Куьн чIалахъ хьухь, ватандашар,
Гаф гъиз жезмач мецивай.
ГьикI хабар кьан гафунин сир
Дертлу хьанвай рикIивай?
ГьакI ятIани алахъда зун
Пашманвал квай чIал лугьуз,
Зи бедендин гьар жалгъада
Гьатай къати тIал лугьуз.
Белки, за и веревирдер лазим чкадал ийизвач жеди. Белки, зун гьакъикъатдин гъавурда дуьз акьунвач жеди. Белки, за зи фикир сакIа лагьана кIанзавай чкадал масакIа лугьузва жеди. ЯтIани зи руьгь къарсурнавай кардикай — пашман хабардикай лугьун тавуна завай акъвазиз хьанач. Дуьз лагьайтIа, мектебра милли чIалар аялдилай ва диде-бубадилай аслу яз чирдайдакай заз алатай кIелунин йисан сифте кьилера хабар хьанай. ЯтIани зун тамамвилелди чIалахъни хьанач, вучиз лагьайтIа, сад лагьайди, 10-классда чи директор Райфудин Жабраилович Исмаилова вичин фондунай са сят лезги чIалаз хганвай, яни 3 сятинин чкадал 4 сят хьанвай. Имни хайи чIалаз гьуьрмет авунин, ам вилик тухунин са кам тирди за гьисс авунай. Кьвед лагьайди, дидед чIалай мектебра, районра, республикада олимпиадаяр, гьар жуьре конкурсар, элкъвей столар, конференцияр кьиле физвай. Пуд лагьайди чIал хуьнин, ам вилик тухунин кардиз талукь яз “Лезги газетда” пешекар муаллимри, алимри чIалал рикI алай, адан гъавурда авай агьалийри чпин фикирар, веревирдер раижзава. И кIвалахар вири фикирда кьуна, зунни са нетижадал атанвай: чIалан далудихъ къайгъударар гала, регьятдиз нефес къачуртIа жеда. Амма — ваъ! Дагъларин кукIушдал жив къвадайди хьиз, зи рикIин кьилелни къайи хабар къвана. 23-майдиз Дагъустандин Халкьдин Собранидин депутатри “Россиядин Федерацияда образованидин гьакъиндай” федеральный къанунда дегишвилер тунин патахъай чпин разивал малумарнава. Ана Россиядин мектебра милли чIалар анжах аялрин ва абурун диде-бубайрин хушуналди чирун теклифзава. Ахьтин теклиф сифте гайибур 4 депутат тир. СССР чукIурдай вахтунда Беловеждин тама 2 касди гайи теклиф рикIел хкун гунагь кар жезвач. Муькуь патахъай лугьун хьайитIа, арабри чал 1000 йис идалай вилик чпин графика ва чIал илитIна. Чпин чIал, кхьинар инкар авурбур гьатта жазаламишни ийизвай. Вуч гана ада чаз? Кьулухъ ягъун, савадсузвал, милливилин терефрикай сад тир азадвиликай магьрум хьун.
Зи бейнида и кар сакIани ацакьзавач. Вучиз милли чIаларик хуькуьрзавайди ятIа, гьа кардай зи кьил акъатзавач. Къе дидед чIалал сергьятар эцигиз алахъзава. Пака чаз дидед чIалал рахунни къадагъа хъувун мумкин я. Миллетрин намусдик хуькуьриз алахъзавайбуру мумкин я пака гьа карни авун. Са къе туш ихьтин бинесуз “теклифар” гузвайди. СССР-дин сифте вахтара Дагъустандин вири мектебра дидед чIалан тарсар мугъул чIалал тухуз башламишнай. А вахтара чи милливилин ярж тир дидед чIал гужуналди илитIиз алахъзавайтIа, гила чавай ам къакъудиз алахъиз гьазур жезва. ИкI чукIуриз хьайитIа, алакьдани чалай чIал вилик тухуз? Милли чIаларин чархарик михер кутун хаталу я. Им халкь кIевера тун жезвачни? Ихьтин “теклифдиз” акси хьайи Татарстан, Кабардино — Балкария, Чечен, Калмыкия республикайрин госсоветрин депутатриз, РФ- дин Госдумадин депутат Гьажимет Сафаралиеваз, ФЛНКА-дин президент Ариф Керимоваз, политолог Руслан Къурбановаз, “Дербент” РИА-дин кьилин редактордин заместитель Амил Саркароваз ва а сирлу къарардиз акси хьайи вири халкьарин игит рухвайриз чухсагъул. Ахьтин гьарайдик зи “ваъ!” лугьунин сесни кутаз кIанзава заз.
Къакъудмир!
Хайи чIалан гьар са гаф са аваз я.
Чавай ахьтин авазлу свал къакъудмир!
ЧIал зи халкьдин сеслу чIагъан ва саз я.
Чавай милли чуьнгуьрдин квал къакъудмир!
Чаз дидед чIал, чаз бубайрин чIал ава,
Уях тир зи рикIе адан тIал ава,
Иви ргаз, паргъадани звал ава.
Гужуналди чавай чи чIал къакъудмир!
ЧIалан кам хьиз, чун гьамиша уях я,
ВерцIивилиз ам земземдин булах я.
Адаз чан гуз чун эбеди къеврагъ я.
Чавай чIалаз вафалувал къакъудмир!
Фенва вахтар маса чIалар илитIай,
Хайи чIалал рахаз тагуз, ицитIай,
РикIин хиял лугьуз тахьай мецивай.
Чавай руьгьдин намусдин гъал къакъудмир!
Милли чIалар тваз муртIара кIеверин,
Герек тушир гаф тахьурай сиверин.
ГъалатI ятIа, ша бубайриз эверин!
Чи дидейрин кьечIемрин хал къакъудмир!
Уьлкведин вуч артух жеда и кардал?
ГьикI фагьумна чIал акъудун базардал?
Ам мал яни, гьикI, рази жен и кардал?
Чавай чандиз лукьман тир тIал къакъудмир!
Билбилди мад хъиязамач авазни,
Рахай чIавуз кас алачиз-алазни,
Ужуз теклиф хуш жедач гьич вадазни.
Чи дагъларив пашман тир гьал агудмир.
Абдул Ашурагъаев, дидед чIалан муаллим
