Имамали Халилован 80 йис
И йикъара Дагъустандин художникри, яратмишдай ксарин еке дестейри, общественностди Ахцегь райондин дагъдин лекьрен муг кьван авай хуьр тир Ялахъай акъатнавай художник, РФ-дин художникрин Союздин член, лап хъсан инсан, дустарикай дуст, Ватандал ва халкьдал бинедилай ашукь кас Имамали Халилович Халилован 80 йисан юбилей шад гьалара къейдзава.
Заз ам таниш яз гзаф вахтар я. ГьикI хьи, лезги чIалал акъатнавай художественный гзаф ктабра адан гъили ва вилери атIанвай графикадин гуьрчег шикилар ава. Абуру чIалан эсеррин руьгь рангаринни цIарарин, къашарин куьмекдалди кIелзавайдаз мукьва ийизва. Лацу чарчел чIулав къелемдив ва я цIивиндив чIугвазвай шикилрихъни чIал рахурдай гьунар!..
Искусствовед А.Путерброта вичин «Дагъустандин искусство» ктабда И.Халиловакай «Ада рангаралди музыка арадал гъизва», гьавайда кхьенвайди туш.
РФ-дин халкьдин художник, скульптор Гь.Гьейбатова И.Халилован гьакъиндай лагьай келимаярни зи рикIел хквезва: «Алукьнавай девир искусство, эдебият, меденият хуьзвайбур саилриз (къекъверагриз) элкъуьрнавайди хьанватIани, Имамали са кIусни руьгьдай аватнавач. Акси яз, адан яратмишунрин кIвалахдик мадни артух гьерекат акатнава, сергьятар мадни гегьенш жезва. Эхь, девирар къвез алатда, пачагьар, президентарни дегиш жеда, анжах халис искусство вири девирра амукьда!»
(«ЛГ»-дин 1997-йисан 9-майдин нумра)
Искусствовед З.А.Гьейбатова – Шолоховади «Дагъустандин художникрикай очеркар» ктабда кхьенвайвал, «Имамали Халилова вичин яратмишунра кьилинди яз ишлемишзавай гуьрчегвилинни генгвилин садвал къалурунин къайдади адаз виливай кьатIуз жедай эсерар арадал гъидай, вичин кIвалахра кхьинрин, мозаикадин, графикадин, скульптурадин, чеканкадин (атIунрин) ва маса жуьрейрин техникадикай менфят къачудай мумкинвал гузва. Идани чав художникди вичин вилик эцигзавай месэлайрин заланвал ва муракабвал рикIивай гьисс ийиз тазва».
Ибур гъвечIи баянар туш. Инал зи рикIел художник Имамали Халилован яратмишунриз килигай, къимет гайи хейлин мярекатар хквезва.
1981-йис. И.Халилова – художникди – графикди Загребда (Югославия) кьиле фейи ярмаркада кьилин художник яз иштиракна.
1987-йис. И.Халилован яратмишунриз Измирда (Туьркия) килигзава. Ина адал вичин фадлай жагъур хъийиз алахъай ватанэгьлияр – Имамали-бегдин (художникдин чIехи буба) невейрикай гьалт хъийизва. Гуьгъуьнлай абур чпин бубайрин ватандизни хтана, мугьманвиле чи редакциядани хьана.
1983-йис. Ленинградда кьиле фейи «Вили рекьер» выставкада И.Халилова «Каспийдал» тIвар алай рангаралди чIугунвай чIехи панорама эцигна. И шикилди гуьгъуьнлай Италиядиз, Грециядиз, Америкадиз – выставкайриз сиягьатна.
Художникдин яратмишунриз хайиди тир Дагъустандин чилелни гзаф сеферра килигна. 1994-995-йисара РД-дин культурадин Центрада (гила Дуствилин кIвал) кьиле фейи килигунра иштиракун зазни кьисмет хьанай.
Зи рикIел Дагъустандин чIехи муршид, вичи кьуд имамдиз тарс гайи Ярагъ Мегьамедан 225 йис тамам хьун къейдайла И.Халилова а вакъиадиз бахшна ягъай шикиларни алама. Абурукай чи алай аямдин зурба арифдар, писатель Агьед Агъаева Ярагъ Мегьамедакай кхьенвай, вич Къуръан хьиз туькIуьрнавай махсус ктабда менфят къачунва.
