Хуьруьнвийриз, вичи кIвалахзавай коллективда Меристан Жамалдинова пешедал рикI алай хъсан муаллим ва хъсан инсан яз чида. Ам Мегьарамдхуьруьн райондин Самур пата тIвар-ван авай механизатор Къазимегьамед ва Гуьлжагьан Мегьамедоврин зегьметчи хизанда хана, чIехи хьана. Ругуд вахни кьве стха. Хизанда аялар гъвечIи чIавалай диде-бубадиз куьмек гуз, зегьметдал рикI алайбур, пис-хъсан, гъечIиди-чIехиди ва жавабдарвал вуч затI ятIа, чидайбур яз вердишарна. Лезги адетралди, намусралди яшамиш жезвай абуру чпикай гьич садрани чарадан рикI хадач, масадал пехилвалдач, гьалал зегьметдалди уьмуьр тухузва, чеб бахтлубур яз гьисабзава.
Меристана хуьре школа куьтягьайдалай кьулухъ Избербашдин педучилищеда эвелдай сифтегьан классрин ва ахпа музыкадин тарсар гудай муаллимвилин пешеяр къачуна. Бахтуни жегьил педагог Хтун-Къазмайрин хуьруьз акъудна ва жегьил Фариз Жамалдиновахъ галаз абурун кьисметар сад хьана. Бахтлу хизан арадал гъана. Абурухъ кьве веледни кьве гъвечIи хтул ава. Руш Ханум медучилище акьалтIарнавай медсестра я. Гада Руслана, муаллимвилин пеше чириз, кIелунар давамарзава.
Меристан Къазимегьмедовнадин уьмуьрдин юлдаш Фариз Багьадиновича хуьруьн культурадин кIвалин директорвиле кIвалахиз гзаф йисар я. Ада, райондин собранидин депутат яз, общественный крара активнидаказ иштиракзава. Къейд авун герек я хьи, устIарвилин алакьунар авай Фариза вичин куьмек герек хьайибуруз садазни «ваъ» лугьудач.
— Меристан Къазимегьамедовна чи коллективда гьуьрмет авай, хъсан педагогрикай сад я, — ихтилатзава Мегьарамдхуьруьн райондин Хтун-Къазмайрин школадин директор Фейзудин Исмаилова. — Адаз аялрихъ галаз рахадай чIал, абурун психология хъсандиз чида. Им педагог патал чарасуз шартI я. Гьакъикъатдани, музыкадин тарс вири школьникри хушвилелди гуьзлемишзавай тарс я. А тарсунилай гуьгъуьниз аялар, гьевес хкаж хьана, ял яна, зирек хъхьанвайбур хьиз аквада. Гьелбетда, музыкадин тарс мефтIерал зегьмет акьалтзавай математика туш. Ам асант, кьезил яз аквада. Гьа са вахунда ам муаллимдин пешекарвилин рекьяй авай алакьунрилай гзаф аслу я.
— А кар къейд ийиз кIанзава хьи, — давамарзава Фейзудин Абидиновича, — чи аялри районда гьар йисуз тухузвай ватанпересвилин «Манияр гваз — гъалибвилихъ!» конкурсда ва ихьтин маса мярекатра кIвенкIвечи чкаяр кьазва. Абуруз дипломар, гьуьрметдин грамотаяр гузва. Им, гьелбетда, муаллимдин лайихлувал я. Меристан Къазимегьамедовнади школадин маса кIвалахрани чIехи куьмекар гузва. Ам тариф авуниз лайихлу муаллим я.
М. Жамалдиновади лугьузвайвал, школада музыкадин тарсарин кьилин метлеб гъвечIи музыкантар гьазурун туш. Гьелбетда, аялдиз и ва я маса алатдал къугъваз чир хьайитIа, хъсан я. Амма и кар патал алава образованидин махсус школаяр ава.
— Умуми образованидин мектебда музыкадин тарсарин метлеб акьалтзавай несилдик руьгьдин культурадин, эстетикадин бинеяр кутун, инсаниятдин руьгьдин гуьзел ивирриз мукьва авун, куьрелди лагьайтIа, вири патарихъай вилик фенвай гилан аямдин инсан тербияламишун я, — лугьузва Меристан муаллимди. — Квез чизва хьи, музыкадал рикI алаз, адан таъсирдик кваз чIехи хьайи аялдикай гьихьтин инсан жедатIа — ислягь, къени къилихрин, чарадахъ рикI кудай, писвал такIан инсан. Жемият хъсанарзавайди гьа ихьтин инсанар я. Музыкади яратмишунардай къуватар гегьеншардайдал, руьгьламишдайдал шак алач. Зурба педагог, камалэгьли В. А. Сухомлинскийди лагьанай: «Музыкадин тербия — им музыкант тербияламишун туш, им, эвелни эвел, инсан тербияламишун я». Дегь заманайрин Грецияда тербияламишунин карда музыкадин искусство эвелимжи чкадал эцигнавай. Ам авачир уьмуьр фикирдиз гъун четин жеда. Гьавиляй за «Музыка» школада важиблу предметрикай сад яз гьисабзава.
Гьахълу гафар я. Заз гьатта алава хъийиз кIанзава. Бязи азарлувилерикай сагъар хъувунихъ, месела, хъиле гьатнавай инсандин «нервияр» секинарун патал музыкадихъ къуват авайдакай гьеле Аристотела лагьанай. Амма зун мягьтел жезвайди маса кар я. Хейлин диде-бубайри музыкадин тарсар эсиллагь герек авачирбур яз гьисабзава. Бязи диде-бубайри къе, ХХI эсирда, чпин аялриз музыкадин тарсариз фин, манияр лугьун къадагъа ийизва. Гилан аямдин инсанар гьакьван авамар жеда жал?
— Эхь, гьахьтин деде-бубаярни ава, — хиве кьазва муаллимди. — Им абурун культурадин дережадилай, диндин инанмишвилерилай аслу жезва. Школада чирвилер гунин программаяр государстводи туькIуьрзавайбур я, абур чIурдай ихтияр чаз садазни авач лугьуз, чна гъавурда твазва. Гъавурда акьан тийидайбурни ава, гьелбетда.
Вучиз гъавурда акьазвачтIа? Шадвиликай, гуьгьуьлар хуш хьуникай инсандиз гьич са зиянни авачирдан ва рикIи кьабулзавай, хъсан макьамдикай инсандин чандиз, руьгьдиз анжах хийир авайдан гъавурда акьун тавун аламатдин кар я. Инсаният патал рахадай чIални музыка, кьветхверар хьиз, дуьньядиз сад-садан гуьгъуьналлаз санал атанвай затIар я. Абур кьведни куьрпе аялдин руьгьдик дидедин ширин сесинал, ширин гафаралди лугьузвай маниди кутузва: «Лайлай, ширин, бала, лайлай»… Гьи касдин япара а аваздин, ширин манидин ван амач? Квехъ вуч жезва, азиз тир лезгияр? Дидед чIалал рахаз кIанзамачни? Шадвал гъидай манидик, музыкадик вуч тахсир акатнава?
Абдулафис Исмаилов
