“Жуван цIийи эсер кхьена акьалтIарайла ва ам ни тамамардатIа лугьуз фикирдайла, сифте нубатда, Куьн рикIел къведа” — гафар тамам зур асир идалай вилик кхьенай машгьур композитор Готфрид Гьасанова бажарагълу пианистка Рена Эфендиевадиз. Адаз Даггосфилармониядин художественный руководителвиле, Гьасанован тIвару­нихъ галай музучилищедин директорвиле акъ­вазун, Дагъустандин телевиденида авторвилин передача тухун, классикадин музыка раижун патал республикадин шегьеррани хуьрера къекъуьн, концертар гваз Кавказдилай Арктикадал кьван вири уьлкведа лув гун, С.Рихтерахъни М.Ростро­повичахъ галаз са сегьнедал къугъун, Мариинский театрда М.Кажлаеван “Горянка” балет автордихъ галаз санал сифте яз тамамарун  кьисмет хьанай. Ахпа  Рена  Эфендиева  Москвадиз куьч хьана ва ада яргъал йисара А.Г.Шниткедин тIварунихъ галай музыкадин институтда преподаватель яз зегьмет чIугуна.

Алатай йисан октябрдиз Рена Зияудиновна са шумуд юкъуз Махачкъаладиз хтана. Адаз хайиди тир музучилищедиз эвер ганвай. 2018-йис адан 80 йисан юбилейдин лишандик кваз кьиле тухвана.

Уьмуьрдай делилар

— Зун лезгидинни Дондин казачкадин хизанда дидедиз хьана. Ватандин ЧIехи дяведин йисара чна са шумуд варз Кьасумхуьруьн райондин Цмурдал — бубадин хуьре акъуд­­на. Къе хьиз, рикIел алама: чIехи диде — урус, амай вири хуьр лезги чIалал рахазвай­. Гаф атай чкадал лугьун, абур чеб-чпин гъавурда хъсандиз акьазвай. Чун чуьл­диз, тамуз фидай, мереяр кIватIдай, икI недай са затI жагъидай. Гьар пакамахъ чи ракIа­рихъ нек авай бутылка жедай. Чаз къенин юкъузни чир хьанач ни куьмекзавайтIа, гишила кьиникьикай ни хвенатIа. “Ингье гьакъи­къатда хъсанвал, мергьяматлувал вуч ятIа”, — лугьу­дай чаз чIехи дидеди. Ингье 35 йис я зун Москвада яшамиш жез. Вири уьлкведилай цIар илитIна. Виринра хъсан инсанар ава, амма Дагъустанда хьтин рикI чIехи инсанар заз санани акунач.

Зи аял вахтарин Махачкъалада музыкадин училище гадар­на­­вай килисадин патав гвай къаравулчидин са гъвечIи кIвале кардик квай. Гила анал республикадин гьуку­матдин дарамат ала. Ида­радин директорни Иван Григорьевич Савченко тир. Пианистривай кIелуник экечI­дай им­тигьан кьабулун патал школадиз Готфрид Гьасановаз эвер гузвай. Ада виридахъ яб акал­­дай­, бажарагъ авайбур хкядай. Гьа икI ча­кай муз­учили­ще­дин студентар хьана. Иниз гьа­хьун­ патал ма­са имтигьанар вахкун герек авачир.

Чаз Зоя Мегьамедова, Евгения Троицкая, Владислав Селевко хьтин хъсан педагогри тарсар гана. Чи патав гастролриз Рихтер, Ростропович ва масабур къведай.

 Дагъустандин музыкадикай

Наби Дагировахъ фортепианодал тамамарзавай гзаф итижлу ва хъсан музыка ава: “Дагестанская фантазия Харс”, “Элегия”, “Токатта” — ибур за сифте тамамарай пьесаяр я, абур за гележегдани тамамарда лагьана фи­кирзавай. Гьайиф хьи, къе абурун ван хквезмач. Зи рикIел алама, Саратовдин консерваторияда концерт авай. Сад лагьай отделенида  — Дагъустандин, кьвед лагьайда класси­ка­­дин музыка тамамарзавай. Дагирован “Харс” виридаз бегенмиш хьана. Ам хъсан техника ва вини дережада аваз  туькIуьрна­вай­ви­лиз фикир ганай. Дагъустандин композиторрив садрани абурун музыка агъуз дережадинди яз гьисабна эгечIайди туш. Москвада пленумар кьиле фидайла, залда гзаф ксар кIватI жедай, концертарни хъсандаказ кьиле фидай. Са артух раиж тавуна, Кеферпатан  Кавказдай анжах са Дагъустандихъ хъсан музыка аваз гьисабзавай.

