Аллагь-Таалади виридалайни хийирлу (хъсан) Ктаб (Къуръан) виридалайни хийирлу (хъсан) (Жабраил) малаикдилай, виридалайни хийирлу (хъсан) (рамазан) вацра, виридалайни хийирлу (хъсан) (Лайлат-уль- Къадр) йифиз, вири­далайни хийирлу (хъсан) Пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай салават ва са­ламар хьурай вичиз), виридалайни хийир­лу (хъсан) уьмметдиз, виридалайни хийирлу (хъсан) чкада (Меккада) (авуд­на) ракъурнава.

Дугъриданни, Аллагь-Таалади (Вичин) ­бендеяр чпин гьевесриз табий жедани, я та­хьайтIа абуру чпин Раббидин эмир кьилиз акъуддани ахтармишун (синемишун) патал гьар жуьредин ибадатар тайи­нар­на­ва. Гьавиляй Ада (Ислам) динда инсанар па­тал чпиз “кIани шейэрикай” (лезетрикай) чеб хуьн тIалабзавай эмирар (ибадатар) тайинарнава. Мисал яз, сив хуьнин­ ибадат­. Дугъриданни, ам Аллагьдин патай разивал ва суваб къазанмишун патал жув тIуьн-хъуникай, месин ала­къай­­рикай хуьн я.

Къейд ийин хьи, мусурманрин динда жу­­ваз “кIани шейэр” харж авун истемиш­за­­­вай ибадатарни ава: кьилди къачуртIа, закат ва садакьа гун. И ибадатрин метлеб жуваз хуш шей (мал-девлет) Аллагьдин патай разивал ва суваб патал харж авун я. Мумкин я, бязи инсанриз са агъзур ма­нат­ пул (садакьа яз) гун регьят я, амма абу­­ру са юкъуз кьванни сив хуьзвач. Гьавиляй Аллагьди ибадатар гьар жуьре­динбур авунва, Вичин бендеяр ахтармишун патал.

Къудратлу, Регьимлу Аллагьди зурба­ ка­­маллувиляй Вичин бендейриз “сиям”, яни “сив хуьн” ферзнава: ада (и ибадатди) инсандив вич тайин тир вахтуналди не­дай-хъвадай шейэривай хуьн истемишзава ва адан рикI инсан Аллагь-Тааладиз мукьув хьуниз манийвалзавай гьевесрикай, гьиссерикай, гьаларикай азадзава. Ал­лагьди гьакIни “иътикаф” (рамазандин вац­ран эхи­римжи цIуд юкъуз мискIинда амукьун)­ ­ та­­йинарнава. И кардин макьсад бендедин рикI тек са Аллагьдихъ галаз алакъалу ва ин­сандин фикирар анжах са Адал желб аву­никай, амай виридакай (инсанривай, краривай, и дуьньядин гьерекатривай къерех хьана) атIана са Адахъ галаз кьилди амукьдай­вал­ авуникай ибарат я. Ха­ликь­­ди гьакIни уьмметдиз Эхиратда менфят тагудай гьар са шейиникай чпин мецер­ хуьн буйругънава ва чпикай инсандин ри­кIизни бедендиз гзаф менфят авай “йифен кпIар” (тагьажжуд, таравигь) тайинарнава.

Рамазандин вацра сив хуьн акьулбалугъ яшдив агакьнавай, акьуллу, сив хуьдай къу­ват авай, (сеферда авачиз) чкадал­ алай гьар са мусурмандиз (итимризни, дишегьлийризни) ферз я. Ам­ма дишегьлияр сив хуьниз манийвал гузвай гьаларикай (вацракьилерикай ва …) азад хьана кIанда.

Сив хуьн — ам жув тIуьникай, хъуни­кай­­, месин алакъайрикай ва “сив хуьн чIур­дай” маса шейэрикай хуьн я. Вични (йиф куьтягь хьана) югъ малум жедай вахтунилай башламишна, та рагъ хъфидалди (акIи­далди), сив хуьнин ниятдалди.

Аллагь-Таалади рамазандин вацра “сив­ хуьн” гьижрадин кьвед лагьай йисан шагьбандин вацран ислен юкъуз ферзна. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай са­лават ва саламар хьурай вичиз), ­санлай къачур­ла, кIуьд йисуз рамазандин вацра сивер хвена­.

