“Алам” журналдин алай йисан 1-нумрадиз акъатнавай “Добрый лезгин” тIвар алай ма­къалади кIелзавайбурун арада наразивилер арадал гъана… Гзафбуру чпин фикирар Интернетда авай жуьреба-жуьре кIватIалра лагьана. “Лезги газетдиз” литературадин отделдин редактор, шаир  Мердали  Жалилован  “Руьгь тахьайла?..” макъала, шаир  Шагьабудин  ­Шабатован  “Футфачияр” шиир  акъатна. Редакциядив и месэладиз талукь чарар-цIарар гилани агакьзава. Агъадихъ чна ихтилат физвай макъаладикай са жерге юлдашри лагьанвай фикирар, веревирдер газет кIелзавайбу­руз теклифзава.

* * *

“Добрый лезгин” макъала кIелайла, акI жезва хьи, авторди Бахтияр Арзуманован ватанпересвилелди вичин шадвал тестикьарзава. Амма….

“За Бахтияраз паракьан сагърай лугьузва, гъалиб хьа­на лугьуз ваъ, чи руьгь хуьзва лугьуз. Регъуь тахьана ви­чиз Лезги лакIаб къачуна лугьуз. Эхь-эхь регъуь тахьа­на…”, — кхьизва авторди. Вич лезги я лугьуз, Бахтияраз вучиз регъуь жезвайди тир? Лезги халкь виляй аватдай хьтинди туш эхир! Чи халкьдин векилри “Лезги” лагьай тIвар и дуьньядин гьар са пипIе машгьур авунва.

“…Вучиз лагьайтIа вири советрин чIавара лезгияр тарих авачир, култура урусри гъанвай, кIел-кхьин советри ганвай халкь хьиз къалуриз алахънавайди тир”, — давамар­зава авторди. Бес кIел-кхьин халкьдиз советри тагана, ма­са ни гана?! Бес чи халкьдин манияр, махар, тарих аму­кьун патал савадлувал герек туширни? А савадлувал хьран кIаник кутазвай цIамари ганач кьван! Советри га­на…

“Советри, савад авай Алибег Фатахов, Гьажибег Гьажибегов Нуьреддин Шерифов хьтинбур къерехдиз акъудна кIелиз-кхьиз чин тийизвай СтIал Сулейманакай чаз тIаратI авунвай…”, — лагьанва “Добрый лезгин” макъалада. Сад лагьайди, А.Фатаховаз, Гь.Гьажибеговаз савадлувал гайиди Советар я. Абурун тIварари чи тарихда лайихлу чкани кьунва. Гь.Гьажибегован эхир туькьуьлди хьана. Ахьтин бедбахтвилик а йисара гзафбур акатнай. Амма вичиз XX асирдин Гомер тIвар гайи анжах са кас чида. Ам СтIал Сулейман я!!! За и кардал дамахзава…

Гуьзеля  Гьасанова

* * *

Зи фикирдалди, чун, гьам Дагъустанда, гьамни Азербайжанда авай лезгияр, неинки жуьреба-жуьре уьлквейра­, гьакI са тIимил кьван чара-чара алемра яшамиш жезва. Ма­къаладин игитди “регъуь тахьана вичиз Лезги лакIаб къач­уна” лугьузвай чи арада гъулгъула тунвай гафар Азербайжанда асул гьисабдай тIал алай месэла я. Ана гьа­къикъатдани я регъуьвиляй, я тахьайтIа, маса себебар аваз, са бязи чи стхайри чеб гьи миллетдикай ятIа чуь­нуьхзава. Михьиз хайи миллетдикай хкечIзавай дуь­шуь­шарни жезва. Зи фикирдалди, авторди, гьа ихьтинбу­руз са гьикI ятIани таъсир авун патал вичин макъала, сиф­те нубатда, Азербайжанда авайбуруз талукьарнава.

