Набутриз — сертификатар

Уьлкведин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй хуьдай министерстводин пресс-къуллугъди хабар гузвайвал, набутвал авай агьалийри ТСР (технические средства реабилитации) маса къачун патал 220 агъзурдалай виниз электронный сертификатар туькIуьрнава. Санлай къачурла, сертификатрин гьисабдай маса къачудай затIарин умуми къимет 4,5 миллиард манатдиз барабар я. Набут агьали патал лазим затI СФР-дин электронный каталогдай хкягъиз жеда. Алай вахтунда ана 6,9 агъзурдав агакьна жуьреба-жуьре метягьар ава.

Уьлкведин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй хуьдай министерстводин кьилин заместитель Алексей Вовченкодин гафарай малум хьайивал, ведомстводи куьмек гунин серенжемар яваш-яваш яша­­йишдин казначействодин къайдайрал элкъуьрзава. Яни гила куьмек гунин кар гъиле-гъилди кьилиз акъудда — са ар­задин бинедаллаз ва я тахьайтIа гьамни галачиз, генани керчекдиз лагьайтIа, справкаяр кIватIунин лазимвал амукьдач. Электронный сертификат кардик ­ку­тур йикъалай гьа ихьтин серенжемар къуватда гьатзава. Ведомстводин пресс-къуллугъди рикIел хкизвайвал, 2022-йисуз саки 160 агъзур сертификат туь­кIуьр­навай, санлай къачурла, абурун умуми къимет 3,5 миллиард манатдиз барабар тир. ЦIи абурун кьадар, чна винидихъ къейд авурвал, 220 агъзурдалай алатнава, къимет лагьайтIа, 4,5 миллиард манатдив агакьзава.

Министерстводин сайтда къейднавайвал, электронный сертификатрин куьмекдалди герек къвезвай такьатар офлайн ва интернет-туьквенрай маса къачуз­ жеда. Исятда къулайвилерни ар­тух хьанва, гила заказ авунвай метягьар чкадал кьван хкидай шартIарни пайда хьанва.­

РикIел хкин, 2021-йисалай эгечIна, набутвал авай агьалийриз электронный сертификатар гузва. Ихьтин сертификатдин бинедаллаз муьгьтеж тир инсандиз герек такьат (средство) къачун патал (мисал яз, коляска, ван атун гужлу ийидай аппарат ва мсб.) тайин кьадар пул чара ийизва. Гьа са вахтунда маса къачузвай такьатдин марка ва модель агьа­лиди вичи хкязава. Электронный сертификатди адетдин банкунин картади хьиз кIвалахзава, пул муьштериди метягь маса гузвайдаз рекье твазва (арада маса кас авачиз).

Ихьтин сертификат арада мензил аваз (дистанционный къайдада) «Госуслуги» порталда ва я тахьайтIа СФР-дин ва МФЦ-дин отделенийра туькIуьриз жезва. И кардин гьакъиндай генани тамам делилар интернетдай ва я пешекарривай чириз жеда.

Дурнадикай дуст хьанва

Индиядин штатдин Мандака хуьряй тир 30 йисан яшда авай Мохаммед Арифаз алатай йисан февралдин вацра, ком­байндал кIвалахдайла, хер хьанвай дурна (журавль-сарус) акуна. Адан са кIва­чяй иви физвай. Аквадай гьаларай, къушраз къати тIални авай. Арифа ам кIвализ хутахун ва адахъ гелкъуьн кьетIна.

Са кьадар вахтар алатайла, дурна сагъ хъхьана. Амма аламат жедай кар ам я хьи, гелкъвей касди азадвилиз ачух хъувурла, къушра вичин “хайи макандиз” лув хганач, аксина Арифан патав амукьна. Гьа икI, Индиядин агьалидихъ Бачча тIвар алай цIийи дуст хьанва.­

Мохаммед Арифан гафаралди, гила вич гьиниз фейитIани, адан гуьгъуьна дур­нани гьатзава. “За комбайндал кIва­лахдайла, къушра чуьллера сейр ийизва, ахпа чна санал фуни незва…”, — лугьузва ада.