Сив хуьн ва адакай авай хийирар ва сувабар

1. Сив хуьн Аллагь-Тааладикай кичIе­вал хьунин себеб я — Адан эмирар кьилиз акъудиз ва къадагъайрикай яргъаз жез.
2. Сив хуьни инсан жуван чан (нефс) кьуна хуьз, гьевесар гуьзчивилик кутаз, жа­вабдарвал мягькемариз ва четинвилерал ацалтайла сабур хуьз вердишарзава­.
3. Сив хуьни мусурман касдиз вичин мусурман стхайрин тIалар, дердияр гьиссунин карда куьмек гузва (таъсирзава) ва и кар себеб яз адак кесибриз, факъирриз хъсанвалдай, садакьаяр гудай гьевес акатзава. Нетижада мусурманрин арада кIанивал, стхавал мадни артух жезва.
4. Сив хуьни инсандин чан (нефс) хъсанарда, ам пис ахлакьрикай, къаришма гьаларикай михьда. Сив хуьнихъ инсандин сагъламвал патал еке хийир ава ва адан куьмекдалди инсандин къуватни диривал артух жезва.
5. Рамазандин вацра сив хуьн Ис­ламдин­ са дестек я, ада и вацран чIехи де­режа къалурзава.
6. Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисда лагьанва (мана): “Дугъриданни, сив хуьзвай касдиз ада сив хкуддай вядеда дуьа ава, гьич элкъуьр тийидай” (яни а чIавуз авур дуьа Аллагьди кьабулда) (Гьаким).
7. Маса гьадисда лагьанва (мана): “Сивер хуьх — куьн сагълам жеда” (аль-Мунзирий).
8. Мад са гьадисда лагьанва (мана): “Ислам вад дестекдал (асасдал) тикмишнава (эцигнава): келима-шагьадат — авач илагьи (ибадат авуниз лайихлу тир) са Аллагьдилай гъейри ва Мугьаммад Адан бенде ва расул я, капI ада авун, за­кат гун, КIвалел (Кябедал) гьаж авун, рамазандин вацра сив хуьн”. (Бухарий).

Къейд авун лазим я хьи, гзаф инсанар тамамдиз и гьадисдин манадин гъавурда авач. Гзафбуру Ислам анжах гьа и вад дестек я лагьана фикирзава. Хъсандиз фикир гайитIа, гьадисди винидихъ тIвар кьур вад дестек Исламдин бинеяр (асулар) тирдакай лугьузва. Амма кIвал тек са дестекралди бегьем жезвач, цлар ва къав герек я. Ислам диндин гьакъиндайни гьакI я: дин акъвазнавай мягькем бинейрилай гъейри, гьар са мусурманди амална кIанзавай шариатдин къанунарни ава. Мисал яз, диде-бубадин чIалаз килигун, ички хъун тавун, дишегьлийри ­хижаб алукIун, файдадикай (процентрикай) яргъаз хьана, гьалал алишвериш авун… Абур вири Исламдин дестекрин винел эцигнавай паяр я.