Уьмуьрдин тарсар

Зун куьчедай физва, зи 15 йис я, Готфрид Алиевич зи къаншардиз къвезва. Завай ара-бир­ салам сифте гуз жедачир. Ада, шляпа хкажна, “Хийирар, Рена” лугьудай. Гьамиша “куьн” лугьуз рахадай. ИкI за жува-жуваз гьуьрмет ийиз башламишзавай. Кьвед ла­гьай­ди, зун — дишегьли, ам итим я. Идалди ада культу­ра вуч  ятIа къалурзавай. Адан чешнедалди, кIанзни-такIанз, чун гьикI яша­миш­ хьун герек ятIа, гьадан гъавурда гьатзавай.

И жигьетдай Гьасановани, диде-бубадини   чаз гзаф крар чирзавай. Зун училищедин директор тир. Пакамахъ кIвалахал физ гьазур хьанвай. За 10 кепекдиз ухшар авай безекни галаз къизилдин шуькIуь зунжур гарданда твазвай. И кар акурла, буба тажуб жедай

— Буба, чи кIвалахал вири бриллиантар алаз къекъвезва.

— Вири чпиз кIандайвал къекъуьрай, амма ваз ихтияр авач, гьикI хьи, вун директор я. Ви кьилив, мисал яз, райондай 4 аял галай дагъви­ са дишегьли вичин тIалабун аваз къведа. Аква­да къизилар алаз ацукьнавай вун ва фикирда:­ “И дишегьли зи гъавурда гьатдач”. Вич вучиз атанатIа лугьунни тавуна, элкъвена хъфида.

За икI хьун мумкин тирдакай гьич фикирни­ авунвачир. Амма бубадихъ яб акална.  Гьа и юкъуз зи патав са дагъви дишегьли куьмек кIан­з атанай. Бубадиз, на лугьуди, аян хьанвай. Дишегьлидихъ 4 аял авай. Музыкадин учи­лищедин 1-курсуна кIелзавай адан хва анай акъуднавай. Ингилис чIалай адавай им­тигьан вахкуз хьанвачир. За фикирзава: “Ингилис чIал гьинай, адавай гьатта урус чIалал­дини бегьем­ рахаз жезвач”. “Ингилис чIал про­филдин предмет туш, ингилис чIалан му­ал­лимди адаз куьмекда”, — лагьана, дишегьли за секинарнай.

Пакадин юкъуз кIвалахал атайла, ракIа­рихъ, дагъдин цуькверин гъвечIи кIунчIни гваз,  и гада акъвазнава. “Дидеди ибур Квез це­ лагьанвайди я”, — лагьана, гъил залди яргъи авуна. Буба гзаф дуьшуьшра гьахъ тир. И кар зи рикIел къени алама.

Са сеферда бубади туьнбуьгь ийидай чкадал зи тарифарнай. Заз гилани а кардикай утанмиш я. За 5-классда кIелзавай. Буба вичин танишни галаз, нисинин тIуьн нез, кIва­лиз хтана. Диде командировкада авай. Ада са кIунчI хъчарни гъанвай, абур, чуьхвена, суфрадал эци­гун тIалабна. Чун Дахадаеван куьчеда яшамиш жезвай. Яд гьаятдин агъа кьиле авай. КIвале ведродин кIане амай цик къум квай, ядни кьалузвай. Заз гьаятдин агъа кьилиз физ ка­гьул хьана, гьа ведрода авай цик чуьхвена, эцигна хъчар суфрадал.  ТIуьр­ла, гьелбетда, хъчарал къум алайди чир хьана. Бубади “ибур руша чуьхвенвайбур я, акьуллу руш я”, — лагьана, хъчар вучиз­ ихьтинбур ятIа гъавурда туна вичин­ таниш. Гуь­гъуьн­лай абур дадмишайла, заз пис хьанай. Зи 80 йис я. Амма къени и кардай заз регъуьзва. Им тербия гудай хъсан къайда я.

Гьайиф хьи, музыкадин образованидиз итиж авун агъуз аватнава. Неинки са Дагъустанда, гьакI — виринра. Зун директор тирла, садан чкадал 4 касди документар вугудайди тир. Гила социальный месэлаяр сифте чкадал ала. Уьлкведа кесибар гзаф ава. Инсанар­ еке ашкъидивди концертриз фидай вахтар хтун лазим я…

Дамир Саидгазин

“Дагъустан” журналдай. Куьруь авуна гузва.