Гьакъикъатда инсаниятдиз и ­дуьньядани, Эхиратдани рамазандин вац­ракай гзаф хийирар, менфятар, бе­рекатар ава. Виридан Халикь тир Аллагь-Таалади рамазандин вацра ирид цаварилай виняй Дуьз рекьин регьбервал — Къуръан ракъур­нава.

Аллагь-Таалади лугьузва (44-сура, 3-аят, мана): «Гьакъикъатда­ Чна ам берекатлу йифиз (рама­зандин вацра “Лайлат-уль-Къадр»­-йифиз) (авудна) ракъур­нава…».

Абу Гьурайра асгьабдилай (Аллагь ра­­­зи хьуй вичелай) атанвай гьадисда­ Пай­­гъамбарди (Аллагьдин салават ва са­­лам хьуй вичиз) лагьанва: «Атанва­ ­квез рамазандин варз — берекатлу варз…!»

Аллагь-Таала патал сивер хуьн чIехи ибадат я, адай еке сувабар ва хъсан эвезар ава.

Гьадисда лагьанва (мана): «Адама­н несилди авур хъсан гьар амалдай цIуд сефердилай та ирид виш сефердал­ кьван суваб артухарда. Аллагь-Та­алади ла­гьана: «Анжах сив хуьн ква­­чиз­, гьакъи­къатда­ ам са Заз талукь­ я ва За адай эвез гу­да; сив хуьзвай кас­ди (яргъа жезва) вичин гьевесар­, тIуьнар тазва — Зун патал!» Сив хуьз­вай­ ­касдиз кьве шадвал ава: сив хкуддайла ва (сив гваз кьена) вичин Раббидихъ галаз гуьруьшмиш хьайила!­ Сив гвай касдин сивяй къвезвай ни Аллагь­дин вилик мискдин (атирдин)­ нидилайни хуш я (иер я)» (Бухарий, Муслим).

Маса гьадисда лагьанва (мана): «Ни (гьи касди) иман гваз ва сувабдик умуд кваз рамазандин вацра сив хвейи­тIа, адаз адан виликдай хьайи вири гунагьар багъишламишда» (Бухарий, Муслим).

Гьадисда лагьанва (мана): «Женнетдихъ муьжуьд варар ава: Раййан тIвар алай варарай анжах сив хвейибур гьахьда» (Бухарий, Муслим).

Сив хуьн ферз я: акьулбалугъ яшдив агакьнавай акьуллу гьар са мусурман касдиз (яни акьул кьери­ начагъ касдиз (сумасшедший) ам ферз туш), сив хуьдай къуват авай касдиз (дишегьлийриз сив хуьн тийи­­дай себебар аваз хьайитIа (вацракьилер ва мсб.), абуру сив хуьзвач, амма ахъа авур сивер ахпа хуьн хъувуна кIанзава).

Сеферда авайдаз, азарлу касдиз, аялдик квай (кIвачел залан) дишегьлидиз, хур гузвай дишегьлидиз (эгер адаз вичин патахъай ва я аялдин патахъай къурху аваз хьайитIа) и себебар амай кьван сив хуьн тийидай ихтияр ава, амма ахъа авур сивер гуьгъуьнлай маса йикъара хуьн хъувуна кIанда.

Сив хуьникай авай менфятар

Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) гьадисда ла­гьанва (мана): «Дугъриданни, сив хуьзвай касдиз ада сив хкуддай вядеда дуьа ава — гьич элкъуьр тийидай» (Гьаким). Яни сив хкуддайла, инсанди авур дуьа Аллагьди кьабулда.

Маса гьадисда лагьанва (мана):­ «Сивер хуьх — куьн сагълам жеда» (аль-Мунзирий).

Мад са гьадисда лагьанва (мана): «Вад капI — жуьмядилай жуьмядал кьван, рамазандилай рамазандал кьван — абурун арада авай гунагьар багъишламишдай кар я, эгер ам чIехи гунагьрикай яргъаз хьанвайтIа» (Бухарий).

