Къурбан Халикьович Акимов кIелзавайбуруз гзаф очеркрин, гьикаяйрин, повестрин ва 13 романдин, илимдинни методикадин, чIалан, тарихдин ва маса рекьерайни кхьенвай 20-далайни гзаф ктабрин автор яз чида. И мукьвара «Мавел» типографияда адан мад са цIийи эсер акъатнава. Роман-миф «ЗартIиш».
Ам Муграгъ Сфи эфендидин ихьтин гафарилай башламиш жезва: «Халкь гьикьван сур (яни къадим) ятIа, ам акьулдизни гьакьван дерин жеда». Инсанар, халкьар, чIалар, адетар дуьньяда мус пайда хьанатIа, мус гьарнихъ чкIанатIа, илимдин рекьихъ мус элкъвенатIа, садазни малум туш.
Романда къалурнавай вакъиаяр, гьерекатар асул гьисабдай мажусийрин девирда кьиле физва. Алпанрихъ чпин майишат, адетар, кIел-кхьин авай. Халкьдин адетра, инанмишвилера гзаф чка гъуцари, гагь цаварал жез, гагь чилерал хквезвай, кьакьан Азадсувун кукIва уьмуьр кьиле тухузвай, чилел жезвай крар, кIвалахар гьанай аквазвай пак руьгьери кьазвай.
Сувандередин халкь мал-хеб хуьнал, магьсулар цунал, гъуьрч авунал, сеняткарвилерал машгъул я. Карванчияр, алвер ийиз, яргъал магьалриз физва. Алпанияда секинвал Нуру пачагьди, адан кьушунди хуьзва.
ХуьруьтIа ЗартIиш (зар алай чин), Авалан хва, савадлу, акьуллу жегьил пайда жезва. Ада цаварал алай ЧIехи Гъуц яз Рагъбадикай хабар гузва ва гила инсанар яваш-яваш цIийи патахъ элкъвез эгечIзава. Эгер абуруз виликдай Алпан — чIехи, Рагъ адетдин са гъуц яз чидайтIа, гила абурун чкаяр дегиш жезва: Рагъба Алпандилай виняй я, гужлу я. Гъуцарин ва ЗартIишан рекьел алай инсанрин арада яваш-яваш гьуьжетар, къал-къиж гьатна. ЗартIиш пайгъамбарди Рагъбадин рехъ вилик кутун, цIийи дин са кьадарбуруз хуш туш. Эгер Рагъбади ЧIулав ягъияр терг тавуртIа, я Цаварал, я Чилерал секинвал жедач. «Хизанда гзаф бубаяр тежедай хьиз, цаварал гзаф гъуцар хьунни герек авач», — кхьизва ЗартIиша вичин дафтарда ва инсанар гъавурдик кутазва. Гзафбуруз михьиз аквазватIани, Гъуцарин рекьин векилар ЗартIишаз, Рагъбадиз акси къарагъзава.
ЗартIиша вичин цIийи дафтарда ихьтин фикирар кхьизва: алемда аламатдин женг кьиле физва: тIебии алемда — Экуьнинни МичIивилин; ниятрин ва руьгьдин алемда — Хъсанвилинни Писвилин; инсанрин алемда — Азадвилинни ЛукIвилин, Гьахъвилинни Гьахъ авачирвилин… Ада «халкь кьве патал пай хьунин тахсир бармак са япал эцигнавай итимрин жибинра авай къизилдинни гимишдин пулар я» лугьузва. Алпанистанда Гъуцарин рекье авай инсанри (абурун кьил Нурушарвал я) чпин аксивал ачухдиз къалурна ва женг дяведиз элкъвена. ЗартIиш хайи ватандай катдай чкадал атана. Ада Пакуда авай, са фикиррал алай Алпанбегаз чар кхьизва. ИкI, ЗартIишаз чуьнуьх жедай ва Рагъбадин дин кьабулдай чка жагъизва — Паку шегьер.
Халис ватанпересар тербияламишун патал тарих, халкьдин ацукьун-къарагъун, адетар чирунихъ еке метлеб ава. И жигьетдай Къурбан Акимован «Ракъинин муг», «Къилинж Къемер», «Дили дуьньядин чирагъ», «Гьай тахьай гьарай», «Лезги халкьдин философия», «Лезгийрин чан алай тарих», гьакI энциклопедияр ва маса ктабар тафаватлу я. Абурал гила ингье роман-мифни алава хъхьанва. ЦIийи ктаб мубарак авуналди, чаз Къурбан Халикьовичахъ сагъламвал ва мадни агалкьунар хьана кIанзава.
Амирхан Бабаев
