Алай вахтунда, уьлкведиз акси къуватар артух жедайла, РФ-дин Президентди яракьлу къуватрин къудратлувал, гьунарлувал хкажун патал виле акьадай алахъунар ийизва. Россиядин Федерациядин сергьятар, милли итижар хуьн патал яракьлу къуватрин частари, армийри, эскадронри, подразделенийри чилелни, цавани, ятарани чпин вилик эцигнавай везифаяр вафалувилелди кьилиз акъудзава. Абурун арада ВМФ-дин морякар, подводникар, гьуьлуьн пияда кьушунар, зенитчикар, спецназдин, къутармишдай ва маса подразделенийрин векилар ава.
Лугьун лазим я хьи, чи уьлкведа морякдин тельняшкаяр алайбуруз екез гьуьрметзава. Эгер сергьятчийрин, ядерщикрин йикъар гьибур я лагьана хабар кьуртIа, гзафбуруз чир тахьун мумкин я. Амма ВМФ-дин югъ гьим ятIа лугьуда, гьикI хьи, и юкъуз гьуьлерин, еке вацIарин патарив гвай шегьерра зурба, агьалийрин фикир желбдай гегьенш мярекатар, суварар кьиле тухузва, гимийрин парадарни тешкилзава. Абуруз килигиз гзаф инсанар къвезва!
Алай йис ВМФ-дин къуллугъчияр патал юбилейдинди я. Россиядин флотдин югъ тайинарна 80 йис тамам жезва. Адан тарихдиз вил вегьен.
Россиядин флот пачагьдин девирдани кардик квай. И кар патал I Пётрдин чалишмишвилер иллаки екебур хьана. Тарихдин вакъиайрай чизвайвал, урусрин флотди туьркверин, японвийрин, кеферпатан са шумуд уьлкведин флотрин гимийрихъ галаз женгер кьиле тухвана ва гзаф вахтара гъалибвилерни къазанмишна. Октябрдин инкъилабдилай гуьгъуьниз РСФСР-дин СНК-дин декретдалди 1918-йисан 11-февралдиз Рабочийринни лежберрин Яру Флот (РККФ) арадал гъана. Аниз анжах гуьгьуьллубур кьабулзавай. И кар себеб яз арадал затI атанач. Граждан дяведин эхирра флотдикай са затIни амукьнач. Душманди кьаз кичIе хьана, В.Ленинан тапшуругъдалди ЧIулав гьуьлуьн флотдин гимияр батмишарна. Амукьайбур белогвардейчийри Франциядин дявединни флотдин Бизерта базадиз тухвана. Россиядин Кеферпатан флотни, экономикадин лап четин гьалар себеб яз, хуьз алакьнач. Дальний Востокда а чIавуз флот амачир. Балтикадин флотдин амукьаяр Кронштадтда кIватIнавай. ЧIехи пай гимийри ремонт гуьзетзавай. Флотдиз чарасуз вини дережадин пешекарар, командирар герекзавай.
Ихьтин чIуру гьалара 1921-йисан апрелдиз ВКПб-дин ЦК-ди военный къуллугъдал халкьдин майишатда зегьмет чIугвазвай морякар-коммунистар хкунин гьакъиндай къарар акъудна. Адан бинедаллаз 1218 кас хкана. 1922-йисан октябрдиз флотдал комсомолди къаюмвал къачуна. Дявединни гьуьлуьн пешекарар гьазурдай вузриз 8766 жегьил рекье туна. 1926-йисуз гимияр (иллаки цин кIаникай фидайбур) туькIуьрдай ругуд йисан программа кьабулна. 1936-йисуз и программадин сергьятар мадни гегьеншарна. Адан бинедаллаз уьлкведиз цин кIаникай фидай, океанрин майданар, Кеферпатан муркIари кьунвай ятар муьтIуьгъардай ва йигиндиз сирнавдай, цин винел душмандин гимийрихъ галаз женг чIугвадай гимияр гьазурунин везифаяр вилик эцигна. Идахъ галаз сад хьиз военный базаяр, портар, гимияр ремонтдай заводар, складар, кIелдай чкаяр арадал гъизвай. Ихьтин зурба крар кьилиз акъудун патал гзаф кьадар пулдин такьатар, материалар, инсанар, пешекарар герек къвезвай. 1937-йисан 30-декабрдиз СССР-дин СНК-дин ЦИК-дин къарардалди дявединни гьуьлерин къуватар оборонадин Халкьдин комиссариатдин къурулушдикай хкудна ва цIийиз тешкилай СССР-дин Дявединни Гьуьлерин Флотдин Халкьдин комиссариатдик кутуна. Дяве жедалди адаз наркомар П. Смирнова, М.Фриновскийди ва Н.Кузнецова (ам 1946-йисан 25-февралдалди и къуллугъдал аламукьна) регьбервал гана.