Гьадисда лагьанва (мана): «Ни (гьи касди) иман гваз ва су­ваб­дик умуд кваз рамазандин вац­ра йифен кпIар (таравигь, тагьажжуд, витр) авуртIа, адаз ви­ликдай хьайи адан вири гунагьар ба­гъишламишда» (Бухарий).

Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьанва (ма­на): «Сив хуьн ва Къуръан — (Аллагьдин) бендедиз Къияматдин Юкъуз кьве «шафаатчи» я. «Сив хуьни» лугьуда: «Я Рабби! За ам кьуна (хвена) тIуьнрикай ва гьевесрикай юкъуз­. Гьавиляй закай адаз «шафаатчи» (тереф хуьдайди) ая!». Къуръанди лугьуда: «За ам йифиз ахвар авуникай­ кьуна (къадагъа авуна адаз ахвар — йифен кпIарал геждалди Къуръан­ кIелунал­ди) — гьавиляй закай адаз «ша­фаатчи» ая!» Дугъриданни, абурун­ кьведан шафаатни (Аллагьди) кьабулда» (Агьмад, атI-ТIа­бараний).

«Лайлат-уль-Къадр» лугьудай йиф рамазандин вацран хазинадай я. Ам Аллагь-Таалади чи уьмметдиз ганвай зурба савкьат я. Виликдай хьайи уьмметрикай бязи инсанри 83 йисан къене авур ибадат ва диндар амалар чаз, мусурманриз, са йифен къене адалайни артух ийидай мумкинвал ганва! «Лайлат-уль-Къадр» йиф рамазандин вацран эхиримжи цIуд йифе (тек витр йифера) ава. Ам йисан къене виридалайни зурба йиф я. А йифиз авур ибадат агъзур вацра авур ибадатдилай хийирлу я.

«Лайлат-уль-Къадр» йифиз чаз Пай­­­гъамбарди (Аллагьдин сала­ват ва салам хьуй вичиз) къалурнавай и дуьа­ кIелна кIанда: «Аллагьумма иннака­ гьафуввун каримун тугьиббу-ль-гьаф­­­ва, фагьфу гьанни». (Мана): «Я Аллагь! Гьакъи­къатда, Вун гзаф афивалдайди (гъаф ийидайди), керимди (мергьяматлуди) я, Ваз афивал ийиз (гзаф) кIанда — (бес) гъаф ая заз (гъил къачу залай)» (Ибн Мажагь).

Сив хуьнин къайда

Рамазандин варз алукьнавайди къалурзавай цIийи варз акурдалай кьулухъ гьар са мусурман касди виликамаз, йифиз, (рамазандин вацран пакадин юкъуз­ ферз сив хуьда лагьай) ният авуна кIанда. Ният ийидай вахт: месин кпIу­нилай кьулухъ — экуьнин кпIунин вахт алукь­далди. Пакадин юкъуз сив хуьдай ният гьар йифиз кьилди авуна кIанда (гьакIни вацран сифте йифиз вири рамазандин вацра сив хуьда лагьана ният ийидай ихтиярарни ава).

Экуьнин капI жедалди вилик с­у­гьур авуна, яни тIуьн тIуьна кIанда (адакай еке менфят, куьмек ва берекат ава, ам сунна кар я). Амма и кар тавуртIани, хуьзвай сив дуьзди жезва.

