Рамазандин варз ва Къуръан сад-садахъ галаз сихдиз алакъалу я, вучиз лагьайтIа, Къуръан Аллагь-Таалади рамазандин вацран йифера ва йикъара (авудна) ракъурнава! Ам инсанар ва амай алемар патал виридалайни зурба вакъиа­ я! Гьавиляй чун и макъалада Къуръандин зурбавиликайни метлеблувиликай ра­хада.

Пак Къуръан — «Къуръан-уль-Керим» — Аллагь-Таалади Мугьаммад пайгъамбардиз (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз)  (авудна) ракъурнавай Ктаб я — вири инсанар патал Дуьз рекьин регьбервал ва регьим яз. Ам Аллагьдин гьамишалугъ амукьдай Ктаб я ва Адан акьалтIай къайдада чIалахъ ийидай  (гьуьжет кардал гъалибвал къачудай) зурба делил та чилел алай уьмуьр фана жедалди амукьда. Къуръан Аллагь-Таалади Мугьаммад пайгъамбардиз (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) ракъурнавай зурба мужизат я. Амма бязибур Къуръан Аллагьдин патай тирдахъ агъазвачир, абуру ам Мугьаммад пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) арадал гъанвай затI я лугьузвай. И вахтунда Аллагьди вири инсанривай, жинерривай гьа Къуръан хьтин ктаб арадал гъун тIалабнай. Амма и кар кьилиз акъатдайди туш, гьикI лагьайтIа, Къуръан, гьакъикъат­дани, Аллагьдин патай я.

Аллагь-Таалади Къуръанда лугьузва (17-сура, 88-аят, мана): «Лагь: «Эгер инсанар ва жинер кIватI хьайитIани, и Къуръандиз ухшарди ийиз (фикир сад авуртIани, ам хьтинди туькIуьриз),  абурувай адаз ухшарди ийиз жедач, гьатта абурукай садбур муькуьбуруз куьмекчияр хьайитIани».

Маса аятда Къуръандин азимвал (чIе­хивал, зурбавал) ихьтин гафаралди­ къалурнава (15-сура, 87-аят, мана): «Дугъриданни, Чна ваз багъишна­ва­ «ирид тикрар жезвайбур» (гьар кпIунал кIе­лиз тикрар жезвай ирид аят — яни «аль-Фа́тиѓьа» сура) ва чIе­хи (азим) Къуръан!»

Дугъриданни, Аллагьди ва Адан расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) Къуръандиз ганвай сифетрилай ва тIварарилай мадни зурба сифетар ва тIварар авач! Агъадихъ чна а сифетарни тIварар гъизва:

1. ар-Руьгь: руьгь — им вичелди уьмуьр­ арадал къвезвай шей я. И сифетдалди адаз Аллагьди тIвар ганва (42-сура, 52-аят, мана):«Ва гьа икI (виликдай расулриз Чна «вагьй»-ракъурна инандирмишайвал) — Чна ваз (эй Пайгъамбар) «вагьй»-ракъурна инандирмишнава Чи Кардикай тир Руьгь (Къуръан) (гьикI руьгьди бедендал чан гъизватIа, гьакI Къуръанди Дуьз рекьикай ягъалмишди ягъалмишвиляй акъудзава, акьулдал чан гъизва, ам дуьз рекьеваз тухузвава ада авай шариатди  инсандиз и дуьньядани ва Эхиратдани  анжах хийир жедай рехъ къалурзава)…».
2. ан-Нур: нур — им вичелди экв акун арадал къвезвай шей я. Аллагьди лугьузва (5-сура, 15-аят, мана): «…Гьакъи­къатда, атанва квез Аллагьдин патай «нур» ва ачух Ктаб» (Къуръан)!».
3. Дуьз рехъ къалурзавайди: яни вичин куьмекдалди инсанар Дуьз рекьел къвезвайди. Аллагьди лугьузва (17-сура, 3-аят, мана): «Гьакъикъатда, и Къуръанди къалурзава виридалайни дуьз тир (рехъ) — (Исламдин рехъ) ва шад хабар (муштулух) гузва чпи диндар амал ийизвай муъминриз — гьакъикъат­да, абуруз еке суваб жедайди».
4. Сагъарун ва регьбервал. Аллагьди лугьузва (41-сура, 44-аят, мана):«…Лагь (абуруз, эй Пайгъамбар): «Ам (Къуръан) — иман гъанвайбуруз Дуьз ре­кьин регьбервал ва (рикIера авай азаррикай, шаклувилерикай) сагъарун (дава—дарман) я…».
5. Вичик табни гъалатI гьич акахь тийи­дай гьахъди. Аллагьди лугьузва (41-сура, 42-аят, мана):«Агатдач адав таб я адан виликай, я адан кьулухъай (кутаз жедач Къуръандик таб гьич са патахъайни, са куьнивайни ам чIуриз жедач, ам Аллагьди хуьзва)…».
6. «Аллагьдин Ктаб»; «Фаркьлу авун»; «СиратIаль-мустакъим»; «Аллагьдин мягь­­кем еб»; «Камаллу рикIел гъун» — адан и сифетрикай ва тIварарикай чаз Ал­­лагь­дин расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар ганва.

