ЦIийи кьилелай туьхкIуьрда

Уьлкведа 2030-йисал кьван давам ­жедай ЖКХ цIийи къайдада туьхкIуьру­низ талукь махсус программа алай йисуз ­гьазурун лазим я. Идакай, РФ-дин вице-премьер Марат Хуснуллинан гафарал асаслу яз, «Новости» РИА-ди хабар ­гузва.

Чиновникдин гафаралди, и хел уьл­кведин экономикада кьулухъ галамай­ ва четин гьалда авайбурукай сад я. Алай вахтунда Урусатда коммунальный сетар къайдадикай хкатун «йигиндаказ» вилик физва, амма и хилез чара ийизвай инвестицийрин кьадар тIимил я. 2024-2025-йисара и гьал дегишунин макьсад вилик акъвазнава.

М.Хуснуллина хиве кьурвал, виликдай яшайишдин кIвалер эцигунин программадал кIевелай машгъул хьайивал, гила гьа къайдада ЖКХ-дин хилевни эгечIда. Ада къейд авурвал, и макьсадар патал пулдин такьатарни ава.

«Къалп сесиналди» алцурарзава

Telegram-дикай менфят къачузвай ксар лутуйрин цIийи фендинал ацалтнава. Идакай РБК-ди хабар гузва. Чешмеди къейдзавайвал, сифте лутуйри агьалидин аккаунт чпин ихтиярда гьатдайвал ийизва. Ахпа, ИИ-дин (искусственный интеллект) куьмекдалди, аккаунтдин иесидин сесиниз ухшар «ванцин тел» (голосовое сообщение) туькIуьрна, ам агьалидин контактра авай кьилдин ксариз ва гьакIни ада иштиракзавай умуми чатриз ракъурзава.

Гьа икI, лутуйри чпи аккаунт есирда тунвай касдин тIварцIелай, адан «къалп сесиникай» даях кьуна, пулдин куьмекар це лугьуз тIалабзава. Гьатта адаз (яни аккаунтдин сагьибдиз) пул вучиз ­герек «атанвайди» ятIани лугьузва. Чешмеди­ кхьизвайвал, лутуйри ракъурзавай аудио­­записдик аккаунтдин сагьибдин ван­цин телерай къачунвай гьакъикъи сесерни кутазва (анихъ галай касдиз вичел агакьнавайди гьакъикъатдани чидай касдин тел хьиз хьун патал). Ахпа (фотошоп прог­раммадин куьмекдалди туькIуьрна — ред.) тIвар ва фамилия кхьенвай банкунин картадин шикил ракъурзава.

Вичин кьилел ихьтин дуьшуьш атай са касди РБК-диз ихтилат авурвал, ада соцсетра паспортда авайдалай тафаватлу тир тIварни фамилия кхьенвай. Амма угърийри адан паспортда авай делилрикай менфят къачуна. Лутуйрин къурбанд хьайи касди хиве кьурвал, адан 200 агъзур манат чуьнуьхна.

Чешмеди гьакIни  кхьизвайвал, идаз ухшар дуьшуьш «ВКонтакте» порталдикай менфят къачузвай са касдин кьилелни атанва. Ам лагьайтIа, 3 агъзур манатдикай магьрум хьана.

Изданиди хабар гузвайвал, вичиз «ванцин тел» атанвай касди гьакъикъат чирун патал аккаунтдин сагьибдиз зенг авун лазим я. Мукъаят хьухь! Лутуйри югъ-къандавай цIийи фендер къурмишзава.

Помидоррикай тир вакцина

Узбекистанда алимри помидоррин бинедаллаз коронавирусдиз акси цIийи вакцина арадал гъанва. Идакай «Новос­ти» РИА-ди хабар гузва.

Республикадин илимдин академиядин геномикадинни биоинформатикадин центрадин директор Забардаст Буриева къейд авурвал, вакцина арадал гъунин кIвалахдив алимар 2021-йисан гатуз эгечIнай. Алай вахтунда эксперимент акьалтIарнава ва 20 касдикай ибарат гьевескаррин дестедин иштираквал аваз цIийи вакцина ахтармишунин кар агалкьунралди кьиле тухванва.