Н. Кузнецован (гуьгъуьнлай адакай Советрин Союздин Флотдин адмирал хьана) алахъунар, тешкилатчивилин алакьунар себеб яз гимияр гьазурзавай карханайрин бегьерлувал кьве йисуз пуд сеферда виниз акъатна. Кьве йисуз флотдив цин винелай фидай 280 гими агакьна. Цин кIаникай фидай луьтквеяр гьазурунизни кьетIен фикир гузвай. 1939-йисан 1-сентябрдилай ВМФ-дин частара къуллугъзавайбурун вахтни 5 йисалди артухарна.
Н.Кузнецова гьа вахтунда хъсандиз кьатIанвай хьи, уьлкве чапхунчийрикай хуьн патал флотдихъ еке метлеб ава. Флотдин машгьурвал хкажун, ана къуллугъиз кIанзавайбурун кьадар артухарун патал Николай Герасимовича ВМФ-дин югъ тайинарунин гьакъиндай Совнаркомдиз теклифни ганай. Гьелбетда, теклиф кьабулнай ва 1939-йисан 22-июндиз СССР-дин НК-дин Советдин ва ВКПб-дин ЦК-дин къарардалди 24-июль ВМФ-дин югъ яз тайинарна ва ам сувар хьиз къейд авун лазим тирди малумарна. 1980-йисан 1-октябрдиз СССР-дин Верховный Советди акъудай Указдалди ВМФ-дин югъ гьар йисан юлдин вацран эхиримжи гьяд юкъуз къейддайди тайинарна. И Указдиз 2006-йисан 31-майдиз РФ-дин Президент В.Путинани къуват гана.
Шаз ВМФ-дин югъ къейд ийидайла, В.Путина лагьанай: “Россиядин флот пуд асирдилай виниз чи уьлкведин милли итижар хуьнин къаравулда акъвазнава. Адан игитвилин тарихда женгинин пара гъалибвилер, географиядиз талукь цIийи кьетIен ачухунар ава. Военный морякрин са шумуд несилдин дирибашвал, уьтквемвал, жуьрэтлувал себеб яз, уьлкведи гьуьлуьн зурба держава лагьай машгьурвал къазанмишнава. Къенин йикъарани Андреевский пайдахди чпел лепе гузвай дяведин гимийри лап муракаб ва жавабдар везифаяр кьилиз акъудзава. Чунни кьулухъ акъвазнавач. Эхиримжи йисара флот алай аямдин лап виниз тир еридин, душмандин вилик пад кьадай, адаз аксивалдай, эгер герек атайтIа, рикIелай тефидай хьтин ягъунарни кьадай яракьар алай гимийралди таъминарнава. Зун инанмиш я хьи, къенин мояркри, офицерри Россиядин флотдин баркаллувилин хъсан адетар мадни давамарда, Ватандиз рикIин сидкьидай къуллугъда”.
Къейд авун лазим я хьи, къе ВМФ-дин частарин ихтиярда, гьихьтин душман хьайитIани, адаз жаваб гуз жедай гимияр ава: авианосецар, крейсерар, эсминецар, фрегатар, корветар, десантдин гимиярни. Абурун мумкинвилер, къудрат, къуват Сириядин Республика кIеве тваз алахъай террористрин гьужумриз акси гьерекатар ийидайлани акуна. Каспий гьуьле авай гимийри Сириядин шегьеррал гьужумзавай бандитрин сенгерар яна. Къе Дагъустандивайни дамах ийиз жеда: адан мулкунал Каспийдин флотилия ала ва ада чи уьлкведин кьиблепатан сергьятар хуьзва.
Дамахдай кар мадни ам я хьи, Россиядин ВМФ-дин частара гзаф дагъустанвийри, гьа гьисабдай яз лезги халкьдин векилрини, офицерар, морякар яз, уьтквемвилелди, баркаллувилелди къуллугъзава.
25-июлдиз, Санкт-Петербургда, Севастополда, Кронштадтда, Владивостокда, Астраханда, Калининградда, Новороссийскда, Североморскда, Балтийскда хьиз, Каспийскда ва Каспий гьуьлелни ВМФ-дин йикъаз талукьарнавай шад мярекатар кьиле фида.
Къуй виликди фирай уьлкве, ислягь гьалар хьурай вири дуьньяда.
Нариман Ибрагьимов
