Месэла къарагъарзава

Лугьуда хьи, культурадин кIвал, клуб (СДК) хуьруьн рикIни я, руьгьни. Хуьруьн майи­шат­дин залан зегьметдилай кьулухъ, гьакI су­гъул­ хьайила, ам хуьруьн чкада рикI алада­риз, ял ягъиз жедай авайни авачир са чка я. Амма, СССР чкIана, уьлкве базардин эконо­микадин шартIарал элячIайдалай ­кьулухъ СДК-ривай культурадин жигьетдай  хуьруьнэгьлийрин игьтияжар таъминариз жезвач.

Дугъри я, культурадин маканрал чан хкидай алахъунар ийиз (РФ-дин Президент В.В.Путинан теклифдалди 2014-йис уьлкведа культурадинди, 2016-йис кинодинди яз ма­лумарна), гьукуматди талукь тир прог­рам­маярни кьабулна ва абурун сергьятра аваз гьар жуьре мярекатарни тухвана. Анжах пулдин такьатралди таъмин тушир а программа­яр, гьайиф хьи, чарарал аламукьна. Иллаки хуьруьн жемятди чкайрал хъсанвилихъ са дегишвални гьисснач. Саки виринра авайди гьа са шикилар я: хуьрерин чкIиз­вай, мекьи, усал гьалда авай клубар, лап гъве­чIи мажиб­­­рал алай пешекарар, чкадал гележег авачиз акваз, катзавай жегьилар. Эхиримжи вахтунда духтурарни муаллимар са жуьре хуьз­ва­тIани, хуьрерин клубарни культработникар гуя герек амач…

Кьуру рахун тахьун патал Ахцегь райондин культурадин идараяр авай гьалдиз килигин. Ина чпин къурулушдик библиотекаярни акатзавай 18 СДК ава. Райцентрадин ва Хуьруьгрин хуьруьн клубар квачиз, амайбур лап пис гьалда ава. Ахцегьа Мукьтадиран тIварунихъ галай клуб спортзалдиз элкъуьрна саки 20 йис я. Цуругъринни Луткунрин клубар, цларни къавар хана 30 йис я, ишлемиш техжез ава. КьакIарин, Къурука­ларин, Смугъулрин, Гутумрин, Чеперин, Ка­лукрин къаяхан, мекьи залар мебель,­ му­­за­латар ва са жуьрединни тадаракар ­авачиз, инсанар техкъвез, стIун ачух хъийиз­вач. Фия, Хине, Хкема, Ялахъа, Усуррал, Гъуьгъ­веза тамашачийрин залар ерли авач. Эхь, советрин девирдилай кьулухъ чпиз фикир тахганвай анра, ХХ асирдин 20-30-йисара халкьдин мелералди эцигай иски дара­мат­­ра­, са бубат кIвал-пIипI ачухна, столдал тIа­­ма­ярни шеш-беш, я туш куьгьне са чIа­гъанни далдам эцигна, ракIарар ачухнава. Мад абуру вучда кьван? Дугъри я, вахт-вахтунда герек тирвал чарарин гьахъ-гьисабар ийизва.

Гьелбетда, ихьтин гьаларал садавайни разивал ийиз жедач. Гьукуматдин патай куьмек авачтIани, Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова вич кIвалахдив эгечIай сифте йикъалай хуьрерин культура хуьнин, гьалар хъсанвилихъ дегишарунин месэлаяр вичин дикъетдик кутуна. Зегьметди гьикI хьайитIани вичин нетижа гуда лу­гьурвал, бязи агалкьунарни ава. Бюджетдинбур тушир такьатар желбуналди, райцентрадин библиотека, кIелдайбурун зал, Ленинан майдандин гурарар, райондин сергьят тир Гъурун кIамал мугьманар тебрикзавай тагъ-ар­ка эцигна. Гуьгъуьнай, район­эгьлийриз культурадин рекьяй къуллугъ авун хъсанарунин мураддалди, райондин ва республикадин бюджетрин гьисабдай Ахцегьа Хуьруьг Тагьиран ва Валентин Эми­рован тIварарихъ галай ял ядай багълар цIийи­кIа туькIуьр хъувунин, “Набережный” чIехи цIийи парк туь­кIуьрна, тадаракламишунин, гьакI Калука ва Хуьруьга халкьдин шаир Х.Тагьиранни “Курск” гимида телеф хьайи игит Мамед Гьажиеван тIварарихъ галай паркарин проектар кьилиз акъудна. Къе анагар ял ягъиз, лезет хкудиз жери вижевай маканриз элкъвена. И кардай инсанри райондин руководстводиз сагърай лу­гьузва.