… Чпин тIварцIихъ “Лезги” тахаллус акалнавайбур пара ава. Ихьтин тахаллус къачуналди, мисал яз чи шаирри, чпин рикI халкьдихъ кузвайди къалурзавай. Парижда кьиле фейи вакъиайра миллионралди инсанри  “зун Шарли я” лагьайвал, чи шаиррини чеб пара азиятризни четинвилериз дурум гайи ва къенин юкъузни кьисметда свар авай халкьдин са пай тирдакай хабар гузвай. Аквар гьаларай, макъаладин автордизни чпин тIвар хуьз виридалай алакь тийизвай уьлкведа “хъсан лезгидихъ” галаз санал адан суьрет гваз къекъвез кIан хьана.

Зи фикирдалди, советрин гьукум Дагъустандани Азербайжанда сад хьтинди тушир. Авторди советрин гьукум­дикай лагьанвай гафарни Азербайжанда авай кIелза­вай­буруз талукьарнава. Советрин Азербайжандин лезги шаиррихъни гьикаятчийрихъ чпин ктабар Дагъустанда акъуддай себебар хьайивал, макъаладин автордихъни советрин гьукум такIан жедай себебар аваз хьун мумкин я…

…Чи милли дамахдин — XX асирдин Гомеран — тIвару­нихъ ахьтин гафар лугьун кутугнавач. Эгер автордиз об­раздин куьмекдалди, лезгийрикай датIана кар алакьдайбур, бажарагъ авайбур хъендик таз, вилик чеб са акьван савадлу туширбур кутазвайди (гьайиф хьи, чи йикъарани ихьтин крариз рехъ гузва) къалуриз кIанзавайтIа, вичин фикирар лугьун патал ада маса мисал хкягъун герек тир. Сулейман шаклувилик кутаз жедач. Садрани!..

Бедирхан  Эскендеров

* * *

Чна вирида гьуьрметдивди кьабулнавай «Алам» журналдин чинриз и кьадар туькьуьлвилин гьиссер квай, кIелза­вайбурун дамарра чукIул хьиз акьур чуьруькдин затI акъудда лагьана, за фикирнавачир.

СтIал Сулейманакай хана рахун садазни кутугнавач. Ни вуч лагьайтIани, тарихдин вилик адан лайихлувилер зурбабур я. Ам чи милли дамах я ва инлай кьулухъни гьакI яз амукьда.

Гьайиф къведай кар ам я хьи, макъалада тек са чIехи шаирдин тIварцIихъ кутуг тавур ихтилатар авуналди акъвазнавач. Ана чи арада авай стхавал, дуствал кьа­цIурзавай келимаярни ава. Амма им кьилдин тема я.

Са гафуналди, и макъала акъудунин нетижада хийирдилай пара зарар хьана. Интернетда авай лезги кIва­тIал­рин иштиракчийрин арада герек авачир ихтилатар кьиле фена, сада масадан кефи хана, наразивилер арадал атана. Вири и делилри чи садвал зайифарзава. Заз акI я хьи, чун сад хьана кIанзавай чкадал пайи-паяр жезва. Ша чна и кардиз рехъ тагун. Сулейман хьтин кьегьалар авай халкь баркаллуди я. Чна а баркаллувал квадарна виже къведач.

Сажидин, шаир

* * *

Вуж гваз майдандиз экъечIнаватIа килиг садра! Сулейманакай къана рахаз, чун куьлуь, куьруь я. Сулеймана­кай зурба келимаяр тIвар-ван авай инсанри лагьанва. Адакай романар, повестар, поэмаяр, шиирар, новеллаяр кхьенва. Машгьур критикри, алимри адан яратмишунриз  виниз тир кьимет ганва. Адакай художественный ва документальный фильмаяр туькIуьрнава.

Сулейман дагъ я, вични дерин къатара къизил, алмаз, гимиш… авай.

“Аламвияр” чи стхаяр я. Белки, чун сад-садан гъавурда акьунач жеди. Белки, шейтIандин футфа я жеди. Тади акатна виже къведач.  Сулейман такIан лезги жеда лагьа­на зун агъазвач…

Сейфудин  Шагьпазов

* * *

…СтIал  Сулейман  зи  руьгьдин  чIехи  булах,  дамах, даях  я.

