Редакциядин почтадиз къвезвай­ суалрин арада пенсийриз ва аялрин­ пособийриз талукьбур мукьвал-мукьвал­ гьалтзава. И кар фикирда кьуналди, чна Россиядин Яшайишдин фондунин (СФР) Дагъустанда авай Управленидихъ (управляющийдин везифаяр тамамарзавайди — Мегьамед Исаев) галаз сих алакъа хуьзва. И рекьяй чаз идарадин пресс-къуллугъдин регьбер Альбина Сункъулиевадикай еке куьмек жезва. Чи ватанэгьлиди са суални жаваб авачиз тазвач. Сагърай вич! И мукьвара чна пенсиядиз талукь са шумуд суал аниз рекье тунвай. Агъадихъ чна абурун жавабар гузва…

— Къенин юкъуз Дагъустанда СФР-дин хиляй пенсияр къачузвайбурун (иник вири жуьреяр акатзава) кьадар 680 агъзурдалай виниз я ва ЕДВ (гьар вацра гьукуматди гузвай пулунин такьатар, абур регионди яшайишдин рекьяй кIеве авай ксариз ва я кьетIен лайихлувилерай гузва) тайинарнавайбурун кьадарни саки 400 агъзурдав агакьнава. «Пенсионер» лагьайла, фикирдиз гьасятда яшлу агьали къведа. Амма пенсия аялдизни тайинарун мумкин я. Гьаниз килигна пенсия къвезвайбурун жергедик акатзава: набутар (яшарилай аслу тушиз), диде-буба кьилелай алатнавай аялар ва яшлубур, — суьгьбетзава М.Исаева.

– Мегьамед Исаевич, набутвал ва диде-бубадикай (кормилец) магьрум хьун себеб яз пенсия тайинарзавайбурун жигьетдай суалар авач. Гъавурда гьатзавайвал, Яшайишдин фондуниз набутвал тайинарнавайди ва диде-бубадикай магьрум хьанвайди тестикьарзавай делил агакьайла, пенсия тайинарзава. Яшлу хьунихъ галаз алакъалу пенсиядин гьакъиндай гъавурда тунайтIа кIанзавай…

— Яшлу хьунихъ галаз алакъалу яз пенсия тайинарун патал пуд шартI ава: яшар (итимрин — 65 ва дишегьлийрин 60 йис тамам хьун), пенсиядин коэффициентар (30-далай тIимил тушиз) ва страховой стаж (15 йисалай тIимил тушиз). И тIалабунар уьмуьрдиз кечирмишун патал «переходдин» вахт ганва. Мисал яз, къведай йисуз 58 йис тамам хьанвай дишегьлияр ва 63 йис тамам хьанвай итимар пенсиядиз экъечIда. Амма абурухъ 15 йисалай тIимил тушиз страховой стаж, гьакIни пенсиядин коэффициентар (28,2 коэффициентдилай тIимил тушиз) хьун лазим я.

– Пенсиядин коэффициентрин, гьакI кIвалахдин стаждин кьадар гьикI чириз жеда?

— Виридаз малум я хьи, куь изданидани идакай чна садрани кьведра хабар ганвач, Яшайишдин фондуна гзаф мес­элаяр проактивный къайдада, кIваляй къецел экъечI тавуна, яни «Госкъуллу­гъар» порталдикай менфят къачуна, кьилиз акъудиз жезва. И тегьерда агьалийривай страховой стаждикай ва, пенсия­дин коэффициентрал асаслу яз, тайинарнавай пенсиядикай делилар чириз же­да. Адалай кьулухъ, яни и делилар чир хьайила, агьалиди, эгер лазимвал аватIа, вичин пенсиядин коэффициентар артухардай серенжемар кьабулда.

Мадни алава хъийиз кIанзава: пенсиядиз талукь малумат «Госкъуллугъар»­ порталдиз агьалидин яшариз килигна рекье твазва, яни итимрин 45 йис тамам хьайила, дишегьлийрин — 40 йис. Гуьгъуьнин йисара делилар гьар пуд йис арадай фейила агакьарзава.

– Пенсия фад тайинарзавайбурук вужар акатзава?

— Яшлувилиз килигна страховой пенсия фад гузвай са шумуд дуьшуьш ава.

Сад лагьайди, сагъламвилиз зарар авай кIвалахрал ва хаталу чкайра зегьмет чIугвазвайбур. Мисал яз, шах­тай­ра ва я лесозаготовкайра кIва­лахзавайбуруз пенсия вахтунилай фад тайинарзава. Лётчикриз, духтурриз, му­аллимриз, актёрриз, пешекарвилин тайин стаж хьайила, абурувайни пенсиядиз фад экъечIиз жезва. Гьихьтин тIа­лабунар, шартIар аватIа, чна винидихъ лагьана.

