Кьилин редактордин гаф
СтIал Сулейман. Ам неинки Дагъустандин халкьдин сад лагьай шаир, гьакIни дагъустанви шаиррин арада вичикай саки вири дуьнья рахай сад лагьай устад я. Адакай Луи Арагона, Борис Пастернака, Михаил Шолохова, Алексей Суркова ва цIудралди маса ксари — машгьур писателри, критикри кхьенва. Максим Горькийди чи ватанэгьлидиз XX асирдин Гомер лагьана.
РикIел хкин, СтIал Сулейман 1934-йисан 22-августдиз СССР-дин писателрин съезддал раханай. Горькийдин тIалабуналди Алексей Суркова Сулейманан рахунар ва кIелай шиирар урус чIалаз таржума авунай ва абур Владимир Безымянскийди кIелнай.
Пакадин юкъуз СтIал Сулеймана съезддал авур рахунар, кIелай шиирар шаирдин шикилни галаз “Правда” газетдин 1-чина чапнай. Им центральный газетди дагъустанвидикай макъала кхьенвай сад лагьай дуьшуьш тир.
СтIал Сулейман съезддал рахайдалай кьулухъ муьжуьд югъ арадай фейила, 1-сентябрдиз, съезддин трибунадихъ эхиримжи гаф гваз Максим Горький экъечIнай. 400 делегатдин арадай адан рикIел СтIал Сулейман аламай. Горькийди Агъа СтIалдилай тир шаирдиз XX асирдин Гомер лагьана ва виридаз СтIал Сулейман хьтин инсанар хуьниз эвер ганай.
1935-йисуз СтIал Сулейман кьвед лагьай сеферда СССР-дин писателрин Союздин пленумдал фенай. А чIавуз уьлкведин меркезда кIвенкIвечи малдаррин Вирисоюздин совещание кьиле физвай. Аниз Сулейманазни теклифнавай. Анал шаир азербайжан чIалал раханай. И чIал совещанида иштиракай Иосиф Сталиназни чизвай. Ада Сулейманаз вичин патав президиумдиз эверна ва адет тирвал жузунар авурдалай кьулухъ адаз вичин патай вуч кIан ятIа хабар кьуна. Сулеймана ихьтин жаваб хганай: “Зазни зи уьмуьрдин юлдашдиз — кьве жуьт резиндин калушар, чи райондиз — консервийрин завод”. Шаирдин тIалабун кьилиз акъуднай.
Сулейман кьейила (1937-йисан 23-ноябрь), Советрин Союздин телеграфдин агентстводи хабар ганай: “Къе 11 жез 15 декьикьа амайла СтIал Сулейман рагьметдиз фена”. Гьеле вичел чан аламаз СтIал Сулейманан шиирар къецепатан 11 чIалаз таржума авунвай. ТАСС-дин малуматда СтIал Сулейман вуж ятIа къалурунин игьтияж авачир: Дагъустандай тир XX асирдин Гомер вири дуьньядиз чизвай.
Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара Дагъларин уьлкве дагъустанвийрикай сад лагьайди яз вири дуьньядиз машгьур авур чи баркаллу ватанэгьлидин бажарагъдал шак гъизвай, адан дережа агъузариз алахъзавай къуватар пайда жезва. Ахьтинбуруз яб тагайтIани жеда, гьикI лагьайтIа, лайихлу тушир тарифар авуналди Сулейманан дережа хкаж жедач ва гьикьван адан бажарагъ хъендик кутаз алахъайтIани, адан тIварцIин машгьурвални агъузариз жедач. Амма чIехи шаирдин гьакъиндай гьакъикъатдихъ галаз кьан тийизвай ихтилатар ийизвайбурун арада чеб республикадин жемиятдин арада сейли, гьукуматди мажиб гузвай къуллугъдал алай ва чпин веревирдерихъ галаз цIудралди кIелзавайбур рази жезвай инсанар авайла, зи фикирдалди, кисна акъвазна виже къведач. Гьахьтинбурукай сад “Дагъустан” журналдин кьилин редактор Мегьамед Бисавалиев я. Мукьвара ада “Фейсбукда”, “Телеграмда” авай вичин аккаунтра СтIал Сулейманан шиират гуя кубутди, деринвал авачирди я лагьанвай. Адан макъаладай гъвечIи чIук кIелзавайбуруз теклифзава: “Урусриз Пушкин вуж ятIа, Дагъустандиз Сулейман гьахьтинди я лугьун дуьз туш. Дагъустанда умуми чIал авач, гьар са халкьдихъ вичин Пушкин ава. Сулеймана чуьнгуьрдал зигрингар ийизвай (усалдиз ягъун), вичини азербайжан чIалал манияр лугьузвай. Гуьгъуьнлай Горькийди адаз Гомер лагьайла, адан эсерар таржума ийиз, ам лезги тирвиляй, лезги чIалал чап ийиз гатIунна. Горькийди Сулеймана кхьей затIар кIелнач, я адаз абур акунни авунач. Адаз кьилел бармак алай кас къалурна, ам Дагъустандай атанвай ашукь тирди ва вичизни кIел-кхьин течизвайди лагьана. Горькийди, большевикар къведалди гьалар гьикьван усалбур тиртIа къалурун патал Сулейман саки буьркьуь Гомер хьтинди я лагьанай… Зи фикирдалди, адан шиират кубутди, деринвал авачирди я…”.
Гьелбетда, вичин фикир лугьудай ихтияр гьар садаз ава. Амма гьакъикъатдихъ галаз кьан тийизвай чIуру гафар лугьун фитнедиз барабар я. Идалайни гъейри, и карди касдихъ савад, къанажагъ авачирди, са гьихьтин ятIани хсуси итижар аваз, къундармаяр чукIурзавайди къалурзава. М.Бисавалиеван са акьван екеди тушир макъаладиз интернетда гзафбуру баянар ганва, адан фикиррихъ галаз разибурни ава, рази туширбурни. Баянар кхьенвайбуруз хганвай са жавабда “Дагъустан” журналдин кьилин редакторди икI къейднава: “За ам шаир туш лугьузвач. Зун СтIал Сулейманан бажарагъ адан машгьурвилин дережадихъ галаз кьан тийизвайдакай рахазва”. И ва винидихъ къейднавай вири дуьшуьшра М.Бисавалиев гьахълу туширди СтIал Сулейманалай гуьгъуьниз дагъустанвийрикай вири дуьньядиз машгьур хьайи кьвед лагьай касдин — Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатован гафарини тестикьарзава. Р.Гьамзатова са мярекатдал икI лагьанай: “Заз СтIал Сулеймана хьиз Дагъустан вири дуьньядиз машгьур авур кьвед лагьай кас къалура”. И вахтунда залдай сада “Мегер куьне, Расул Гьамзатович, Дагъустан машгьур авуначни?” лагьана хабар кьуна. “Зун Сулеймана машгьур авур Дагъустанда дидедиз хьана”, — жаваб хганай шаирди (“Дагестанская правда” газетдай. 2019-йисан 139-140-нумраяр).
…Идалай кьулухъни Бисавалиевар хьтинбур дуьньядиз къвез-хъфида. Амма СтIал Сулейманан чIехивал, бажарагъ, кьакьан дережа садавайни инкариз жедач. Ам эбеди ва чун патал вири я!..
Мегьамед Ибрагьимов
