1939-1940- йисарин Советринни Финляндиядин дяведин, 1941-1945-йисарин Ватандин Чlехи дяведин иштиракчи, дяведин 2-группадин инвалид, Дагъустандин лайихлу муаллим, 6-июндиз 98 йис тамам жезвай Ханвердиев Абдулмутlалиб Шевердиевичаз Дербент шегьерда, Кьурагь ва Дербент районра лайихлу гьуьрмет ава.
Ам 1919-йисуз Кьурагь райондин Цилингрин хуьре дидедиз хьана. Адаз вичин дах акун кьисмет хьанач. Дах, Бакуда буругърал кlвалахдайла, ана хьайи авария себеб яз больницадиз аватна. Духтурривай адаз куьмек ийиз хьанач. 1-классдиз кlелиз фейила, гада дидедикайни магьрум яз амукьна. Ам вичин чlехи стха Магьараман ва вахан гуьзчивилик хьана.
Етим Абдулмутlалиб адалатлу, дуьзвал кlандай, зегьметдал рикl алай аял яз кIвачел акьалтна.
Хуьруьн мектебда кIелдай йисара, тарсарилай гуьгъуьниз, вич хьтин маса аялрихъ галаз ада хуьруьн балкlанар хвена. 5-классда кlелун давамрун патал ам чlехи стхади Дербентда яшамиш жезвай амле Саругъланан кlвализ рекье туна. Чlал чин тийизвайвиляй, ам мад 4-классда ахцукьарна. Тарсар урус ва азербайжан чlаларал кьиле физ акурла, гададин гуьгьуьлар лап чlур жезвай. Адаз шегьерда кlелиз четин хьана ва са пуд вацралай ам хуьруьз хъфена.
1935-йисуз ам Дербентдин педтехникумдик экечlна. 1939-йисуз педтехникум акьал–тlарна, хуьре муаллимвиле кlвалахзавай адаз гьа и йисан 12-ноябрдиз Яру Армиядин жергейра къуллугъиз эверна.
Калининский областда авай пияда кьушунрин частуна кьве вацра къуллугъ авурдалай гуьгъуьниз, рота кlватlна, комсомолрин собрание тухвана. Анал военный комиссарди “гуьгьуьллудаказ дяведиз физ кlанзавайбур авани?” лагьана суал гайила, анжах са Ханвердиеван “Зун фида” — сес акъатна. Ада 1939-1940-йисара кьиле фейи Советринни Финляндиядин дяведа иштиракна. Ада 9-армиядин 163-стрелковый дивизиядик кваз — стрелок ва ахпа разведотряддин командир яз женгер тухвана. Финнрал Гъалибвал къачурла, абурун часть Ленинграддиз хтана. Гьа и йисуз ам большевикрин партиядиз кьабулна.
Абдулмутlалиб Шевердиевича къуллугъзавай частуни 1940-йисан гатуз Прибалтикадин республикаяр СССР-дик кухтунин серенжемрани иштиракна.
Фашистрин Германияди СССР-дал вегьинин къурхулувал авай йисар. Абдулмутlалиб Ханвердиеван гафаралди, ада къуллугъзавай вахтунда ва дяведа иштиракай йисара советрин руководстводи Яру Армиядин частар мягькемарун, яракьралди таъминарун патал хейлин кlвалахар авуна. Немсери СССР-дал вегьедайдини вирида гьиссзавай, комиссарри аскеррин руьгь хкажиз, частара кlвалахзавай, душманди вегьейтlа, ам кьулухъди гадар хъийидай гьазурвилер аквазвай.
— Гьакl ятlани бейхабардиз экуьнахъ фад башламишай дяведин эвел кьил лап гзаф аскерар, агьалияр, хуьрер, шегьерар кlвалер терг авурди хьана, — рикlел хкизва Абдулмутlалиб бубади. — Дяведин сифте варцар лап четинбур тир. Кьилеллай командир, жуван юлдашар-аскерар телеф хьана. Немсерин фашистри инсафсуздаказ инсанар къирмишзавай. Недайди авачир, чун элкъуьрна кьур вахтарни тIимил тушир. 1941-йисан ноябрдин вацра Москва шегьердин патав кьиле фейи къизгъин женгина фашистрин самолетдай вегьей бомбадилай алатай кIус зи ченедин рекъверихъ галукьна, зал залан хер хьана. Инлай зун бахтунай хьиз гьалтай фургъунда аваз полевой аэродромдал тухвана ва ахпа, “Кукурузник” (Ан-2) самолетда ацукьарна, Калинин шегьердин госпиталдиз рекье туна. Са пуд йикъалай зун анай Москва шегьерда авай госпиталдиз ракъурна. Са вацралай анайни Томск шегьердин госпиталдиз акъатна. Ина зун саки 1942-йисан апрелдал кьван амукьна. Гьеле хъсандиз рахаз жезвачиртlани, зани гьа са зун хьтин юлдашди чун фронтдиз ракъурунин патахъай арзаяр кхьена, амма чун кIвалериз рекье хтуна.