9. Маса гьадисда лагьанва (мана): “Вад капI, жуьмядилай жуьмядал, ра­мазандилай рамазандал кьван, абурун арада авай гунагьар багъишдай крар я, эгер ам чIехи гунагьривай яргъаз хьан­вайтIа” (яни экуьнин капI авуна нисинин капI ийидалди хьайи гунагьар нисинин кпIуни квадарзава (багъишзава), нисинин кпIу­ни­лай рагъдан кпIунал кьван хьайи гунагьар рагъдан кпIуни ва икI мад… Са жуь­мя­ кпIу­нилай нубатдин жуьмядин кпIу­нал хьайи гунагьар кьвед лагьай жуьмядин кпIуни багъишзава ва и йисан рамазандин вацралай къведай йисан и варз алукьдалди хьайи гунагьар гьа йисан рамазандин вацра багъишзава). (Бухарий).
10. Са гьадисда къейднава (мана): “Ни (гьи касди) иман гваз ва сувабдик умуд кваз Рамазандин вацра сив хвейи­тIа, адаз адан виликдай хьайи вири гунагьар багъишда”. (Бухарий, Муслим).
11. Мад са гьадисда хабар гузва, (мана): “Ни (гьи касди) иман гваз ва сувабдик умуд кваз Рамазандин вацра йифен кпIар (таравигь, тагьажжуд, витр) авуртIа, адаз адан виликдай хьайи вири гунагьар багъишда”. (Бухарий).
12. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз)­ лагьанва (мана): “Сив хуьн ва Къуръ­ан — кьве шафаатчи я (Аллагьдин) бендедиз Къияматдин Юкъуз. “Сив хуьни” лу­гьу­да: Я Рабби! За ам кьуна (хвена) тIуьн­ри­кай ва гьевесрикай юкъуз, — гьавиляй,закай шафаатчи (тереф хуьдайди) ая адаз! Къуръанди лугьуда: “За ам кьуна ахвар авуникай йифиз (къадагъа авуна адаз ахвар — йифен кпIарал геждалди Къуръан кIелуналди), гьавиляй закай шафаатчи ая адаз! Дугъриданни, абурун кьведан шафаатни (Аллагьди) кьабулда”. (Агьмад, атI-ТIабараний).
13. “Лайлат-уль-Къадр” — йиф ра­ма­зан­дин вацран хазинадай я. Ам Аллагь-Та­ала­ди чи уьмметдиз ганвай зурба сав­кьат я. Виликдай хьайи уьмметрикай бязи инсанри 83 йисан къене авур ибадат ва диндар амал, чаз, мусурманриз, са йифен­ къене гьабурулайни гзаф ийидай мумкинвал ава!

Аллагь-Таалади Къуръанда лугьузва: (97-сура, мана):

“1. Гьакъикъатда, Чна ам (Къуръан) — “Лайлат-уль-Къадр”-диз (Аллагьдин вилик еке къадир ва лайихвал авай Йифиз) (авудна) ракъурнава! (а Йиф рамазандин вацра ава).

2. Ваз вуч чида вуч ятIа “Лайлат-уль-Къадр” (еке къадир ва чIехи дережа авай Йиф)?
3. “Лайлат-уль-Къадр” (еке къадир ва чIехи дережа авай Йиф) — агъзур вацралай хийирлу я (ам гзаф берекатлу йиф я. И йифиз авур диндар крар агъзур йисан къене авур диндар крарилай хийирлу, артух я)!
4. Адан (а Йифен) къене малаикар ва Руьгь (Жабраил) гьар са эмирдин гьа­къин­дай ганвай чпин Раббидин изиндалди гзаф (сефер) чилел эвичIзава.
5. Ам (а йиф) (вири писвилерикай саламатвал я, хийир ва берекат я, салам ва тебрик я малаикрин патай) та экуьнин лаз экъечIдалди”.

И сурадин эхиримжи аятдин эхирдиз алимри ихьтин баян гузва:

А йиф ибадат ийиз акъудай мусурмандал “Лайлат-уль-Къадр” гьалтунин ва ам кьабул хьунин лишанрикай сад пакамахъ рагъ цIарцIар гудай нурар галачиз акун я. А кар и аятда къалурнавай “…гьатта матI­лаъ-иль-фажр” гафарин манади тести­кьарзава. Яни экуьнахъ югъ ахъа жезвай вахтуналди (гьа чIавни кваз (санал) а йиф вири писвилерикай саламатвал, хийир ва берекат, малаикрин патай гзаф кьадар саламар ва тебрикар я. Малаикрин кьадардин гзафвиляй абурун нурари а чIавуз ракъинин нурар кIевзава… (лугьун лазим я хьи, и аятдин урус чIалаз авунвай бязи таржумайра “…вплоть до наступления зари” гафар гьалтзава. “…вместе с зарей”) гафар кхьин дуьз жезва).

Чна Аллагьдиз ялварзава ва Адавай чи ибадатар ва хъсан крар кьабулун ва Адан разивал къачуз куьмекун тIалабзава. Я Рабби, чаз рамазандин варз гзаф йисара кьисмет ая! Амин!

Ямин  Мегьамедов, диндин алим