Проектда фикирда кьунва

2026-йисуз агьалияр куьмекдин серенжемралди ва пенсийралди таъминарун патал 18,7 триллиондилай гзаф пулдин такьатар ракъурда. Идакай, РФ-дин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй хуьнин министерстводин сайтди раижзава.

Винидихъ къалурнавай кьадарар СФР-дин 2026-йисан бюджетдин проект­да фикирда кьунва. Яшайишдин вири мажбурнамаяр тамам кьадарда аваз кьилиз акъудда.

Пенсияр гуниз саки 13 триллион манат ракъурда. Аялар галай хизанриз гузвай сад тир пособие гун патал лагьайтIа, тахминан 1,76 триллион манат пландик кутунва.

Чешмеди гьа са вахтунда раижзавайвал, яшайишдин выплатаяр 1-февралди­лай гьакъикъи инфляциядин кьадарда­ аваз индексация ийида. Виликамаз кьунвай гьисабралди, адан кьадар 6,8 процентдикай ибарат жеда. Эгер хизандихъ­ сад лагьай аялдал дидевилин капитал авачиз хьайитIа, и серенжемдин сер­гьят­ра­­ аваз, кьвед лагьай аялдиз гузвай дидевилин капиталдин кьадар 974,1 агъзур манатдал кьван артух жеда. Сад лагьай аялдиз гузвай дидевилин капиталдин кьадар 737, 2 агъзур манатдал кьван виниз акъатда. Аял хьайила са сеферда гудай пособи­дин кьадар 28 773 манатдал кьван хкаж жеда.

СТР-ар (средства технической реабилитации) гун патал фондунин бюджетда 98 миллиарддилай виниз пулдин такьатар фикирда кьунва.

Винидихъ гъанвай рекъемрилай гъей­ри, сайтда гьакI куьмекдин серенжемриз ва пенсийрин выплатайриз талукь маса делиларни гегьеншдиз раижнава.

Такьатар чара ийида

РФ-дин вице-премьер Д. Патрушеван гафаралди, 2030-йисалди «Тамар хуьн» федеральный проект уьмуьрдиз кечирмишун патал 71 миллиард манатдилай гзаф пулдин такьатар фикирда кьунва. Им, виликан милли проектдин сергьятра аваз, и хел пулдин такьатралди таъминарунин кьадардилай 70 процентдин гзаф я. Идакай РФ-дин Гьукуматдин сайтда хабар гузва­.

Патрушева къейдзавайвал, тамар ара­дал хкунин жигьетдай 2021-йисалай­ хъсанвилихъ дегиш жезвай дурумлу ериш аваз аквазва.

Алай вахтунда тамар арадал хкуниз виридалайни гзаф игьтияж авай мулкарин сиягь гегьеншарунин кIвалах кьиле физва.

Проектдин кар алай макьсадрикай сад тамари цIаяр кьунриз нетижалу тир акси серенжем таъминарун я. Гьар йисуз федеральный бюджетдай и макьсадриз еке такьатар чара ийизва. Федеральный проектдин сергьятра аваз, алай йисуз Забайкальедин  крайда тамун пожарный центр арадал гъанва. 2030-йисалди лагьайтIа тамара цIаяр хкадардай 1,7 агъзурдалай гзаф махсус техника къачуда.

«Тамар хуьн» федеральный проект «Экологиядин саламатвал» милли проектдин макьсаддив агакьарунихъ элкъуьрнава. Федеральный проектдин метлеб уьлкведин тамар хуьн ва абурун кьадар артухарун я.

РикIел хкин, виликдай РФ-дин тIе­би­атдин ресурсрин ва экологиядин ми­нис­терстводин пресс-къуллугъди, Россельхоздин тамар арадал хкунин ва хуьнин управленидин начальникдин гафарал асаслу яз, 2024-йисуз тамар арадал хкуниз ва цIийибур кутуниз талукь серенжемар 1,4 миллион гектардин майданра кьилиз акъуддайдакай хабар ганай. Санлай къачурла, ихьтин­ серенжемар уьмуьр­диз кечирмишдай мулкарин кьадар 6 йисан къене 7,7 миллион гектардиз барабар жедайди раижнай.

