Гьеле 2015-йисан 13-июлдиз кьабулай Федеральный закондин бинедаллаз хуьруьн майишатдин суьрсетдин хатасузвал ва гьайванрин сагъламвал таъминарун патал хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавай ва маса гузвай вирибур, яваш-яваш “Меркурий” ва “Цербер” программаяр ишлемишуналди, ветеринарный сертификациядин электронный къайдадал элячIун лазим тир. Уьлкведин маса регионрив гекъигайла, Дагъустанда и кIвалах лап зайифдаказ кьиле физва. Гьа са вахтунда 2018-йисан 1-июлдилай вирибуру и къайдада кIва­лахун чарасуз я. Закондал амал тийизвайбурал Госсельхознадзорди, Роспотребнадзорди, Госветнадзорди, гьакI  ОВД-ди еке жермеяр илитIда: кьилдин ксарал (физическое лицо) — 500-1500 манат; къуллугъдал алайбурал (должностное лицо) — 3000-5000, карантиндин вахтунда — гьатта 10-700 агъзур манат.

Электронно-ветеринарный сертификациядин “Меркурий” (“Цербер” — адан хел) прог­рамма вуч я ва и къайдадал гьикI амална кIан­зава? Асул гьисабдай, ветеринариядин сертификация — им РФ-дин сергьятра хуьруьн майишатда гьасилзавай суьрсетдин хатасузвал ахтармишунин­ цIийи къайда я. Ада, эвелимжи нубатда, якIунни малдарвилин суьрсетдин еридал ва гьасилзавай чкадай-майишатдай тухвана базарда муьштеридив агакьарунал электронный къайдада гуьзчивалзава. Вичи арадал гъанвай суьрсет маса гуз кIанзавай касди гила, чарасуз яз, участокдин ветдухтурдивай махсус документ-сертификат къачуна кIанда. Пулсуздаказ гузвай и документ гвачиз мад садазни вичин суьрсет маса гудай ихтияр авач. Чнани базар­дай, туьквендай суьрсет маса къачудайла, жуван чандин сагъламвал хуьн патал талукь документ истемишна кIанда. “Меркурий” — им вирибурувай менфят къачуз жери лап асант программа я. Гьатта хсуси майишатдин (ЛПХ) иесидивайни, Интернетдин ФГИС (ветеринариядин хиле федеральный государственный информациядин къурулуш) “Меркурий” программадиз гьахьна, участковый духтурдин ихтиярдалди вичивай вичиз электронный сертификат къачуз жезва. Ам къачун патал арза и программада са сятдин къене туькIуьрзава.

“Меркурий” программадин кьилин мурад-метлеб гьайванрин садакай масадак акатдай азаррин вилик пад кьуналди, инсанрин сагъламвал хуьн я. Ада гьакI къалп документар гунин, халкьдин суфрадал къвезвай суьрсетдин еридал кьетIен гуьзчивалунин, и кIвалах тамамарзавай органрин кIвалах “экуь” авунин, сертификат къачун асантарунин, хуьруьн майишатдин недай-хъвадай суьрсет санай масаниз тухунин ериш-йигинвал артухарунин важиблу месэлаярни гьялзава.

• ФГИС “Меркурий” программа уьмуьрдиз куьчуьрмишунин жигьетдай районда гьихьтин гьалар ава? — хабар кьуна чна Ахцегь райондин ветуправленидин кьилин духтур, РД-дин лайихлу ветврач Абдулгьалимов Вагьидин Нейфеловичавай.

— Чун 2016-йисалай республикада лап сифтебурукай яз электронный сертификатар гунин къайдадал элячIунив эгечIна. Алай вахтунда районда хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилунал ва маса гунал машгъул кьван вири майишатар (абур 5504 ава) “Меркурий” программадик кутунва ва чи вири ветработникрини кIвалах гьа программада тамамарзава. Гекъигун патал, чна и программада 5504 майишат (90%) регистрация авунватIа, Рутул районда — 637, чIехиди тир Мегьарамдхуьруьн районда 3249 майишат регистрация авунва. Ингье хьи, — ада программа ачухна, къалурзава, — маса гузвай гьайванар-як санай масаниз тухунин вири гьерекатар “онлайн” режимда аквазва: заз — вири райондин сергьятра ва участковый ветдухтурдиз — вичин участокдин. Месела, алатай гьафтеда як маса гузвай 23 касдиз чна электронный сертификатар ганва ва са гьакьван документар паталай атанвайбурувни гва.

• Гзафбуру чпин малар, лапагар машинраваз патал тухузва ва, кIвалера тукIваз, маса гузва. Абурал ни ва гьикI гуьзчивалда?

— Гьелбетда, месэла асантди туш. КIва­лах тамамвилелди къайдада гьатун патал программа 2015-йисалай кардик ква. Ихтилат халкьдин сагъламвал хуьникай физва кьван, гьавиляй месэладин гъавурда дуьз акьуна хьиз, як, малдарвилин суьрсет маса гузвай ва къачузвай ви­рибуру РФ-дин Закондал амална кIанда. Исятда инсанар гъавурдик кутазватIа, абур виликамаз хабардар ийизватIа, 1-июлдилай закон кваз кьан тийиз­вайбуруз талукь яз кIеви серенжемар кьабулда. Им сад. Кьвед лагьайди, кIвале­рай, машинрай ва тайин тушир чкайра як, нек ва малдарвилинни хипехъанвилин суьрсет (гузвай нек гьар юкъуз ахтармишун истемишзава) маса гунал-къачунал кIевелай къадагъа ала. И месэладал гуьзчивалун къайдаяр хуьдай органрин, участковый полицейскийрин везифа я. Къейдин, эхиримжи йисара Ах-цегьа, лугьудайвал, колхоздин базар амукь тавуникди (ина гьатта юкьван асиррилай машгьур базар авайди тир, амач, алверчийрин гьар жуьре маса затIариндаз элкъвенва) вичикай ихтилат физвай месэла гьялиз, гьелбетда, четин жеда. Белки, гьукуматдин “Меркурий” программа себеб хьана, Ахцегьа хуьруьн майишатдин суьрсетдин кутугай цIийи базарни арадал хквен.

Дашдемир Шерифалиев