Тарихдин чешмейри тестикьарзавайвал, Урусатдин княжествойрин сергьятар хуьдайбур майдандиз акъатун ХIII асирдихъ галаз алакъалу ийизва. Къадим летописра абуруз, яни пограничникриз “засечная стража” лагьанва. Сергьят хуьн патал сифтегьан эцигунарни Ока вацIун къерехра авуна. Са чкайра дерин ва гьяркьуь къанавар эгъуьнна. Маса чкайра накьвадин, къванерин цлар хкажна. И имаратри хуьрер, шегьерар куьчерийрин чапхунчивилин гьужумрикай хуьн герек тир. Ихьтин “засекар” са вахтарилай пограничникрин хъсандиз мягькемарнавай постариз элкъвена.
Йисар, асирар алатирдавай сергьятар хуьниз талукь еке дегишвилер арадал атана. Мулкар хуьзвай инсанрин чкадал гьукуматдин мажибдал алай махсус частар, подразделенияр арадал атана. ХХ асирда пограничникрин къуллугъ мадни виликди фена.
Ихьтин дегишвилериз 1917-йисан Октябрдин инкъилабди рехъ ачухна. Социализмдин жегьил ва цIийи уьлкведиз вичин сергьятар хуьдай къуватарни кIанзавай. Къецепатан уьлквейрин чапхунчивилин гьужумрикай къурху аваз, РСФСР-дин Гьукуматди 1918-йисан 28-майдиз сергьят хуьдай къаравулрин къуллугъдин гьакъиндай декрет кьабулна. Сифте йисара и къуллугъдиз погранохранадин кьилин управление лугьузвай. Ана къуллугъзавайбурни виликан пачагьлугъдин-империядин офицерар тир. Яваш-яваш уьлкведи сергьятдал къуллугъдай вичин кадриярни гьазурна.
Къейд авун лазим я хьи, пограничникрин частари чилелни, гьавадани, цени уьлкведин гегьенш сергьятар, вилин нине хьиз, хвена ва исятдани и жавабдар везифа уьтквемвилелди, дирибашвилелди, вафалувилелди кьилиз акъудзава.
Ватандин ЧIехи дяведа пограничникри къалурай игитвилер тешпигь авачирбур хьана. Хабарсуз Ватандал вегьей фашистрин хура сифте нубатда акъвазайбур, абуруз рикIелай тефидай ягъунар кьурбур, гзаф чкайрилай немсерив кьулухъ чIухгваз турбур, абурун гьужумар кIевел вегьейбур пограничникар тир.
Брестдин къеледа къуллугъзавай пограничникрин игитвал вири дуьньядиз малум хьана. Аскерралди, техникадалди, яракьралди са шумуд сеферда артуханвал авай Гитлеран кьушунривай къеле къачуз тежез гзаф йикъар хьана. Эхир нефесдалди женг чIугвазвай советрин пограничникри фашистрин планар чIурнай. Хайи Ватан патал чанар гайи игитар ва абурун хизанар несилри рикIелай алудзавач. Брестда абуруз зурба монумент хкажнава.
Краснодарда Россиядин пограничникрин къуллугъ фикирда аваз 15 метрдин кьакьанвал алай чIехи монумент эцигнава. Кьилел Россиядин герб алай обелискдин постаментдал Илья Муромецан, Суворован, аскердин, матросдин, казакдин ва къенин йикъан пограничникдин къаматар мармарда тунва. Абуру вири вахтара уьлкведин сергьят хвена ва гележегдани хуьда.
Пограничникриз халкьдин арадани еке гьуьрмет ава. Гьар са регионда, хуьре инсанри сергьятдин постарал алай аскерриз чпелай алакьдай галайвилер ийизва. ГьакI Кьиблепатан Дагъустандин районра Россиядин Федерациядин сергьятар хуьзвайбурузни агьалийри, чкадин органри куьмекар гузва.
Пограничникри уьлкве патал ийизвай къуллугъдин важиблувал фикирда кьуна, 1958-йисуз 28-май гьакъикъидаказ Пограничникрин югъ — сувар яз малумарай Указ акъудна. Къведай йисуз суварин 60 йисан юбилейни жеда.
Советрин Союз чкIайдалай гуьгъуьниз уьлквеярни, сергьятарни гзаф хьана. Абур жуьреба-жуьре къурулушрин ихтиярдани гьатна. ЯтIани Тажикистанда, Киргизияда, Белоруссияда, Украинада 28-майдиз пограничникрин югъ къейдзава. Эрменистанди, Азербайжанди, Молдавияди, Къазахстанди пограничникрин чпин йикъар тайинарнава.
Алай вахтунда пограничникрин вири частар, подразделенияр Россиядин Федерациядин пограничный къуллугъдин къурулушдик акатзава. Абур алай аямдин техникадалди, тадаракралди, имаратралди, яшайишдин кIвалералди ва лазим къвезвай маса шейэралди тамамвилелди таъмин я.
Дагъустан Республикадикай рахайтIа, ина 14 район пограничный зонадик акатзава. Абурук Дербент, Мегьарамдхуьруьн, Докъузпара, Ахцегь, Рутул районарни ква. Инра пограничникрин постарни ава. Са рахунни алач, и зонайриз фин къадагъа авунва, амма Дербент шегьерда ва Ахцегьа кардик квай махсус къуллугъдин идарайрай зонайриз финин игьтияж авай ксариз пропускар гузва.
Лугьун лазим я хьи, Россиядин Федерациядин лап кьибле пата авай сергьятдилай чинеба элячIиз кIанзавай маса уьлквейрин гражданар гьар вацра пайда жезва. Пограничникри абур кьанни ийизва. Шаз ахьтин вишелай виниз ксар кьуна ва жавабдарвилиз чIугуна. Таможенный къуллугъдин векилрихъ галаз санал сергьятдилай къадагъа авунвай шейэр тухуз кIанзавайбурун вилик падни кьазва. ИкI, эхиримжи йисара пограничникри чинеба тухуз кIанзавай пуларни, къизиларни, рангунин маса металларни, художникри чIугунвай шикиларни, къушарни… вахчуна.
Чна рикIин сидкьидай пограничникриз чпин сувар тебрикзава.
Хийир Эмиров
