Эхиримжи вахтара пенсийрихъ галаз алакъалу яз тухузвай реформайри уьлкведин гзаф кьадар агьалияр наразивилел гъана. Идал бес тахьана, СМИ-риз мадни къалабулух кутадай хабарар акъатзава, РФ-дин гьукуматди цIийи йисалай кIвалахзавай пенсионерриз гуя пенсия хгудач. ГьакI хьайила, я кIвалах хкяна кIанда, я — пенсия.
Ихьтин къалп хабаррин вилик пад кьун патал Россиядин пенсийрин фондунин пресс-къуллугъди гъиле-гъил аваз малумат гана ва кIвалахзавай пенсионерри, гьа виликдай хьиз, талукь пенсия къачудайди тестикьарна.
Идан гьакъиндай Россиядин Президент Владимир Путинани баянар гана. Ада къейд авурвал, РФ-дин Госдумадин сессиядал са депутатди кIвалахзавай пенсионерриз пенсия гана кIандач лугьун закон туш эхир. Ада вичин фикир лагьана. Зегьмет чIугвазвай пенсионерар пенсиядикай магьрумдай, яни вахтуналди акъвазардай фикир гьукуматдихъ авач.
КIвалахзавай ва кIвалах тийизвай пенсионердин арада вуч тафават ава?
КIвалах тийизвайбурун пенсия вахт-вахтунда индексироватзава, зегьмет чIугвазвай пенсионеррин пенсия — ваъ. Гьелбетда, идарайра, карханайра приказдиз ягъ тавуна кIвалахзавай пенсионерарни ава, абурун пенсияни индексироватзава. Пенсийрин фонд датIана ахьтинбур дуьздал акъудиз алахъзава. Са кар мад къейд ийин. Эгер пенсионердив яшамиш хьун патал герек пулдин агъа кIанин кьадар – 2018-йисуз 8726 манат (Дагъустанда – 7345 манат) агакьзавачтIа, адаз алава пул (социальный доплата) гузва. КIвалахзавай пенсионерриз ихьтин алава талукь жезвач.
Алай йисакай кумайди лап тIимил йикъар я. ЦIийи йисуз пенсионеррив шад хабарар агакьдатIа? 2019-йис патал Россиядин пенсийрин фондуни тайинарнавай бюджетда къалурнавайвал, 1-январдилай социальный пенсийрин кьадар 2,4 процентдин хкажун лазим я. РФ-дин гьукуматди идан гьакъиндай гьеле вичин документ кьабулнавач, амма умуд кутаз жеда хьи, гьукуматди документдал къул чIугвада.
Бязи агьалияр, “социальный пенсия” лагьайла, суалра гьатзава. Виридаз чир хьун лазим я, социальный пенсия яшлувиляй (дишегьлийрин — 55, итимрин 60 йис тамам хьайила, цIийи закондалдини талукь тирвал 60 ва 65 йис), набудвиляй, хизан къазанмишзавай касдикай магьрум хьайила, дидени буба малум тушир аялриз гузва. Социальный пенсия зегьметдин стаж авачирбурузни гузва. Анжах агьалияр Россиядин Федерацияда яшамиш жезвайбур тир вахтунда. ПФР-ди тестикьарзавайвал, 2018-йисуз социальный пенсия Россиядин пуд миллиондилай виниз агьалийрив агакьзавай.
Закондал асаслу яз пенсионерар эменнидин (кIвалин, кIвалин са паюнин, квартирадин), гараждин, 50 квадратный метрдилай чIехи тушир мастерская, ателье, студия, галерея яз ишлемишзавай чкайрилай, ЛПХ-дин, дачайрин чилерилайни налог гуникай азаднава.