Чешмеди къейдзавайвал, вакцина­ арадал гъуникай делилар «Frontiers in Nutritional Immunology» изданида чапна­ва. Йисан эхирдалди Узбекистандин алимрихъ 200-300 касдин иштираквал аваз и вакцинадин клинический ва токсикологический ахтармишунар кьиле тухвана акьалтIардай ниятар ава.

ГьакIни хабар гузвайвал, пешекарриз  гила маса начагъвилериз (сальмонеллез ва дифтерия) акси вакцинаярни арадал гъиз кIанзава.

Арада мензил аваз

Урусатда 2023-йисуз шекердин диабет ва артериальный гипертензия авай 12 агъзур касдилай гзаф агьалияр арада мензил аваз гуьзчивилик кутунин кIва­лах кьиле тухванва. Къейдзавайвал­, и серенжем ахтармишунин ПМП («Персо­­нальные­ медицинские помощники») тIвар алай проектдин сергьятра аваз тешкилна. Идакай «Pharmmedprom.ru» изданиди хабар гузва.

Чешмеди къейдзавайвал, и кIвалах­див 2023-йисан январдин вацра гатIун­най. Ам са йисан муддатда кардик кутунвай. ИкI, ахтармишунин серенжем кьиле туху­нин сергьятра аваз, начагъ ксар медицинадин махсус такьатралди таъминарнавай ва абуру агьалидин сагъламвилин гьал тайинарзавай. Кьилди къа­чуртIа, абу­ру начагъдан шекердин кьадардиз, ар­териальный давленидиз талукь делилар кIватIна, рекъемрин махсус платформадиз ракъурзавай, анайни абур пешекар духтуррив агакьзавай. Санлай къачурла, ихьтин тежрибада уьлкведин 6 регионди иштиракнава: Татарстан Рес­публика, Магадандин, Новосибирскдин, Рязандин Самарадин ва Тюмендин областар.

Хабар гузвайвал, агьалийрилай дели­лар агакьарзавай медицинадин махсус тадаракар чIур хьайи ва абур туькIуьр хъувун истемишай дуьшуьшар лап кье­риз-цIаруз арадал атана. ПМП-яр ишлемишуникди зиян хкатай дуьшуьшар ерли хьанач.

Чешмеди гьакIни къейдзавайвал, ахтармишунин гьалда кьиле тухвай и тежрибадин нетижаяр алай йисуз пешекарри веревирд ийида. Уьлкведин 6 региондай тир 19 тешкилатди иштиракай и серенжемдин таъсирлувилиз къимет гуда. Ахпа и тежриба гегьеншарунин ва ам маса регионра кардик кутунин игьтияж авани-авачни тайинарда, талукь тир къарарар кьабулда.

Саки 8 миллиард манат ракъурда

РФ-дин гьукуматди, аграрийриз куьмек яз, 2024-йисуз саки 8 миллиард манат пул чара ийида. Шаз и рекъем 6 миллиард манатдилай артух тир. Идакай, уьл­кведин премьер-министр М.Мишустинан гафарал асаслу яз, ТАСС-ди хабар гузва.

Чиновникди къейд авурвал, махсус­ къарардалди пулдин такьатар чара авунин къайдани тайинарнава. Кьилди къа­чуртIа, «Агростартап» грантдин бинедаллаз чара ийизвай пулдин агъа кIанин кьадар 1,5 миллион манатдиз барабар жеда. Гьа са вахтунда ихьтин такьатар харж ийидай хилерин сиягьни гегьеншарнава. Къейдзавайвал, гила аграрийрихъ и такьатрин гьисабдай къелемар ва куьлуь емишрин набататар (ягодные культуры) маса къачудай мумкинвални жеда.

М.Мишустина гъавурда турвал, СПК-ай­ри авур харжийрин са пай эвез хъувун патал майишатдин гьихьтин хилер эвелимжи чкадал эцигдатIа, гьар са регионди вичи тайинарда.

Гьазурайди – Муса  Агьмедов