Серенжемар кьиле тухванва

Вице-премьер Марат Хуснуллина хабар гайивал, йисан эвел кьилелай  инихъ, «Уьмуьр патал инфраструктура» милли проект себеб яз, Россиядин регионра тахминан 250 светофор, 30 агъзурдалай виниз рекьин лишанар гьакIни рекьин гьерекатдин хатасузвал артухардай маса шейэр эцигнава. Идакай РФ-дин Гьукуматдин  сайтда кхьизва.

Кьилди къачуртIа, М. Хуснуллина къейд­завайвал, рекьер ремонт авунихъ галаз санал еке фикир хатасузвилизни гузва. ИкI, светофорар, чирагъар, паруяр, лишанар эцигунин кIвалахар кьиле тухузва. Раижзавайвал и серенжемри аварияр арадал атунин вилик пад кьаз, инсанрин уьмуьр хуьз куьмекда.

ГьакIни рекьера хъсандиз туькIуьр­на­ва 219 агъзур метр тротуарар, 4,4 агъзур метр яхдиз фидай чкаяр, 1,9 агъзур метр «ван кутадай» (шумовые) полосаяр ва 32 агъзурдалай виниз рекьин лишанар.

Гьа са вахтунда РФ-дин транспортдин министр Андрей Никитина раижзавай къейдерай гъавурда акьазвайвал, йисан эхирдалди «Уьмуьр патал инфраструктура» мили проектдин объектрал 960-далай гзаф светофорар, 254 агъзур метр рекьин чирагърин линияр, тахминан 780 агъзур метр рекьерин къерехра (барьерный) ва 173 агъзур метр яхдиз фидай рекьера паруяр эцигда. Пешекарри гьакIни 631 агъзур метр тротуарар, 16,5 агъзур метр яхдиз фидай чкаяр, 10, 9 агъзур метр «ван кутадай» полосаяр хъсандиз туькIуьрда ва 108 агъзурдалай виниз рекьин лишанар эцигда. Гьа са вахтунда гзаф регионри хъсан рекъемрив агакьарун патал цIийи технологияр ишлемишда…

Катарактадиз талукь яз

Михаил Мурашкодин гафаралди, Рос­сияда гьар йисуз  катарактадихъ галаз алакъалу 500 агъзурдав агакьна операцияр ийизва. Идакай РФ-дин здравоохраненидин министерстводин телеграм-каналди хабар гузва.

Ада хабар гузвайвал, дуьньяда катаракта инсан буьркьуь хьунин кьилин себебрикай сад я. И начагъвал чукIун артух хьун давам жезва.

Россияда катарактадикди начагъ хьун, умумидаказ кьурла, гьар 100 агъзур агьалидал 1,7 агъзур дуьшуьш гьалтзава. ИкI, и уьзуьрдикди жуьреба-жуьре стадийра начагъбур уьлкведа 2 миллион кьван ава. Алай вахтунда уьлкведа медицинадин 242 тешкилатди офтальмологиядай вини дережадин технологиядин медицинадин куьмек гузва.

РикIел хкин, виликдай РФ-дин здравоохраненидин министерстводин те­лег­рам-каналди раиж авурвал, Михаил Мурашкодин гафаралди, медицинадин рекьяй заминвал гунин (медгарантия) гос­программа патал пулдин такьатар ракъурунин кьадар вад йисан къене 5 процентдин артух хьанва.

Федеральный центрайра кар алай хилерай — кардиохирургиядин, нейрохирургиядин, травматологиядин ва ортопедиядин — куьмекдин кьадарар артухарнава. И кар патал алава такьатар чара авунва. Здравоохраненидин сифтегьан куьмек агакьардай чкаяр цIийи къайдада туькIуьр хъувуниз кьетIен фикир ганва. Гьар юкъуз медицинадин 8-9 объект ачухзава. Абурун арада еке азарханаярни ава, полик­линикаярни. И кар давам жез вад йис я.

Гьазурайди — Муса  Агьмедов