Къуш къутармишай касди генани къейдзавайвал, хъуьтIуьз муькуь дурна­яр абур авай чкадиз атайла, Баччади абу­рухъ галаз къугъунарзава, амма “мугь­манри” элкъвена лув хгудайла, адан “цIа­кулар алай дуст” амукьзава. Гагь-гагь Ари­фа мотоцикл гьалдайла, къушрани адахъ галаз лув гузва, икI ада­лай са сятда 30-40 километрдин йигинвал аваз физвай улакьдихъ галаз “къуьн­-къуьне” аваз лув гузни алакь­за­ва­.

Итижлу жедай кар ам я хьи, дурнади чими алакъаяр анжах вич къутармишай касдихъ галаз хуьзва. Амайбурув ам и къайдада эгечIзавач. Мисал яз, Арифан хизандин къвалав яшамиш жез йисалайни гзаф вахт ятIани, адан папавайни аялривай къушран патав физ жезвач. Гьар сеферда кIвалин иесидин папаз дурнадиз тIуьн гуз кIан хьайила, къуш адал тепилмиш жезва, дишегьли вичивай яргъаз ийизва.

Вагьши тIебиат ахтармишзавай экспертри къейдзавайвал, Баччадинни ам къутармишай касдин алакъаяр адетдинбур туш. Вучиз лагьайтIа, сарус-дурнаяр­ яшайишдин (инсанрин юкьва) шар­тIара яшамиш жез пара вердиш тежедай къушар хьиз малум я. Иллаки какай­рал ацукьайла (цицIибар ахъайдайла), абур лап хаталу жеда. Чпиз зарар гуз кIанз, сад мукьва жез акуртIа, и къушари акьалтIай ажугъ къалурда.

Сагъламвилиз таъсирзава

Чехрин илимрин академияди тайинарнавайвал, ахварин ериди инсандин сагъламвилиз еке таъсир ийизва. Идакай “potokmedia”-ди кхьизва.

Макъалада къейдзавайвал, эгер инсандин ахвар сагъламди ва ери авайди хьайитIа, адан уьмуьр хъсан патахъ де­гиш­ жеда, амма ахварин кьадарди сагъламвилиз таъсирдач. Пуд йисуз тух­вай ах­тармишунри къалурайвал, ахварин ери дегиш хьуникди инсандин уьмуьрда лезет (жува-жув хъсан гьиссун) артух жезва.­

Алимри 2018-2020-йисара агьалийривай абурун ахварин гьалдикай, уьмуьр­дикай, сагъламвиликай, стрессар хьуникай хабарар кьуна. Абуру гьа са инсанар пуд йисан къене гуьзчивилик кутуна ва и карди тайин нетижаярни гана.

Алимри чапнавай макъаладай гъавурда акьазвайвал, инсанди гьикьван ерилу ахвар авуртIа, гьакьван адан сагъламвал хъсан жезва ва ахьтин касди вичи вич хъсандиз гьиссзава.

Йифиз хъсандиз ял ягъуни инсанриз ерилудаказ кIвалахдай мумкинвални гузва, гьа са вахтунда абур авай гьални хъсанди жезва. Алимрин гафаралди, эгер инсан къаткай 15 декьикьадилай фад ахварал физватIа ва йифен къене са шумудра “кIеви ахварай” “винелай тир ахварин” гьалдиз (из глубокой фазы сна в поверхностную) аватзаватIа, ихьтиндаз “сагълам ахвар” лугьуз жеда.

Ахтармишунри гьакIни къалурайвал, ял ягъунин яргъивал адан еридилай аслу туш. Секинсуз яргъал ахвари, секин тир, амма гьа са вахтунда куьруь ахварив гекъигайтIа, инсандиз писдаказ таъсир авун мумкин я.

“Runews24.ru” ИА-ди хабар гузвайвал, алимри ахвариз талукь яз кьиле тухванвай и ахтармишунар PLOS ONE журналда чапнава.

Гьазурайди — Муса Агьмедов