Эльвира Загьидиновна Мирзегьасанова 1972-йисуз Махачкъала шегьерда дидедиз хьана. 1989-йисуз 4-нумрадин школа куьтягьна ва гьа и йисуз ДГПИ-дин сифтегьан  классрин факультетдик (ФНК) экечIна. 1995-йисуз анаг акьалтIарна, япариз зайифдиз ван къведай аялрин интернатда кIвалахал акъвазна. 2007-йисуз ДГПУ-дин психология­дин факультетдик экечIна. 2000-йисалай 2015-йисалди меркездин 71-нумрадин прогимназияда тербиячи, гуьгъуьнлайни завуч яз кIвалахна.

2014-йисалай РД-дин РЦДПОВ ГБУ-да психолого-педагогический отделенидин заведующийвиле зегьмет чIугвазва.

Эльвира Загьидиновна шегьердин  ва центрадин кьиле авай ксарин патай ганвай гьуьрметдин хейлин грамотайрин сагьиб я.

Инсанрин кьилел, машинар, самолетар аварияр жез, тIебиатдин завалар себеб яз ха­барни авачир бедбахтвилер къведа. Нетижада бязибур вири уьмуьрда инвалидар яз амукьда. Амма гьикьван гьайиф жедай кар я, уьмуьр вилик кумай, рикIе мурадар авай жегьилар, диде-бубайри фадлай гуьзлемишзавай куьрпеяр азарлубур, бедендик нукьсанар квайбур, къекъвез тежезвайбур, акьулдизни зайифбур яз дидейриз хьун. Ахьтин диде-бубайрин дерт лугьуз тежедай кьван заланди я. Абурун рикIи­кай хабар кьун, алакьдай куьмек гун Аллагьни, абур чебни рази жедай кар я.

Гена чи гьукуматди ахьтин аялрин сагъламвал мягькемардай, абур кIвачел ахкьалдар хъийидай, тIал секинардай жуьреба-жуьре центраяр кардик кутунва, анра кIвалах тартибдик кваз тухузва. И йикъара зун Ма­хачкъала­ шегьердин Гьамидован куьчеда кардик квай бедендин мумкинвилер сергьятламиш хьанвай аялар ва жаванар кIвачел ахкьалдар хъийи­дай центрадиз (РЦДПОВ) фена. Гьаятдиз кам къачурла, заз зун махарик жедай са гуьзел алемдиз аватайди хьиз хьана. Къир цана, туькIуьрнавай гьаятда авай къацу хьанвай тарари, цуьк акъуднавай кул-кусри, гьар жуьре рангарин ширер янавай  куьсруьйри, аял­рин къугъвадай  шейэри аниз кьетIен гуьзелвал гузвай. Центрадин къене гзаф экуь ва михьи тир. Дегьлизда хъуьтуьл диванар, креслояр эцигна, цлакай еке телевизор куьрсарна, пенжерар цуькверивди безетмишна, сириштада тунвай.

Директор чкадал алачир, ам отпускада авай. Зун директордин везифаяр вахтуналди тамамарзавай психолого-педагогический отделенидин заведующий Эльвира Загьидиновна Мирзегьасановадин кабинетдиз фена. Столдихъ чина берекатдин нур авай, юкьван  яшарин дишегьли ацукьнавай. “Лезги газетдай” атанвайди чир хьайила, ада зун мадни хушвилелди кьабулна. Агъадихъ чи арада кьиле фейи суьгьбет гузва.

• Эльмира Загьидиновна, сифте заз куьне центрадин тарихдикай, адан кIва­лахдикай куьрелди лагьанайтIа кIанзавай…

— 1993-йисуз ина инвалид аялар медицинадинни яшайишдин рекьяй куьмекар гуналди кIвачел ахкьалдар хъийидай центр  ачухнай, — башламишна ада вичин ихтилат. — 2002-йисуз РД-дин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй вилик финин министерстводи кьил кутунин нетижада ам бедендин мумкинвилер сергьятламишнавай набут, нервийрин къурулуш, кIарабринни жукIумрин кIвалах къайдадикай хкатнавай аялар ва жаванар кIвачел ахкьалдардай центрадиз элкъуьрна. Ам кардик кутур сифте йисалай къенин йикъалди иниз Татьяна Владимировна Березкинади регьбервал гузва. Ам кар алакьдай, гафуни атIудай, бажарагълу, гъиле кьур гьар гьи кIва­лах хьайитIани кьилиз акъуддай регьбер я.

Центрадиз Дагъустандин вири шегьеррай, районрай ва хуьрерай чкайрал алай соцзащитадин центрайрин невропатологрин ва я аялрин духтуррин направление гвай 18 йисал къведалди яшара авай ДЦП-дин, неврологиядин, кIвачер экис тежезвай, вилерин, нерин, япарин, нефесдин, рикIинни дамаррин, хуьрек цIурурунин азарар авай аялар ва жаванар кьабулзава. Ина абур багъри са кас (ди­де, буба…) галаз къаткурзава. Абур тамамвилелди гьукуматдин харжидал ала. Йи­къа кьуд сеферда пулсуздаказ кфетлу тIуьн гузва. Центрада 70 аялдизни абурухъ гелкъведай гьакьван ксариз чкаяр ава. Сагъарунин вахт (12-15 йикъалай 30 йикъал къведал­ди) азардилай аслу я. Гьар йисуз центради 1000-дав агакьна азарлу аялар кьабулзава.

Ина пуд отделение кардик ква: диагностикадинни яшайишдин реабилитациядин программаяр туькIуьрдай, медико-социаль­ный, психолого-педагогический.

• Центрада аялриз гьихьтин шартIар яратмишиз хьанва?