Кьвед лагьайди, яргъал йисарин стаждайни агьалийриз (дишегьлияр патал адан кьадар 37 йисалай тIимил тушиз, итимар патални 42 йисалай тIимил тушиз хьун лазим я) пенсиядиз фад экъечIдай мумкинвал ава. И кьадар стажди пенсиядиз 2 йисан вилик экъечIдай мумкинвал гузва.

Алава хъийин: иник кIвалахдин, армиядин жергейра къуллугъай ва СВО-да иштиракай йисар акатзава. Амма­ кIелдай, аялдихъ гелкъвей йисар и стаж­дик акатзавач. Идахъ галаз сад хьиз, эгер, агьалидихъ, и йисарни кваз, винидихъ къалурнавай кьадар стаж ава­тIа, адаз пенсия къвезвач.

Пуд лагьайди, лугьурвал, аялрин­ кьадардиз килигна, пенсиядиз фад экъе­чIиз жеда. Мисал яз, 3 аял авай диде — 3 йисан вилик (яни адан 57 йис тамам хьайила), 4 аял авай диде — 4 йис вилик (яни 56 йис тамам хьайила), 5 ва адалай виниз аялар авай дидеярни — 10 йисан вилик (яни 50 йис тамам хьайила).

Хайи чIавалай хизанда набут аял авай дидедиз ва я бубадиз пенсия 10 йисан фад, талукь тирвал, 50 ва 55 йис тамам хьайила, тайинардай мумкинвал ава.

Идалайни гъейри, чи уьлкведин кеферпатан регионра яшамиш жезвай ватанэгьлийривайни пенсия вахтунилай ви­лик къачуз жезва. Амма абурухъ лазим кьадар стаж ва пенсиядин коэффициентар хьун лазим я.

– Мегьамед Исаевич, эгер инсандихъ кIвалахдин стаж ва пенсиядин коэффициентар авачтIа, яшар тамам хьайила, адаз пенсия гузвани?

— Гьукуматдин кIвалахрал зегьмет чIугур ксар патал стаждихъ ва я пенсиядин коэффициентрихъ галаз алакъалу яз четин месэлаяр арадал къвезвайди туш. Бязи дуьшуьшра пенсия тайинарун патал эхиримжибур (пенсиядин коэффициентар) бес тежез хьайитIа, агьалидиз абур къазанмиш хъийидай мумкинвал гуда. ТахьайтIа, ахьтинбуруз ва чпихъ стаж ерли авачирбуруз яшайишдин пенсия тайинарда, амма 5 йисан геж, яни дишегьлийрин 65 йис тамам хьайила, итимрин — 70.

– Кьве пенсия санал къачудай ихтияр авани?

— ЧIехи пай дуьшуьшра — авач. Пенсионердиз хийирлу вариант, яни гьи пенсиядай пул артух къвезватIа, гьам теклифзава. Анжах инвалидрин лап тIимил категория ава, гьа са вахтунда кьве пенсия (гьукуматдин ва яшлувилиз килигна страховой пенсия) къачудай мумкинвал авай. Мадни кьве пенсия къачудай ихтияр авай тIимил ксарин жергеда ава: армияда къуллугъдайла ва  я гуьгьуьллудаказ дяведиз фейила телеф хьайибурун диде-бубайриз ва хендедайриз, гьакIни Чернобылдин АЭС-дин мусибатдикди зарар гайи агьалийриз.

–  Пенсия тайинарун патал агьалиди мус арза гун герек я?

— Набутвилихъ галаз алакъалу яз пенсия тайинарун патал арза гунин лазимвал авач. Абур винидихъ лагьанвайвал, проактивный къайдада тайинарзава. Яшариз килигна тайинарзавай пенсиядикай рахайтIа, ам тайинарун лазим тир тахминан вахтунилай вилик са йис амаз Яшайишдин фондунин муьштерийриз къуллугъзавай идарадиз фена, лазим тир вири делилар (индивидуальный лицевой счётда къалурнавай), ам тайинардайла герек документар ахтармишун хъсан я.

Амма пенсия тайинарун патал арза анжах са варз амаз гана кIанда. Ам электронный къайдада, яни «Госкъуллугъар» порталдикай менфят къачуна, гьакIни МФЦ-диз ва фондунин муьштерийриз къуллугъзавай идарадиз фена рекье тваз жеда.

Рагнеда Рамалданова