— Хазран халу, ваз Тамара бахди чи бахча ва вичин кIвал цуькверивди безетмишнавай къайда, цуькверихъ ам гелкъвезвай тегьер акуртIа, вун гьейран хьана амукьда, — лагьана заз Кьасумхуьруьн 3-нумрадин аялрин бахчадин заведующий, виликдай са шумуд йисуз “Куьредин хабарар” газетдин редакцияда корреспондент хьайи Раиса Аминовади.
— Ша чи бахчадиз, Тамарадин цуькверин алем аквада ваз.
Гьеле чахъ галаз редакцияда кIвалахдайла, жегьил ятIани, вич хъсан, хуш къилихрин, гьар са кар-кIвалахдиз дуьз, гьакъикъи къимет гудай Раиса Аминовадиз “ваъ” лугьудай жуьрэт захъ хьанач.
Пакадин юкъуз зун аялрин бахчадиз ва Тамара Рамазановади теклиф авуналди, адан кIвализни мугьман хьана.
В
аъ, Тамарадин цуькверин алемдин гуьрчегвал къелемдин куьмекдалди кIелзавайдал агакьардай бажарагъ захъ авач. “Зун бахтавар тир уьмуьр амай кьван, Шаир ваъ, закай булах хьанайтIа…” кхьенай Лезги Нямета «ХьанайтIа» шиирда. Закайни набататрин пешекар хьанайтIа, дуьнья гуьрчегаризни, Тамара Рамазанова хьтин инсанрин крарикай, цуькверикай тамамдаказ кхьиз жедай белки…
1972-йисуз Кьасумхуьруьн 2-нумрадин юкьван школа акьалтIарай Т.Рамазановади сифтедай 20 йисуз школада михьивилер ийидайди яз кIвалахна. Ингье 19 йис жезва ада аялрин бахчада бахчачи яз кIвалахиз.
— Цуьквер гьасилунал вун мус машгъул хьана? — кьуд пад цуькверивди безетмишнавай гьаятда эцигнавай столдихъ ацукьна атирлу чай хъвазвай чкадал суални гана за Т.Рамазановадиз.
— Цуькверал зи рикI гъвечIи вахтарилай алайди я, — лугьузва Т.Рамазановади. — Цуькверал инсанрин, иллаки рушарин рикI хьун тIебии кар я. Амма завай зи уьмуьр цуьквер галачиз гьич фикирдизни гъиз жедач.
Чаз акурвал, Тамарадин кIвалерин гьаят, айван, кIвалин къенепад, сал — вири цуьквер я: гьар жуьре рангаринбур, аскIан ва кьакьан тан авайбур, пешер алайбур, цуьквер ахъайнавайбур, хилер гадарнавайбур, чиле ва я къапара цанвайбур…
Тамара Рамазановади заз цуькверин тIварар кьазва, абурукай итижлу суьгьбетзава, за кхьизва. Цуькверин са тIварари зи блокнотда тамам са чин кьунва: ландыш, тюльпан, лилия, пионер, петунья, гладиолус, къизилгуьл ва икI мад…
— Са къизилгуьл цуьквер захъ 40-дав агакьна сортар ава. Абурун жуьреяр 100-далай виниз я, — заз цуькверикай са артух чирвилер авачирди кьатIанатIани чидач, Тамаради са-са цуькведин патав физ, тавазвилелди абур гъиле кьаз, ихтилатзава. — Цуьквер таза аялар хьиз я, абуруз кьетIен гелкъуьн герек я. Фараш хьун патал цуьквер цазвай къапара тамун гужлу накьв твазва, вахт-вахтунда чил пурпу ийизва, миянарзава, азаррикай ва зиянкар гьашаратрикай хуьн патал дарманар язава, яд гузва.
Заз акI я хьи, гьам кIвале, гьам кIвалахал ва я мугьманда авайлани Тамарадин рикIе авайди цуьквер я. Пятигорскдиз фена хкведайлани ада са шумуд жуьре цуькверин тумар маса къачуна.
Ихьтин са карни къейд ийиз кIанзава: вилик йисара Кьасумхуьрел “Виридалайни хъсан гьаят” конкурс тухузвай. Ам тухвай пуд йисузни Т.Рамазанова гъалиб хьанай ва ада кьилин премияни къачунай. Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара ихьтин конкурсар тухузвач.
Эгер виликдай Тамаради цуьквер махсус туьквенрай маса къачузвайтIа, гила ада цуьквер вичи гьасилзава, гъвечIи питомникар ийизва, аниз цуькверин тумар вегьезва.
Ада цуьквер, цуькверин тумар къуншийриз, хуьруьнвийриз, чирхчирризни гузва, цуьквер гьасилунин, абурухъ гелкъуьнин карда инсанриз меслятар къалурзава.
Цуькверихъ гелкъуьн паталди виликдай ктабар, махсус журналар кIелзавай. Гила ам, вичи лугьузвайвал, “цуькверин алемдин агроном” я.
Райондин школайра, аялрин бахчайра, культурадин маканра шадвилин мярекатар тухудайла, цуьквер, асул гьисабдай, Т.Рамазановадин гьаятдай гъизвайбур я. Чебни ада пулсуздаказ гузва.
Тамара Рамазановади цуькверикай сятералди суьгьбетзава. Абурухъ гьар садахъ кьетIен тарих ава, гьар сад са вакъиадихъ галаз алакъалу я. Кьуд патаз атирлу ни чукIуриз акъвазнавай гьар жуьре рангарин цуьквер акурла, заз акI жезва хьи, гуя абур чеб гьасилзавай Тамара Рамазановадиз хъуьрезва. ГьакI язни я. Цуькверин алемди мегьрибан дишегьли тир Тамарадиз шадвал, руьгьдин таъминвал гузва. Ви цуьквери чукIурзавай атирди гьар садаз шадвал, ислягьвал гурай, Тамара бах.
Хазран Кьасумов
