Кьилин редактордин гаф
Лезгистанда чпихъ тарихдин жигьетдай еке метлеб авай хуьрер, дараматар, гуьмбетар, надир маса затIар тIимил авач. Хайи чIал хьиз, абурни сагъ-саламатдиз хуьн ва чалай гуьгъуьнай къведай несилрал агакьарун чи кьилин буржарикай сад я. Амма, гьайиф хьи, бязибуру и кардин жигьетдай жавабдарвал гьиссзавач.
ЦIийи йисахъ галаз алакъалу ял ядай йикъара зун хайи хуьруьз — КIиридиз хъфенвай. ХъуьтIуьн чIав тиртIани, дагълара гьаваяр хъсанбур тир. И кардикай менфят къачуна, зун Кьурагь райондин къадим хуьрерикай сад тир Кьуьчхуьриз сиягьатдиз фена. Хуьре касни авачир. Вири кIвалер ичIизвай. ХарапIайрин арадай цIийи къавар янавай кьве кIвал хкат хьана чир жезвай. И карди гатуз иниз — чпин бубайрин Ватандиз — бязи кьуьчхуьрвияр хквезвайдан гьакъиндай шагьидвалзава.
Кьуьчхуьра Дагъларин уьлкведин виридалайни сур мискIинрикай сад ава. Дуьз лагьайтIа, авай. Гила амач. Пуд гьавадин мискIиндин дарамат чи йикъара харапIадиз элкъвенва. Исятда мискIиндикай амайбур чкIанвай цлар я.
Тарихдин чешмейра къейднавайвал, Кьуьчхуьррин мискIин тахминан X-XII виш йисара эцигна. Ам медениятдин ирсинин федеральный метлеб авай имарат яз гьисабзава. МискIиндин цлал алкIурнавай мармардин кьулунал ихьтин гафар кхьенва: “Объект культурного наследия федерального значения. Джума-мечеть. X-XII вв. Охраняется государством. Регистрационный номер в АИС ЕГРОКН №051411185570006”.
Къадим дараматдин цлал ихьтин кхьинар алай кьул пайда хьана са акьван вахт туш. Зи са чирхчирдин гафаралди, ам алатай йисан гатуз Кьуьчхуьриз хъфенвай. А чIавуз цлал и кьул алачир. Амма чи ихтилат кьулуникай ваъ, анал кхьенвай гафарикай я. Федеральный метлеб авай тарихдин имарат “государстводи хуьзва” лугьудай гафар гьакъикъатдив кьазвач. Мегер “государстводи хуьзвай” объект ихьтин гьалдиз къведайни?
Зун Кьуьчхуьриз сифте гьеле мектебда кIелзавай йисара фенай (15-17 йисан вилик). А чIавуз мискIиндал къав аламачиртIани, къенепатан цларал рангуналди авунвай нехишар алай сувагъ аламай. Аламат жедай кар ам я хьи, гьикьван марфар, живер, ракъар акунатIани, сувагъдал алай рангунин нехишар квахьнавачир. Абур гьа къе авунвайбур хьиз, гьакьван иер аквазвай. Исятда лагьайтIа, цларал алай сувагъарни алатнава. Нехишар аламай сувагъдин са гъвечIи кIус мискIиндин гьа къе-пака чкIидай гьалда авай са пипIекай ккIанва. Эхиримжи умуд хьиз…
Советрин девирда мискIиндал къавни аламай, цларни сагъ тир, къенепата авай сувагъарни. Гьайиф, гила тарихдин имарат чилихъ галаз сад жезва. Чи гъиляй тарих акъатзава. Чал сагъ-саламатдиз агакьай и надир имарат чавай хуьз жезвач. Пакадин несилри чаз вуч лугьуда?
За фикир гайивал, мискIиндин диб (къандах), бязи цлар, дакIарар гьелелиг сагъ яз ама. Энгел тавуна, пешекарар, устIарар желбна, чкадин къванерикай чкIанвай чкаяр эхцигна, къав гьалд хъувуна, мискIиндин дарамат цIийикIа туьхкIуьрна кIанда. Михьиз чкIидалди, гьа икI хъувун дуьз жеда.
