Сулейман-Стальский районда кардик кутазвай цин гьамбарханадивай Самурдин там патал арадал атанвай къурхулувал алудиз жедани?

Сулейман-Стальский районда цин гьамбархана туькIуьрунин кIвалахар эхирдиз къвезва. Ада Дербентдин, Дагъустандин Огнидин, Къаякентдин ва са жерге маса чкайрин агьалийриз хъвадай ва дигидай цин патахъай авай игьтияжар са кьадар дережада таъминарун лазим я. Идахъ галаз алакъалу яз Самурдин тамуз талукь месэла кватзава: цIийи гьамбарханадивай дербентвияр целди таъминариз ва Самурдин тама яд хкудун патал буругъар ягъунин месэла арадай  акъудиз жедани? Алай макъамда цин гьамбарханадин кIалубри и кар ийидай мумкинвал гузвач. ГьакI яз хьайила, чиликай ятар хкудун патал буругъар ягъунин месэла  гьамишалугъ яз агалдайвал ва Самурдин там кьурана терг хьуникай къутармишдайвал, цин гьамбархана вучиз гегьеншардач кьван?

Гьа икI, 2014-йисуз Кьиблепатан Да­гъустанда, мадни тайиндаказ лагьайтIа, Сулейман-Стальский районда Хив райондин чилерал алай “Шур дере” лугьудай чкада цин гьамбархана туькIуьрунин кIва­лахар гъиле кьуна. Гила а кIвалахар эхирдиз къвезва — гьамбархана 2018-йисуз иш­лемишиз вахкун пландик кутунва.

Гьамбархана Самур вацIун целди ацIур­да. Кардин макьсаддал гьалтайла, вичин ятар сифте гьамбарханадиз къведайвал, Самур-Дербент къанал цIийикIа туькIуьр хъувун фикирдик ква. Гьамбарханада кьалу яд михьи ийида, гуьгъуьнлай лагьайтIа, ам къаналдай кефердихъ агакьарда.

Дагъустандин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министерстводихъ авай делилралди, алай вахтунда объект эцигунин кIвалахар 95 процентдин дережада аваз кьилиз акъуднава. Цин гьамбарханадин яргъивал 13 километрдиз, ана гьакьдай цин кьадар 50 миллион кубометрдиз барабар я.

Гьамбархана ишлемишиз вахкунин нетижада Кьиблепатан Дагъустандин са жерге хуьрерин ва шегьеррин, гьа гьисабдай Дербентдин, Дагъустандин Огнидин, Белиждин ва Къаякентдин ятар гудай сис­темаяр, гьакIни  200 агъзур касдив агакьна­ агьалияр целди таъминарун пландик ква.

Къейд авун лазим я хьи, гьамбархана туькIуьрун патал хкянавай чка кутугайди я, — ам туькIуьрун ва целди ацIурун патал хуьрер ва я тахьайтIа чкадин агьалийрин майишатдин кIвалах тухун патал кьетIен метлеб авай чилер цик кутун лазим жезвач. Дугъри я, куьчери малдарвилин къишлахрин са кьадар чилер цик акатда. А чилерин эвездай майишатрив маса чилер вахкудайвал я.

Алай вахтунда цин гьамбарханадиз талукь кьвед лагьай паюнин проектдин эк­спертиза тухузва. Идалай гуьгъуьниз цин гьамбарханадин вири имаратар ишлемишиз вахкуда. Кьвед лагьай паюнин кIва­лахрин жергеда аваз гьамбарханадихъ тухудай къаналдилай муькъвер эцигун, гьакIни анихъ физвай рекье къир цун ва маса кIвалахар бегьемарун фикирда ава.

Цин и гьамбархана Кеферпатан Кавказда лап чIехибурукай сад жеда. Амма икI ятIани, адан ресурсар Дербент хьтин шегьердин игьтияжар целди тамамвилелди таъминарун  патал бес жедач. Мадни къейд ийин: Самур тамун месэла гьялунихъ галаз цин и гьамбарханадин гьич са жуьредин алакъани авайди туш. Интернетда авай са документди шагьидвалзавайвал, гьеле 2006-йисуз Дагъустандин Гьуку­матди и месэладай ахтармишунар тухуник­ кьил кутунай. А чIавуз махсус комис­сия теш­килнай. А комиссияди цин гьамбарханадин кIалубар гьихьтинбур хьун лазим ятIа тайинарун, цин гьамбарханади кьадай куьчери малдарвилин чилерин эвездай цIийи чилер чара авунин жигьетдай теклифар гун, хуьруьн майишатдин производстводиз жедай зиянар тайинарун герек тир. Идалай гъейри, платинадин  кьакьанвал гьи­кьванди жедатIа тайинарун ва Самур-Дербент къанал михьунин, цIийиз туь­кIуьр хъувунин кIвалахар йигинарун герек тир.

Гележегда цин гьамбархана гегьен­шарайтIа, ида Дербент целди таъминарунин месэладин хцивал алуддай мумкинвал гуда. Арадал атанвай гьалариз “Дербент” РИА-дин кьилин редактор Милрад Фатуллаева баян гана. “Цин гьамбархана туькIуьрун Самурдин там чиликай ятар хкудунин нетижада кьурана терг хьуникай къутармиш хьунин месэладихъ галаз  сихдаказ алакъалу туш. Инал гьихьтин алакъа ава лагьайтIа, гьамбарханадин ятар Дербент целди алава яз таъминарун паталди ишлемишиз жеда. Эгер объект эцигун патал алава яз пулар ахъай хъувуртIа, проектдин документациядик талукь тир дегишвилер кухтуртIа, гьамбархана гегьеншар хъувуртIа, идакай Дербент целди алава яз таъминарун паталди менфят хкатда. Самурдин месэладихъ галазни идан алакъа аваз жеда. ГьикI хьи, Самурдик цин ресурсар ишлемишунин чарасузвал тIимил жеда. Цин гьамбарханадихъ ва гьа чкадихъ еке мумкинвал ава. КIвалах дуьздаказ гъиле кьуртIа ва бес кьадар финансар ахъа­яй­тIа, а мумкинвиликай менфят къачуз жеда. Сулейман-Стальский райондиз и кьадар яд герек туш, адавай са кьадар яд Дербентдин игьтияжар патал ахъайиз жеда”.

Гьа икI, алай вахтунда Шур дереда кардик кутазвай цин гьамбарханади Самур тамун месэла гьялдай мумкинвал гуз­ва лугьуз жедач. Амма адахъ и барадай­ гележегда ишлемишиз  жедай мумкинвилер авазва.

Мегьамед Абдуллаев