“Лезги газетда” 2018-йисалай “Лезги хуьрер” рубрика кардик кутунва. Им шад жедай кар я. Гьелбетда, чи хуьрерин тарих чир хьайитIа, чун ирсинин къадир авай сагьибриз элкъведа. ДекIени, чи вири хуьрерин тарихар авай чIехи ктаб хьайитIа, чи къведай несилар патал ам жагъин тийир ядигар жедай.
Амма зун са карди пашманарзава: бязи авторри, чпин хуьрерикай кхьидайла, кьадарсуз тарифарзава, тежер крарикай лугьузва.
“Лезги газетдин” 37-нумрада “Гьакъикъат патал” кьил ганвай макъала ава. Адан автор Ариф Рустамов я. Ада къадим Кура хуьруькай суьгьбетнава. Газет кIелзавайбуру чпин фикирар лагьанайтIа, кIанзавайдини къалурнава. Ингье зани къелем къачунва. Зун я алимни туш, я критикни. Амма тарихдин ктабрал зи гзаф рикI ала, чебни жуван Лезги ватандикай кхьенвай. Кура хуьруькай 9-августдиз акъатнавай “Лезги газетдин” 32-нумрада Рамазан Велибеговани кхьенва. Са вахтара Кура шегьер хьайиди я лугьузва. И гафунал квехъ галаз рази тежедай кар авач. Вучиз лагьайтIа, тарихдин ктабра къадим хуьрериз шегьерар лугьузва. Алкьвадар Гьасан-эфендидин «Асари Дагъустан» ктабда (Махачкала, 2014-йис) ихьтин гафар ава:
“В числе городов, основанных Хосровом Ануширваном Ибн-Хордабе, упоминает и город Каракюре. Возможно, это была столица Лезгинов”.
И хуьруьз Крархуьр лугьузва. Ам Самур дередин Докъузпара райондик акатзава. Дугъриданни, ина Абу Муслиман девирда эцигнавай мискIинни ава. Адакай гьа и ктабдин 23-чина кхьенва. Гьа и чина генани РичIа, Фита ва Кьуьчхуьр хуьрерин тIварарни кьунва. Амма Кура хуьруькай авач. А.Рустамова кхьенвайвал, Кура ва РичIа хуьрера 703 — йисуз мискIинар эцигна… Амма за кIелай тарихдин ктабра Абу — Муслим мискIинар эцигунив 733 – 734 йисара эгечIайди къалурнава.
Генани лагьанва: Абу-Муслима вичин векилар — халифар сад Курада, садни Дербентда тайинарна. Амма “Асари Дагъустан” ктабдин 26-чина ихьтин гафарни ава эхир: “Но никто не слыхал, чтобы там из его рода кто – нибудь был известен, как ставший правителем…” И гафарин гъавурда гьикI акьан?
Генани авторди къейднавайвал, Мискискарин хуьряй вичиз жагъай гъилин хатIарин кIватIалда “Курадик 360 вилаят, яни хуьрер квай” лагьанва. Инани заз дуьзвал авайди хьиз аквазвач. Вучиз лагьайтIа, чи гьуьрметлу алим, профессор, писатель Къурбан Акимова вичин “Лезгистан” ктабда Азербайжандани Дагъустанда авай вири лезги хуьрерин тIварар кьунва. Исятда амачир хуьрерни кваз. 592-595-чинра Дагъустанда авай хуьрерин кьадар (агъуларни кваз) 263 хуьр жезва. Яраб а Мискискарин кIватIалдиз мад 100 хуьр гьинай жагъанатIа?..
Гила чун гьуьрметлу Хазран Кьасумова “НуьцIуьгъ – тарихдин шагьид” (“Лезги газет”, № 18) макъалада вуч кхьизватIа килигин: “НуьцIуьгъ хуьруьн тарих” ктабдин автор, пенсияда авай тарихдин муаллим Аким Аскерова кхьизвайвал, 1000 йис идалай вилик КIварчагъ дереда, къенин НуьцIуьгърин хуьр алай чкадал, Гуман лугьудай хуьр – шегьер алайди тир. Гуман татарринни монголрин чапхунчийри тергна… Агъадихъай кхьенва: “НуьцIуьгърин хуьр 300 йис идалай вилик XVII – XVIII асирра арадал атана”.
Мад са къейд ава: гуя хуьруьн “мискIиндин яшар, агъсакъалрин гафаралди, 1500 йисалай виниз я”. Я гьуьрметлу Хазран Кьасумов, зун ви макъалаяр гьамиша кIелзавай кас я. Винидихъ гъанвай ви гафар, рекъемар сад-садахъ галаз кьазвач эхир. Хуьруьн яшар 1000 йис ва 300 йис яз къалурайла, мискIиндин яшар 1500 йисалай гзаф гьикI хьурай?
Зани, маса ксар галаз, чи хуьруькай “Кара-Кюре-наме” акъуднава. Яни тарихдал ашукь кас я зун. Заз чи тарих гьамиша гьахълуди, михьиди хьана кIанзава. Инанмиш жедай делилар аваз.
1-ноябрдиз акъатай “Лезги газетдин” 5-чина чи къенин аямдин нуфузлу алим Нариман Абдулмуталибован гзаф гьахълу гафар ава: “Са бязибур кIелайла, акI жеда хьи, дуьньядин бинеяр кутунвайбур гуя лезгияр я, чалай зурба мад халкь хьанач. ИкI жедайди туш!..” Гьикьван гьахълу, дуьз гафар я! Нариман Шамсудинович гьикьван жуван лезгияр вине хьайитIа, гьакьван кIанзавай ксарикай я. Кьуру дамахралди, авачир гафаралди — ваъ. Чи тарих дуьзди хьана кIанзава.
Ариф Рустамоваз за сагърай лугьузва, ада завни зи фикирар лугьуз туна. Куьне куь фикирар лагь, гьуьрметлу газет кIелзавайбур. Гьуьжетри гьакъикъат арадал хкида…
Къадир Къадиров, “Къаракуьре” тешкилатдин регьбер, зегьметдин ветеран
