«Стlал Сулейман чIехи поэзиядин лишан я. “XX виш йисан Гомер”.
Дуьньядин са шаирни ихьтин къиметдиз лайихлу хьайиди туш.
Адан ялавлу цlарари чун къени гьейранарзава».
А. Ахматова.
Девирар къвез алатзава. Гьар са цlийи девир атайла, куьгьне девир тарихдиз хъфизва ва ана мягькем чка кьазва. Чи халкьдихъ тарихда медениятдин, эдебиятдин рекьерай дерин гел тунвай гзаф кьадар алимар, шаирар ава. Ахьтинбурукай сад чи миллетдин милли дамах СтIал Сулейман я.
XX асирдин Гомер ам чидай инсанрин рикlел арифдар инсан хьиз алама. Шаир вичин поэзиядани арифдар хьана. Ада датlана инсандин ахлакь, къилих михьи хьун патал женг чlугуна. И женгина адан къуватлу яракь насигьатдин чIалар тир. Гьеле Октябрдин инкъилабдилай вилик СтIал Сулеймана вич чlехи сатирик яз къалурна. Адаз ахлакь квадарнавай дуьнья аквазвай ва ам инсафсузвилери мягькемарзавай.
“Алаш-булаш хьанвай” дуьньяда кьве кIвачел къекъведай мурдарар гьар патахъай пайда жезвай. Амма абурун алахъунар бушбур тир. Шаирдиз и кар чизвай. “Кими жеч” шиирда адан гафар дуьшуьшдинбур туш:
Чизмач инсан акуналди,
Гафар зурбаз рахуналди,
Чакъалри, кlватl жез, хъуналди,
Куьредин вацIай яд кими жеч.
СтIал Сулейманан чlалара айгьамди чIехи везифа къугъвазва. Шаирдин бязи эсерар кьиляй-кьилиз айгьам я, бязибура вичин фикир девлетлу, къуватлу авун патал айгьамдин са шумуд жуьре ишлемишзава.
Насигьатдин чIаларин арада “Гьарда вичикай хан ийида” шиир кьетIенбурукай сад я. Шиирда мурдар инсандин къамат арадал гъанва. Къенепатан душманрини, патай атайбуруни, гьар къучидини, къачагъдини вичикай “хан” ийизвай.
СтIал Сулейманаз рикlе пис ниятар авайбур такIан тир. Гьавиляй ада насигьатдин чIалара чIуру, нагьакьан хесетри, халкьдиз акси крари инсан виляй вегьезвайди, ам алчахарзавайди тагькимарзава.
Советрин гьукуматдин камаллу политикади уьлкведин вири халкьарик хьиз, Сулейманакни къуват, шадвал кутуна. Ам элкъвена жегьил хъхьана. И кардин гьакъиндай ада икl лагьанай: “Зи уьмуьрда зи кьилел гзаф крар атанай. Анжах кьуьзуь кьилихъди заз жуван ватандал дамахун, руьгь хкаж хьун вуч затl ятlа чир хьана”. Шаирди а вахтунда вич муьрхъуь кьунваз чи партияди ва гьукуматди чиликай хкудна, михьна, хци авур яракьдиз ухшар авунай. Советрин гьукуматди СтIал Сулейманан яратмишунриз лайихлу къимет гуналди, адаз Ватандин лап чlехи савкьат — Ленинан орден гана. Республикадин руководстводи лагьайтlа, адаз Дагъустандин халкьдин шаир лугьудай тlвар гана…
Сулейманан девир алатна фенватlани, ам чи рикlелай садрани алатдач. Ада чи советрин литературадин бине кутуна. Дуьньяда физвай вакъиайрикай, уьмуьрдин шартlарикай, важиблу темайрикай вичин шиирдин цlараралди акьалтзавай несил хабардарна: девирдиз къимет гана, жуван халкьдиз, намусдиз вафалу хьун гьар са инсандин эвелимжи буржи тирди тестикьарна.
Чна Дагъустандин поэзиядихъ СтIал Сулейман хьтин чешмеяр хьунал дамахзава. Чна инлай кьулухъни гьамиша абурун адетриз вафалувал хуьда. Ада чаз са куьнивни гекъигиз тежедай зурба ирс тунва.
(Макъала куьруь авуна гузва)
Нисейхалум Шихнебиева,
Агъа СтIал-Къазмайрин школадин муаллим