Чи машгьур журналист, вичин ери-бине Кьуьчхуьрай тир Гуьлера Камиловани гьа ихьтин фикирдал ала. Адан гафаралди, эпиграфикадин къадим ва надир гуьмбет тир и мискIиндикай гзаф кьадар алимриз-востоковедриз хабар ава.
“Са куьнизни килиг тавуна, вири къуватар садна мискIиндикай вуч аматIа, вири хвена кIанда. Зи рикIел цларин сувагъдал авунвай нехишар хъсандиз алама. Ам гъилин кIвалах я. Герек хьайитIа, чавай гьа нехишарни арадал хкиз жеда. Мумкин я, цлалай алатна чилел аватнавай сувагъдални нехишар аламаз хьун.
МискIиндин патахъай за са шумуд сеферда жуван хуьруьнвийризни эвер гана. Гзафбуру, бегьем рекьер авачирвиляй дагъдин хуьруьз эцигунрин материалар, рабочияр тухуз четин жеда лугьузва. Ибур вири багьнаяр я. МискIин арадал хкана кIанда. Герекзавайди и кардив эгечIун я…”, — лугьузва Г.Камиловади.
Бажарагълу художник Марат Гъаниеван фикирдалди, мискIин арадал хкуник сифтени-сифте кьуьчхуьрвийри къуьн кутун лазим я. Ада мискIиндиз талукь план-проект гьазурун ва кIвалахар кьиле тухудай пулдин такьатар кIватIун теклифзава.
Мегьарамдхуьруьн райондин Филерин хуьруьн администрациядин кьил Абдулмалик Эмиргьамзаева гьисабзавайвал, куьгьне хуьрер, анра авай мискIинар, булахар, жемятдин уртах дараматар хуьниз кьетIен фикир гана кIанда.
“Сифте нубатда Кьиблепатан Дагъустандин касни амачир хуьрерин сиягь туькIуьрун герек я. Тарихдин алимрихъ галаз меслятар авуна, гьар са районда, мумкинвилериз килигна, сад-кьве хуьре чпихъ тарихдин метлеб авай имаратар цIийикIа туьхкIуьр хъувун гъиле кьуртIа хъсан я. Са кьадар вахт алатайла абур музейриз элкъведа, туристар желбда, этнотуризм вилик фида. Мектебра кIелзавай аялар чи тарихдихъ галаз мукьувай танишарун патал гьахьтин чкайриз сиягьатриз тухуз жеда. Чи гьар са хуьруьхъ, райондихъ кьилдин кьетIенвал ава. Гьайиф хьи, къе а кьетIен-вилер михьиз квахьдай чкадал атанва. И кардин вилик пад кьун герек я. За къейд авур кIвалахар кьилиз акъудун пулдин такьатрихъ галаз алакъалу месэлаяр я. И месэлани гьялиз жедайбурукай я: махсус фонд арадал гъунин нетижада”, — лугьузва А.Эмиргьамзаева.
Макъалада ихтилат Кьуьчхуьррин мискIиндикай физватIани, гьа ихьтин гьалда авай, чилин винелай михьиз терг жедай чкадал атанвай тарихдин метлеб авай имаратар лезги чилел мадни ала. Абур хуьнин ва гуьгъуьнин несилрал агакьарунин карда чун вири сад хьун важиблу я.
Кьуьчхуьррин мискIиндикай рахайтIа, и месэладикай чна Дагъустандин медениятдин ирс хуьнин рекьяй кардик квай Агентстводиз хабар гуда. Эгер федеральный метлеб авай тарихдин и имарат государстводин къаюмвилик квайди ятIа, ам хуьниз чара ийизвай пулдин такьатарни хьун лазим я.
Са гафуналди, чна и месэла хсуси гуьзчивилик кутада. Нетижайрикай газетдай хабарни хгуда. ИншаАллагь!
Мегьамед Ибрагьимов
