— 2019-йисан декабрдилай чи уьмуьрда еке дегишвилер тур тIугъвал башламиш хьана. И азардин нетижа яз, чун гила гьар са сезонда и ва я маса четинвилерал гьалтзава: чинал акьалждай маскаяр, QR-кодар, бегьлеяр, антисептикар, бедендин чимивал алцумун — кIвале ацукь тавунвай касдин уьмуьрда вири и крар гилалди ама. Студентар тарсара чинрал маскаяр алаз ацукьзава, тарс куьтягь хьанмазди, пенжерар ахъайна, гьава дегишарзава, антисептикар гьар юкъуз ишлемишзава.
Зунни студентка я, авайвал лагьайтIа, аквар гьаларай, вири и цIийивилерив зунни вердиш хьанва. Амма заз итижлу я, яраб маса студентри и крарикай вуч фикирзаватIа? ТIугъвалдихъ галаз алакъалу сергьятвилери абурун уьмуьрдиз екез таъсирнани? Четин яни студентриз цIийи къайдайра чирвилер къачуз? За и месэлайрай суьгьбет авун кьетIна.
Диляра, 2-курс:
— Коронавирусди заз а жуьреда таъсирна хьи, гила за жуван ва багърийрин сагъламвилин къайгъу чIугваз башламишнава. Зи фикирдалди, QR-кодри зи уьмуьрда зурба дегишвилер тунвач. Маскаяр ишлемишунин къайдади рикIик къалабулухдин, ажугъдин гьиссер кутазва. Идалайни гъейри, аудиторийра чинал маскаяр алаз ацукьиз къулай туш: гьекь фад акъатзава, нефес къачуз четин я. ГьакIни заз алатай йисуз кардик кутур хьтин яргъал мензилда аваз кIелунин къайдадал хквез кIандачир. Санлай къачурла, сергьятвилери чав COVID-19 чукIунин вилик пад кьун ва я, гьич тахьайтIа, и карда йигинвал агъузарун патал бязи къайдайрал амал авуна кIанзавайдакай фикир ийиз тазва.
Патимат, 3-курс:
— Университетда кардик кутунвай сергьятвилери заз манийвалзавач. Гьа са вахтунда, заз ван атайвал, хатасузвилин серенжемар мадни кIеви ийида лугьузва. Бязи вахтара маска кIвале амукьуникай ва, и кар себеб яз, ракIарал алай къаравулди себ гуникай, университетдиз ахъай тавуникай кичIе жезва, гьелбетда. Амма заз виридалайни гзаф хъел гъизвайди чакай къайгъу чIугвазвайди яз къалурун патал ийизвай пичIи алахъунар я: ракIарай къенез гьахьдайла, къайдадик квачир термометрдалди гьикI хьана бедендин чимивал алцумзава ва гьа идалди вири акьалтIарзава.
ГьакIни полициядин къуллугъчийрин патавай чинал маска алачиз фини кичI кутазва — зун са шумудра и себебдалди акъвазарна, шукур Аллагьдиз, жерме тавуна къакъатна. Михьи гьавадални кваз чинал маска алаз къекъуьн дуьз жезвач эхир — нефес къачуз четин я.
Идахъ галаз сад хьиз дар, гзаф инсанар авай чкайра фикирдиз къвезвай мад са къурхулувиликай лугьуз кIанзава — шегьердин маршруткайра аваз фин мумкин тушир кардиз элкъвенва, иллаки — саки садални маскаяр алачирла. Иллаки — нянин вахтунда, ана гьатта ич аватдай чка амачирла. И крари, гьелбетда, инсандин гьиссериз, санлай уьмуьрдин еридиз чIуру патахъай таъсирзава. Вирибуруз хьиз, зазни чи уьмуьр къайдадик ахкатна кIанзава.
Малика, 3-курс:
— Сергьятвилери зи уьмуьрдиз таъсирзавач, гьикI хьи, за вакцина янава, QR-кодни захъ ава. Сергьятвилери зак еке къурху кутазвач. Гьа са вахтунда лугьун: абурухъ метлеб ава. Зун общественный транспортда аваз фидайла, инсанар сад масада акIана, гьатта нефес къачуз тежез ацукьнавайла, кьилиз и сергьятвилерин хъсан терефрикай фикирар къведа. Транспортда аваз тефенани жезвач эхир, тарсариз фена кIанзава. ИкI, инсанар гьар юкъуз хаталувилик акатзава. Зи фикирдалди, и ва я маса идарайриз фин сергьятламишдалди, гьукумди сифте нубатда яшайишдин чарасуз герек жезвай хилера кIвалах къайдадик кутун лазим я.
Шумайсат, 5-курс:
— Эхиримжи са шумуд йисан вахтунда коронавирусдихъ галаз алакъалу тIугъвалди вири инсанрин ацукьун — къарагъунин къайдада дегишвилер туна. ЧIехи пай студентрин чирвилер къачунин гьерекат гьикьван гзаф дегиш хьанватIа лугьун герек жезвач.
Маскайрин къайда кардик кутун, дугъриданни, дуьз къарар я. Гьайиф хьи, исятда и къайдадал амалзавайбур лап тIимил ава. QR-кодрихъ галаз алакъалу гьаларни якъинбур туш: и къайдади жемиятдин умуми чкайриз фин сергьятламишун лазим тиртIани, инсанриз инани амалдарвилер чир хьанва. Мисал яз, чарадан сертификатар къалурзава. Гьайифдивди къейд ийин, гьикьван сергьятвилер тваз алахънатIани, санлай гьалар са акьван дегиш хьанвач. ЧIехи пай инсанри хатасузвилин истемишунрал амалзавач, чпин, гьамни патарив гвай ксарин сагъламвилин месэладив какатайвал эгечIзава.
Рамазан, 3 -курс:
— Сергьятвилери зи адетдин уьмуьрдиз гьикI таъсирна? Инанмишвилелди лугьун – еке бедбахтвили хьиз ваъ. Маршруткада чинал маска алукIуни са тIимил къулайсузвал арадал гъизватIани, зи гуьгьуьлриз таъсирун мумкин туш. Общественный транспортда патав ацукьнавай касдин чиниз, вири куь азарар — бизарарни кваз, тирш ягъун дуьз туш. Гьакъикъи прививка авунватIани, вун вакцинациядин гьакъиндай справка къалуруниз мажбур жезва, гьа са вахтунда бязибуру чпин чирхчиррин QR-кодар ишлемишиз, амалдарвилелди кьил къакъудзава ва гьа идалди маса ксар хаталувилик кутазва. И гьалари, гьелбетда, къурху кутазва.
Камилла Мегьтиханова,
ДГУ-дин филологиядин факультетдин
журналистикадин отделенидин студентка