Cада вириз къван вегьена, гуьгъуьналлаз вирида вегьезва? “Алам” журналдиз почта, редактор ава. Хабар яхъ. Ахпа гаф лагь.

СтIал Сулейман кIан тахьун, ихьтин шаирдал дамах та­вун­ мумкин туш. Ам чи халкьдин хва, зун адан шииррихъ­ цIиг­ел я. Cоветрин идеологияди Сулейманан эсерар, руьгьдин бегьер авайвал несилрив агакьарнач. А гьукуматдиз Алибег Фатахов, Гьажибег Гьажибегов, Нуьреддин Шерифов депутатар хьун герек тушир. Абурувай халкь патал гаф лугьуз жезвай. Сулейманан гаф, шиир, фикир чпиз кIандайвал элкъуьрзавай.

За зи дуст, чIехи стха Фейзудин Нагъиеван «Малум тушир Сулейман» тIвар алай макъала кIелнай. За квезни ам кIелун меслятзава…

Гуьлалийрин  Эйваз

* * *

“Лезги газетдин” алай йисан 29-нумрадиз акъатай “Руьгь тахьайла?..” макъала кIелайла, зун къелем гъиле кьуниз мажбур хьана. За и макъала са шумуд чкадал жуван чирхчиррин, ярар-дустарин арада кIелна. Вирида “Добрый лезгин” макъала кхьенвайди батIуларна.

Зи фикирдалди, “Алам” журналдин редколлегия ихьтин макъала халкьдин вилик гъунихъ галаз рази хьана кIандачир. Бахтияраз агалкьунар мубаракдай макъалада, Советрин уьлкве чкIана лугьуз, мичIи цура текдиз кьуьлерзава. Яраб автор квел шад ятIа? Лезгийрин арада часпар хьунал?! Советрин девирда, гьич тахьайтIа, а часпар авачир…

“Чаз руьгь хквезва” лугьудай гафарин гъавурда гьикI акьуна кIанда? А руьгь авачирдаз ам гьинай къведа? Авайдаз лагьайтIа, ам гьамиша ава. А руьгь авай кьегьал рухвайри, санал кIватI хьана, Бахтияр хьтин рухвайриз са пайгар обелиск хкажнайтIа, и кардик вири лезги халкьди шадвилелди пай кутадай.

«За Бахтияраз паракьан сагърай лугьузва, гъалиб хьана лугьуз ваъ, чи руьгь хуьзва лугьуз. Регъуь тахьана ви­чиз Лезги лакIаб къачуна лугьуз. Эхь-эхь регъуь та­хьа­на…», — кхьизва авторди. Яраб Аллагь, чаз чин тийиз, чи халкьди гьихьтин регъуь жедай кIвалахар авунатIа? Белки, са Александр Македонскийдилай гъейри, Ирандин кьушунар кукIварна, Ардебил хьтин са шумуд шегьер-къеле къачур Гьажи Давуда авур кIвалахар регъуь жедайбур ятIа? Яраб шейх Ярагъ Мегьамеда тарсар гайи кьегьал рухваяр адан бармак вилериз гъидайбур хьана жал? Яраб КIири Бубади халкь патал авур кIвалахар ре­гъуь жедайбур я жал? Яраб Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманаз Максим Горькийди гайи къимет “XX асирдин Гомер”  регъуь жедайди я жал? Шарвили хьтин кьегьал хцикай кхьенвай эпос авай халкьдин тIвар вичин тIварцIихъ акал хъийизвай Бахтияраз квехъай регъуь хьун лазим ятIа?

Лезги халкьдин векилрихъ регъуь жедай са делилни авач. Вучиз лагьайтIа, чахъ баркаллу, къадим, девлетлу тарих, лезги миллетдин тIвар хкажзавай Бахтияр хьтин кьегьалар ава. Къуй абур чахъ пара хьурай!

Айнуллагь  Абдуллаев