— Ина аялар ва абурухъ гелкъвезвай ксар патал яшайишдин ва кIвачел ахкьалдардай ви­ри шартIар ава. Кьилди къачуртIа, ял ягъун­ па­тал къулайвилер авай, ксудай кIвалер, ­гуьрчег столовой, гьамам, тIуьнар гьазурдай ва пек-партал чуьхуьдай чкаяр лазим тир вири шейэралди, тадаракралди дуьзмишнава. Виридалайни кьилинди, гьелбетда, реабилитациядин тадаракралди таъминарун я. И рекьяйни чи цен­трада авай тадаракар Европадин уьлквейрин центрайра авайбурулай са кIусни усалбур туш.

Лугьун лазим я хьи, къуллугърин ери хъсанарун патал ина алай аямдин истемишунрихъ галаз кьадайвал, датIана виликди физ чалишмиш жезва. Пешекарри реабилитациядин цIийи технологияр чирзава, абур чпин гьар йи­къан кIвалахда ишлемишзава. Мисал яз, чи центрада ерли къекъвез  тежезвай аялар патал цIийиз акъатнавай “Фаэтон”, “Атлант” комбинезонрикай менфят къачузва. ДЦП-дикди азарлу аялар сагъар хъувун патал гравистат-гравитона костюмралди таъминарнавай чи хьтин идара Дагъустанда мад санани авач. Гра­вистат — гравитона костюмри, са жукIумрал гуж акьалдариз, муькуьбурал акьалтзавай пар кьезиларзава. И костюм хъсандиз къекъвез тежезвай аялар патал туькIуьрнавайди я. Аялриз тик акъвазиз куьмек гузвай гросс-тренажердикайни гзаф хийир ава. Идалайни гъейри, центрадихъ Япониядин Takasima фирмадин массаждин ва гъи­лелди тIушундай “Дель­фин”, “Стрекоза” ап­паратралди таъминарнавай механотерапиядин зал ава. ГьакIни начагъвал алудун патал электрофорездикай, электростимуляциядикай, ультразвукдикай, лазеротерапиядикайни менфят къачузва. Аялрихъ галаз нев­ропатологди, психологди, педагогди, ортопедди, логопедди, дефектологди­ кIвалахза­ва. Комплекснидаказ кьиле тухузвай­ сагъардай серенжемри хъсан нетижаярни гузва. Абуру аялриз дуьньядиз маса вилерай тамашдай, ам маса жуьреда гьиссдай мумкинвал гузва. Пуд йисуз чи центрада реабилитация кьиле фейи школадиз фидай яшда авай аялрин 55 процентдивай — школайриз, 27 процентдивайни аялрин бахчайриз физ жезва.

Центрадин пешекарри сагъламвилин мум­кинвилер сергьятламиш хьанвай аялриз алай аямдин сагъарунин цIийи къайдаяр кIва­лин шартIарани ишлемишун давамарун патал­­ диде-бубайриз меслятарни куьмекар гуз­ва­­.

Мадни, аялар сагъарунин карда михьи гьавадикай, тIебиатдикай менфят къачузва. Гатун вахтунда гьафтеда пуд сеферда аялар гьуьлел тухузва. Ахцегьрин чими ятарин чеш­мейрал, Дербентдиз, Избербашдиз физва. Аялар гваз фин патал центрадихъ вичин хсуси машин ава. Ина аялриз сугъул жедай вахт авач. Вири суварриз аялриз шад мярекатар тешкилзава. Абуру шегьерда кьиле физвай вири серенжемрани  иштиракзава ва анра приздин чкаярни къазанмишзава. Концертар гваз Дербентдиз, Буйнакскдиз физва. Абуруз чпин хайи ерияр чирзава. Вири и крара чаз волонтерри (ДГУ-дин, ДГПУ-дин, Юридический академиядин студентри) еке куьмекар гузва.

Центрада аялриз гележегдин уьмуьрда герек къведай пешеяр, гьа жергедай яз компьютердал кIвалахиз, харат устIарвал, акьван­рал храз, суфра дуьзмишиз, хуьрекар гьа­зу­риз, гьакIни инсанрин арада чеб тухудай къайдаяр чирзава. Вири и крар центрадин кьиле авай ксари ва, кьилди къачуртIа, Дагъустандин­ зегьметдин ва яшайишдин ре­кьяй вилик финин министерстводи чи аялриз дикъет ва куьмек гунин нетижада арадал­ къвезва. И кардай­ чна абуруз рикIин сидкьидай чухсагъул лугьуз­ва. Чна бедендин мумкинвилер сер­гьят­ламиш хьанвай аялар авай хизанар чпин къуватрихъ инанмишарзава, аялар сагълам жедайдан жигьетдай абурун умудлувал арту­харзава, чун аялрин уьмуьр хъсанариз алахъзава.

Чи суьгьбет куьтягь хьайила, зун аялар къаткиз — къарагъзавай кIвалериз  килигиз фе­на. Анра са шумуд дидедихъ галаз суьгьбетарна.

Махачкъаладай тир Аминат Алиевадин суьгьбетдай малум хьайивал,  исятда адан аялдин 10 йис я, ам ДЦП-дик азарлу хьайила, адан йисни пуд варз тир. Центрадин пешекарри аял сагъарун патал вири жуьрейрин серенжемар кьабулзава. Аялдиз куьмекни хьанва. Алай вахтунда ам адетдин школадиз физва. А.Алиевади центрада кIвалах­завай вирибуруз чухсагъул лагьана,  абурухъ чандин сагъвал, уьмуьрдин хушбахтлувал  хьун алхишна.

Ихьтин еке ва залан имтигьан хиве гьатнавай аялриз къуллугъзавай ксарин  тIвар­цIихъ лагьанвай гафарихъ галаз чунни шерик я.

Надият Велиева