КапI Къуръандин зурба лайихлувал­ ва кьакьан дережа къалурзавай крарикай я — ам галачиз дуьз жезвач. Вучиз лагьайтIа, мусурмандиз кпIунин гьар са ракаатда Къуръандин аятар кIелун ферз я ва гьакIни мусурман касдин иман, ада Къуръандихъ иман тагъанваз, дуьз жезвач.

Къуръан акьуллу ксариз камаллу насигьат я, диндар, хъсан крар ийизвай ксариз шад хабар я, гунагькарриз зурба игьтиятвилин хабардар я. Ана дуьз хабарар, алатай вахтунин вакъиайрикай чирвилер ава. Ам дуьз, гьахъ къанунрин кIватIал я.

ГьакIни Къуръан чIехи мужизат я:

1. ЧIалан устадвилин, баянрин гьа­къин­дай.
2. Ада авай шариатдин (къанунринкIватIал) гьакъиндай.
3. Шииратдин манадин гьакъиндай.
4. Ана авай дуьз хабаррин — виликдай хьайи, гележегда жедай крарин гьакъиндай.
5. Илимдин чирвилерин гьакъиндай.
6. Ам дегишариз, чIуриз тахьунин гьа­къиндай. Аллагьди лагьанва (15-сура­, 9-аят, мана): «Гьакъикъатда, Чун я авуд­на ракъурнавайди «Зикир» (Къуръ­­ан) ва гьакъикъатда Чна ам хуьнни ийиз­ва».

Къуръан кIелунин лайихлувилер  ва сувабар

Мусурман кас давамвилелди Къуръан­ кIелиз алахъна кIанда, и кардай авай гзаф менфятарни сувабар фикирда кьуна.­ Аллагьди лугьузва (35-сура, 29-аят, мана): «Гьакъикъатда, чпи Аллагьдин Ктаб кIелзавайбуру ва капI ада́ ийизвайбуру ва Чна чпиз ганвай паярикай чинеба ва ачухдиз (Аллагьдин рекье) харжзавайбуру — (ахьтинбуру а краралди) умудзава алишверишдал (вичин хийир) гьич акъваз тийидай (Аллагьдин разивал ва Адан суваб къазанмишунал)».

Гьакъикъатда, Къуръан кIелдайла, аятрин гъавурда акьун, абурал фикир-фагьум авун лазим кар я. Аллагьди лугьузва (38-сура, 29-аят, мана): «Чна ваз (эй Пайгъамбар) (авудна) ракъурнавай (и) Ктаб  берекатлуди (виче гзаф хийирар, регьимар авайди) я, (абуру) адан аятрал фикир — фагьумун патал ва акьулрин сагьибри рикIел гъун (ибрет къачун) патал».

Гьадисра къалурнавайвал, гьар са мусурманди гьар са вацра Къуръан хатму авун, яни кьиляй-кьилиз кIелна куьтягьун лазим я. Эгер артух алакьунар авай кас яз хьайитIа, ада гьар са гьафтеда кIелна куьтягьна кIанда.

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов, диндин алим