Чаз малум тирвал, агьалийрин арада ара-ара пенсийрал эхляна кIанзавай алава пуларин гьакъиндай гъулгъула гьатайди я. Ванер-сесер гьар жуьре тир: гзаф аялар авайбурун гьар са аялдин кьилиз, 30 йисалай виниз кIвалахдин стаж авайбуруз, уьмуьрдин юлдашрикай сад кьейибуруз… флан кьадар алава пулар хгузва. Пенсийрин идарайрин ракIаррихъ чIехи нубатарни арадал атайди я. Гилани инсанри, чеб гъавурда авачиз, сада-садаз муштулухар гузва, 2019-йисуз пенсийрал вад агъзур манат алава хъийизва лугьуз.
Ибурни таб гафар я. Россиядин пенсийрин фондуни малумарайвал, 2019-йисуз 35 йисан ва адалай виниз стаж авайбурун пенсийрал алава пулар эхляда. Амма — виридаз ваъ. “Зегьметдин ветеран” тIвар къачунвай дишегьлийрин, гьеле кIвалахзамай пенсионеррин пенсийрал. Идан гьакъиндай кIвалахзавай пенсионерри пенсийрин фондуниз, я МФЦ-риз са арзани кхьин лазим туш, алаваяр пенсийрин отделри чпи ийида. Анжах “Зегьметдин ветеран” тIварцIин иесияр тир дишегьлийри лазим документ агакьарна кIанда.
Лугьун лазим я хьи, агьалияр яшайишдин жигьетдай хуьн — им государстводин сиясатдин кар алай ва важиблу хилерикай сад я. Адан макьсадни обществодин вири членриз яшайишдин гьалар хъсанардай мумкинвал яратмишун, куьмек гун я. Бязибуру фикирзава хьи, яшайишдин жигьетдай хуьн лагьайла, им чпивай-чеб герек кьадар такьатралди таъминариз тежезвай бейкарар, набудар, начагъбур, етимар, кьуьзуьбур, кьилди аялар хуьзвай дидеяр, гзаф аялар авай хизанар государстводин гуьзчивилик, къаюмвилик кутун я. Гьелбетда, им тIимил я. Государстводи яшайишдин жигьетдай вири агьалияр хуьн вичин хивез къачунва ва и кар кьилизни акъудзава.
Пенсийрилай гъейри, агьалияр и жигьетдай таъминаруник вахтуналди кIвалахдик квачиз амукьунай, аялар хунай, таза аялрихъ гелкъуьнай гузвай пособияр, аялриз государстводин бахчайра, интернатра, лагерра тербия гунин куьмек, хизанриз жуьреба-жуьре пособияр, кьуьзуьбур, начагъбур махсус кIвалера хуьн, набудриз улакьар, протезар гун, набудриз кеспияр чирун, набудрин хизанриз жуьреба-жуьре кьезилвилер гунни акатзава.
Ихьтин галайвилерилай гъейри, гьукуматди гьар са агьали, кIвалахзавани, авачни талгьана, социальный заминвилералдини таъминарзава. Абурукни акатзава: медицинадин рекьяй пулсуздаказ къуллугъ авун, савадлувал къачудай мумкинвал гун, зегьметдин агъа кIанин мажибдалди, пенсийрин, стипендийрин агъа кIанин кьадардалди таъминарун, хайи чIавалай набудриз, набуд аялриз, зегьметдин стаж авачир набудриз, диде-бубадикай магьрум хьайи аялриз, зегьметдин стаж авачир 65 ва 60 йис тамам хьайи итимризни дишегьлийриз социальный пенсияр, аял хайивиляй, таза аялдихъ гелкъуьнай, кьейи инсан кучукунай пособияр гун.
Социальный заминвилерик гьакI са бязи кьезилвилерни акатзава. Абур набудриз, дявейрин иштиракчийриз, зегьметдин ветеранриз талукь жезва. 2005-йисалай чпиз кьезилвилер лайих агьалийривай я социальный пакет (адан къимет 450 манат я), я гьар вацра пул къачуз жеда. Социальный пакетдик дарманралди пулсуз таъминарун, санаторийра, курортра сагъламвал мягькемарун, анриз пулсуз фин акатзава.
Социальный кьезилвилер гзаф аялар авай ва жегьил хизанризни гузва. Абурукай чун генани рахада.
Хийир Эмиров