Экуьнин кпIунин азан гайидалай­ кьулухъ ихтияр авач: недай, хъвадай, гъуьлуьнни папан арада месин­ алакъаяр ­же­дай… та рагъ хъфидалди (сив хуьзвай касди пис гафар­, экъуьгъунар, гу­нагь­дин гафар лугьун виже къведач). Сив хумрав (финик) тIуь­налди ва я яд хъвана хкудна кIанда. Сив хкуддайла, и дуьа кIелун хъсан я: «Аллагьумма лака сумту, ва гьаля ризкъика афтIарту, ва бика аманту фагъфир ли ма къаддамту ва ма аххарту, загьаба ззамаъу ва ибталлатиль- гьурукъу ва сабаталь-ажру ин ша Аллагь». (Мана): «Я Ал­лагь! Вун патал за сив хвена, Ви риз­кьидалди за сив хкудна, Вахъ за иман гъанва — багъишламиша Вуна заз за ­виликдай авур ва гуьгъуьнавай гу­на­гьарни. Цихъ къанихвал алатна, дамарар ­кьежинив ацIана ва, ин ша Аллагь, сувабни хьана». Ахпа, гъетрен капI авуна, тIуьн недай ихтияр ава. Рамазандин вацра месин кпIунилай кьулухъ таравигь-кпIар авун хъсан я ва эхирдай — витр-капIни.

Рамазандин вацран крарикай

Рамазандин вацра Къуръан гзаф кIел­на кIанда (са сеферда кьванни ам кьиляй-кьилиз кIелна куьтягьна, хатму авуна кIанда).

Рамазандин варз куьтягь жедалди сад-кьве югъ амаз, закатуль-фитIр (зеэр) гана кIанда. Адакай еке кьве менфят ава: 1) хвейи сивера хьайи нукьсанар ада туькIуьр хъийизва; 2) сив хуьнин суварин юкъуз кесибрин суфрадал тIуь­нар, садакьаяр жезва.

Сив гвай касдиз, сив хкуддайла, тIуьн гун еке суваб авай кар я. Гьадисда ла­гьанва (мана): «Ни сив хвейи касдиз «ифтIар» гайитIа, адаз а сив хвейидаз хьтин суваб жеда — сив хвейидан суваб тIимил тахьана» (Агьмад).

Рамазандин вацра, са себебни авачиз, сив хуьн тавур (са югъ кьванни ахъай­ авур) касдиз пис жаза ава. Имам Загьабийди (Аллагьди регьим авурай вичиз) лугьузва: «Муъминар икьрар хьан­ва (абуру тестикьарнава): Ни рамазандин вацран сив, азарлувилин себеб авачиз, туртIа (хуьн тавуртIа), ахь­тин кас зина (прелюбодеяние) ийиз­вайдалайни­, гьамиша ички хъвазвайдалайни пис я. Ахьтин касдин пата­хъай Исламдин гьа­къиндай шаклувал ава, ам зиндикь (муртад) ва я ми­хьиз рекьяй акъат­навайди яз гьисаб­зава».

Гьа икI, рамазандин вацракай и    дуьньядани, Эхиратдани гзаф менфятар ава — гьам кьилди гьар са касдиз, гьамни — умумидаказ вири жемятдиз. Рамазандин варз мердвилин, гъилин ачухвилин, са­да­кьайрин, кесибриз куьмекар гунин варз я. И вацра гзаф крара ва ибадатра хизанар, жемятар сад жезва ва и карди абурун алакъаяр мягькемарзава.

Рамазандин вацра сив хуьни инсан жуван нефс жуваз муьтIуьгъариз, хсуси гьевесар кьулухъ туна, Аллагьдиз кIани кар вилик кутаз вердишарзава. ГьакIни и карди инсандив михьи ният аваз са кIва­лах­­­ ийиз, сабур ва кьетIивал хуьз, жа­ваб­дарвал гьиссиз тазва. Гишинвал вичин­ ха­муналди гьисс авур инсан кесиб ксарин гьалдикай мадни пара хабар кьаз эгечI­да­­. Адаз абурун язух къведа, регьим артух­ же­да ва адан рикIяй такабурлувал акъатда.

Чна Аллагьдиз ялварзава ва Ада­вай^­ тIалабзава: Ада чаз рамазандин варз кьисметун, чи ибадатар, хвейи сивер, са­дакьаяр, таравигь-кпIар, дуьаяр кьабулун, Адан разивал къачунин карда куьмекун. Амин!

(Макъала куьруь авуна гузва)

Ямин  Мегьамедов,

диндин алим