIвалахзавай.
Петр Степанович полигонрал, НИИ-риз, КБ-диз ва хилез талукь заводриз мукьвал-мукьвал фидай, вичихъ авай мумкинвилер ишлемишна, абурун вилик тухунихъ галаз алакъалу месэлаяр гьялдай. Эгер вичин къуват бес жезвачиртIа, ада СССР-дин Госпландиз, военно-промышленный месэлайрай Государстводин комиссиядиз, Министррин Советдиз ва КПСС-дин ЦК-диз вичин теклифар гудай. Къейд ийин, и теклифарни гьамиша кьил-кьилеллаз гьазурнавайбур тир ва, адет яз, кьабулни ийизвай.
П.С.Плешаков жуьреба-жуьре терефрин инсан тир. Адаз изобразительный искусство кIандай, ада ам дериндай гьиссдай, лап хъсандиз шикилар ядай. Адахъ хци зигьин авай. Хъуьтуьлдаказ зарафатардай.
Адан бахтунай, Петр Степанович яшамиш хьайи, зегьмет чIугур девирда министрар бажарагълу пешекаррикай жезвай, абуру и чкайрал жедай ихтияр адалай вилик хьайи къуллугърал къазанмишай агалкьунралди къачузвай. А чIавуз директоррин корпусдиз, генеральный ва кьилин конструкторриз чпин министрдин патай гьамиша куьмек жагъизвай, гъавурда гьатзавай. П.С. Плешаков кIевелай истемишунардай руководитель тир. Амма виридаз чизвай хьи, адахъ неинки власть, гьакIни ихьтин истемишунар авун патал эдебдин ихтиярни ава.
Петр Степанович Плешакова Ватандин хатасузвал, 50 йисан вахтунда ислягьвал таъминарайбурун, СССР-дал военный рекьяй вегьин манасуз кар авурбурун (вучиз лагьайтIа, СССР гьам экономикадин, гьамни военный рекьерай зурба государство тир) арада лайихлу чка кьунва.
П.С.Плешакова вичелай ирс яз кIвалер, дворецар, дараматар ва мукьва-кьилийриз валютадин счетар ваъ, халкьдиз ва государстводиз виридалайни зурбади тир радиопромышленность туна. Адан тIварцIи СССР-дин ва адан военно-промышленный комплексдин тарихда лайихлу чка кьунва.
Уьлкведин кьисметрикай фикирдайла, вичин вири уьмуьр Ватандиз ва хайи халкьдиз къуллугъ авуниз бахш авур, экуь къаматдин лап хъсан инсан Петр Степанович Плешаков захъ галаз санал са девирда хьайи кас хьунал за дамахзава.