Хуьруьз хтай адаз колхоздин кассир-счетчиквиле кlвалахун теклифна.
1943-йисуз Абдулмутlалиб чирвилер хкажиз Буйнакск шегьердин бухгалтервилин курсариз ракъурна. Кlелна куьтягьайдалай гуьгъуьниз адакай колхоздин бухгалтер жезва. Колхозда авай чlуру гьалар акурла, Абдул–мутlалиб бубади, кьиле колхоздин председатель аваз, колхоз тарашзавайбуруз женг малумарзава. Тарашчияр садбур органрин работникри дустагъда ацукьарна, муькуьбур кlвалахрилай алудна. Икl адан намуслу зегьметдин нетижада колхозникрин гьалар хъсан патахъди элкъвена.
1946-йисан сентябрдилай ада сифте Цилингрин сифтегьан школада, ахпа 1955-йисуз Дербент райондиз куьч хьайила, Агълабрин школада тарихдайни географиядай аялриз чирвилер ва тербия гуз, зегьмет чlугуна. И йисара ада муаллимвилин пешедилай гъейри, школадин парторганизациядин секретарвилин ва завучвилин везифаярни тамамарна. Адан гъилик чирвилер къачур аялрикай са шумуд жуьре пешейрай машгьур алимар, муаллимар, духтурар, конструкторар… хьанва.
Етим яз, дарвилер акур, кьве дяведа иштиракна, четинвилериз дурум ганвай Абдулмутlалиб бубадин уьмуьрни акьван регьятди тушир. Ам пуд сеферда эвленмиш хьана. Адан сад лагьай папан тlвар Хамус тир. Адан сифте аял кlуьд йикъалай кьенай. Мад адаз аялар хъхьаначир. Ам азардикди рагьметдиз фена. Кьвед лагьай паб Зейнаба АбдулмутIалиб бубадиз пуд аял: са гадани кьве руш багъишна. 1955-йисуз начагъ хьайи ам мад къарагъ хъувунач. Зейнаб секинарна са йис алатайла, ам Къизхалумал эвленмиш жезва. Ада вад аял хана. Абуру школайра, вузра ва ссузра кlелна, гьар са рекьяй чпиз пешеяр къачуна, чпин хизанрихъ галаз сагъ-саламат ва бахтлу яз яшамиш жезва. Абдулмутlалиб буба 25 хтулдин ва саки 30 птулдин сагьиб я.
Ам Ватандин дяведин сад лагьай дережадин ордендин, “Москва хуьнай”, “Зегьметдин дирибашвиляй” ва Ватандин Чlехи дяведин юбилейрин медалрин сагьиб я. Муаллимвиле кlвалахай йисара ам акьалтзавай несилдиз чирвилер ва тербия гунин рекье къазанмишнавай агалкьунрай ва гьакъисагъ зегьметдай гьам школадин ва гьамни райондин руководстводин патай гьуьрметдин са шумуд грамотадиз лайихлу хьана. Адаз “ДАССР-дин лайихлу муаллим” лагьай гьуьрметдин тlвар гана.
Агъсакъал алай вахтунда вичин гъвечlи хва Арсенан патав Дербент шегьерда яшамиш жезва. Аллагьдиз шукур, ам кlвачел ала, къекъвезва ва зигьинни хци я. Чна адаз Ватандин Чlехи дяведа советрин халкьди Германиядин чапхунчийрин винел Гъалибвал къазанмишайдалай инихъ 72 йис тамам хьун рикlин сидкьидай тебрикзава ва балайрин, хтулрин, птулрин кьилел сагъ-саламат хьун алхишзава.
Къагьриман Ибрагьимов