Ихтилат кватай чкадал Ахцегьрин ва Хуьруьгрин клубрикай кьилди рахун кутугна­ва. Сир туш хьи, мекьи, мичIи, бегьем тадаракламиш тавунвайвиляй дуьзгуьндаказ мярекатарни тухуз тежезвай залриз садни хквезвачир. Эхиримжи пуд йисан къене муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова райондин культурадин управленидин (УК) цIийи начальник Къистер Гъаниевадихъ галаз райбюджетдин гьисабдай культурадин кIвалин дарамат (РДК) “алакьдайвал” ремонт хъувуна, кIвалах техйизвай чимдай электротадаракар тIебии газдин пичерин котельнядалди эвезна, гьа дараматдин къене къулай шар­тIарин туалет туькIуьрна, электротадаракар  цIийи хъувуна, сегьнедин парталар хуьдай чка дуьзмишна. Республикадин культурадин идарайрин маттехбазаяр мягькемарунин ­рекьяй махсус программадик кваз сегьнедин экверинни сесерин тадаракар къачуна, оргтехникадалди таъминарна. ИкI, са бубат гуьн­гуьниз хканвай, михьивилинни чимивилин къайдаяр хуьз жезвай залдиз жемят хтана, культурадин мярекатар тешкилдай мумкинвал хьанва. Чкадин радиовещание кардик кутунва.

Къейд ийин,  1929-йисуз  мел-бигердин къайдада эцигнавай ва гьа чIавалай инихъ гьеле садрани капитальнидаказ ремонт тавунвай чIехи дарамат чи девирдин истемишунрив кьурвал туькIуьр хъийиз хьун мумкин кар туш. 2019-йисуз РД-дин гьукуматдин чIехи идарадай атай векилди, дара­матдин гьал ахтармишна, лагьайвал, “гьа­къи­къатда и къавун кIаник инсанар ацукьарун хата я, къадагъа я”. Вучда кьван, ма­са ча­ра авачирвиляй РДК кардик ква. Инал разивилелди лугьун, гьелелиг районда культурадин типовой цIийи дворец эцигдай мумкинвал авачирвиляй Дагъустан Республикада культура вилик тухунин програм­мадай 2022-йисуз гьа авай дарамат капитальнидаказ ремонт хъувун фикирдиз къачунва.

Хуьруьгрин хуьруьн клубдикай рахайтIа, капитальнидаказ ремонт хъувунин ва вижевайдаказ тадаракламишунин нетижада им районда чешнелу чка я. И мукьварани аниз республикадин бюджетдай ахъайнавай та­кьат­рихъ 2,5 млн. манат пулдин къимет авай сегьнедин хъсан тадаракар къачунва. Вилик патарни хъсандиз дуьзмишнавай ина хуьруьгвийриз концерт, театр къалурдай хъсан шартIар ава.

• Алай вахтунда РДК-да яратмишунин гьихьтин коллективар кардик ква ва коро­навирусдин тIугъвалдин шартIара куьне гьикI кIва­лахзава? — хабар кьуна чна рай­ондин культурадин управленидин начальник, РД-дин агьалияр яшайишдин рекьяй хуьнин лайихлу работник, Ахцегьрин хуьруьн собранидин депутат Къистер Гъаниевадивай.