А ядигаррикай художникди вичи лугьузва: «Шейх Ярагъ Мегьамедан къамат зи рикIе фадлай авай. Зурба камалэгьли, арифдар, хайи халкь истирмарчи зулумкаррикай азад авунин пайдах хкажай касдин къамат арадал хкун акьалтIай жавабдар кIвалах тирди за гьиссзавай. Ингье за чIугунвай портрет: Шейх Ярагъ Мегьамед вичи яратмишай камаллу ктабрин юкьва кабинетда ацукьнава. Яраб ам гьихьтин фикирри яргъариз тухванватIа! ТахьайтIа нубатдин «Асар» теснифуникай фикирзаватIа? Са кар тайин я: ада дагъвийриз лукIвал терг авуниз эвер гузва: «ЛукIарин дуьаяр Аллагьдизни ван жедайди туш…»
Ихьтин баянар художникдин гьар са чешнедиз гуз жеда. И карни чаз мад сеферда Махачкъалада, художникрин Союздин выставкайрин залда кьиле фейи устаддин юбилейдин мярекатда акуна. Ингье ам гьикI кьиле фенатIа…
Устаддин яратмишунрихъ галаз таниш жез ва ам тебрикиз иниз гзаф ксар атанвай. Сифте нубатда, республикадин тIвар-ван авай художникар, абурун студентар ва школайрин аялар и карди ашкъиламишнавай. ГьикI хьи, ихьтин гьар са килигун искусстводин рекьевайбур патал нубатдин тарс я.
Художникдин ярар-дустарни, мукьва-кьилиярни, хуьруьнвиярни хейлин атанвай.
Килигдай затIарни тIимил тушир. Художникрин Союздин выставкайрин чIехи залдин вири цларилай Имамали Халиловичан яратмишунрин саки 60 йисан рехъ ва жуьреба-жуьревал, кьетIенвилер, тIебиат, тIямар къалурзавай шикилри, суьретри, гравюрайри тамашачияр чпел желбзавай. Гьар са кIвалах (суьрет, гравюра, шикил, пейзаж) аламатдин жуьредин рангарини къаришмайри, экверини хъенри, цIарарини къашари арадал гъанвайди аквазвай. Тамашачийрин рикIера гьахьтин гьиссерални чан къвезвай. Ина чи дагъларин тIебиатдин (синеринни дерейрин, вацIаринни кIамарин, гьуьлуьн ва цавун) вири гьалар чан алайбур хьиз вилик къвезва. Дагъларин куьгьне хуьрерин (Ахцегьрин, Рутулин, Ботлихдин, Хунзахдин, Балхардин ва маса) уьмуьр ва тарихдин шагьидар – имаратар вахъ галаз рахазвай хьиз жезва.
Графикадин къайдада чIугунвай «Махачкъаладин эцигунрин», «Дербентдин базардин», «Къизилдин дередин», «Чиркейдин ГЭС-дин» ва маса композицийри анрин къизгъин уьмуьр раижзава. Хейлин шикилар тарихдиз талукьарнава. Ватандин ЧIехи дяведин тема алай аямда чи кьилел атай (Бесланда, Ботлихда, Буйнакскда, Каспийскда, масанра) мусибатрин нетижаяр, террориствилинни экстремизмдин идеология негьзавай шикилри давамарзава…
Эхь, выставкадин экспозиция девлетлуди, уьмуьр вич хьиз муракабди я. И карди чи устад девиррал хкаж хьанвай къагьриман тирди субутзава. И кар иниз атанвай саки вири мугьманрини къейдзавай.
Юбиляр тебрикиз РД-дин художникрин Союздин председатель, РФ-дин лайихлу художник Къурбанали Мегьамедов, ДГПУ-дин профессор, РФ-дин лайихлу художник Абдулзагьир Мусаев, РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин управленидин начальникдин заместитель Мадрид Азизханов, Ахцегь райондин кьилин патав гвай консультативный Советдин председатель, РД-дин лайихлу муаллим-художник Керим Вагьабов, РФ-дин халкьдин хужожник Гьейбет Гьейбатов, ДГУ-дин профессор, илимрин доктор Салигь Муслимов, РД-дин халкьдин духтур Азедин Эсетов, выставкайрин залдин директор, РД-дин лайихлу художник Амирхан Мегьамедов, Туьркиядай хтанвай мугьман, юбилярдин мирес Ибрагьим Афажан ва маса ксар рахана. Гьа са вахтунда адав РД-дин Кьилин Администрациядин, культурадин министерстводин, художникрин Союздин, Ахцегь райондин администрациядин патай ганвай гьуьрметдин грамотаяр, тебрикдин чарар, къиметлу пишкешар вахкана.
Эхирдай юбилярдиз гаф гана. Ада вичиз ихьтин гьуьрмет авунай гьам республикадин, гьам Ахцегь райондин, Махачкъала шегьердин руководстводиз, художникрин Союздиз, выставкайрин залдин сагьибриз, иллаки выставка гьазуриз ва мярекат тешкилиз вири зегьметар вичел къачур РД-дин лайихлу художник, юбилярдин езне Хидир-Зулдан Юнусоваз сагърай лагьана.
Мердали Жалилов