—  Эвелимжи нубатда лугьун,  алай четин шартIара чалай райондин руководстводин куьмекдалди чкайрал культурадин идараяр неинки хуьз, гьакI бязибур гуьнгуьниз хкиз алакьна. Гележегда абурун материалринни алатрин базаяр мягькемарунин мураддалди чна 2021-2023-йисара районда культура  вилик тухуниз талукь махсус программа туь­кIуьр­зава. Кардик квай яратмишунин коллективрикай фольклордин “ТIу­ри”, ашукьрин “Шарвили” ансамблар, халкьдин милли музалатрин ансамбль (художественный руководитель Исамудин Агьмедов яз, 2019-йисан 5-феврализ Махачкъалада республикадин килигуна “Халкьдин” тIварцIиз лайихлу хьана), Идрис Шамха­лован тIварунихъ галай театрдин (шаз Ма­хачкъалада А.Аминован “Муьгьуьббат ­картуфар туш” тамаша сегьне­ламишуналди “Халкьдин” лагьай тIвар тестикь хъувуна) тIварар кьаз жеда.

Ибурулайни гъейри, Хуьруьга Эмирбеговрин, Фия Мегьамедоврин, Чепе Шагьбановрин хизанрин ансамблар ава. Хуьруьн куль­ту­радин ва общественный уьмуьр, гьелбетда­, чи гьевескар артистрин зегьмет квачиз фикирдиз гъиз жедач. Райондин мярекатрилай алава, абуру республикадин гьар жуьре конкурсрани фестивалра активнидаказ иштиракзава. Амма коронавирусдин тIугъвалдихъ галаз алакъалу яз арадал атанвай четин шар­тIа­ра, виринра хьиз, инани чна гьукуматдин дережадин чарасуз серенжемар интернетдин куьмекдалди он-лайн къайдада тешкилзава. Яшар 65 йисав агакьнавай къуллугъчийриз кIвалера ацукьдай ихтияр ава, амайбур нисиналди кIвалахал жезва, чпин пешекарвилин устадвал хкажзава.

• Къистер вах, куь яратмишунин коллективдикай, адан пешекарвилин дережадикай, и жигьетдай авай четинвилерикай лагьа­най­тIа кIандай.

— Районда культурадин управленидин къурулушдик кваз санлай 150 касди, абурукай Ахцегь РДК-да 80 касди кIвалахзава. Коллектив кар алакьдайди я. Кадрайрин жигьетдай четинвилер, гьелбетда, гьиссзава. Культурадин работникрин чIехи пай еке яшар хьанвайбур я, жегьилри тахминан 15 процент кьазва. Артистар алакьунар авай тежрибалубур ятIани (Цуьквер Мамедовадиз, Рубаба Къурбановадиз, Саид Эскерхановаз, Гьажи Агъаеваз, Межид Межидоваз, Зульфия Велиевадиз РД-дин лайихлу артиствилин, я туш культурадин лайихлу работниквилин гьуьрметдин тIварар ава), коллективдик пешекарвилин кьилин образование авай ксар квач. Пешекарвилин юкьван дережадин образование гвайбурни сад-кьвед я. Алакьунар авай жегьилрикай кьве стха Бигеевар ва Ризаханов Исмаил къалуриз же­да. Мажибар лап гъвечIибур тирвиляй жегьилар чи кIва­лахал къвезвач. 2019-йисуз чи 80 работникди Краснодар шегьердин культурадин институтда заочнидаказ пешекарвилин рекьяй чпин чирвилерин дережа хкажна.

Эхь, гьалар хъсанвилихъ дегишарун, яни районда хуьрерин культурадин месэлайрик юзун-гьерекат акатун патал гьич тахьайтIа клубар ремонтна, культработникриз гьевес аваз кIвалахдай шартIар яратмишна, абур чарасуз алатралдини тадаракралди таъминарна кIанда. Амма чкадин администрацийрин балансрал алай СМДК-яр абуру чпин бюджетрай къайдадиз хкун лазим я, амма кесибвиляй жезвач. Райондин бюджетдизни ахьтин такьатар авач. Месэла гьукуматдин куьмек галачиз гьялиз жедач. “Эхиримжи 2-3 йисуз чи хуьрера ФАП-арни школаяр, аялрин бахчаяр гуьнгуьниз хкана. Гила, белки, культурадин идарайрин месэлайрихъни чин элкъуьрин”, — умуд кваз лугьузва дагъвийри.

Дашдемир  Шерифалиев