«Йисан месэла» конкурсдиз
Ахлакь-низам, ферли веледар авай, чIехиди-гъвечIиди чидай, мугьманперес ва ватанперес, гьуьрметлу гьар са хизан хуьруьн, райондин, санлай обществодин бине ва дамах я. «Кьилди къачур са хизандин бахтуникай санлай уьлкведин бахт арадал къвезва», — къейднай Президент Владимир Путина. Хизандилай, адан тамамвилелай гзаф крар аслу я. 2024-йис Россияда Хизандин йис яз малумарун дуьшуьшдин кар туш.
Эгер ваз са йисан хъсанвал ийиз кIанзаватIа, гергерар цуз, цIувад йисан хъсанвал ийиз кIанзаватIа, емишдин тар акIура, эгер вири уьмуьрдин хъсанвал ийиз кIанзаватIа, инсан тербияламиша, лугьузва халкьдин мисалда. Дерин чирвилер авай, кар алакьдай, жемятдиз хийир гудай инсан тербияламишун регьят кар туш. И карда муаллимрин зегьмет екеди я. Акьалтзавай несил тербияламишуниз, жаванар уьмуьрдин шегьредал акъудуниз чпин вири уьмуьр бахшнавай муаллимар, гьатта тамам тухумар гзаф ава.
— Муаллимвал чи тухумдин кеспи я лагьайтIа, зун ягъалмиш жедач, — лугьузва Вини СтIалрин юкьван школада урус чIаланни литературадин муаллимвиле кIвалахзавай Шихнебиев Агьмед Мирзоевича. — Чи, Шихнебиеврин, тухумдай цIуд касди акьалтзавай несилдиз чирвилер ва тербия гана, и кар давамарни ийизва.
Малум хьайивал, Агьмед муаллимдин дах Мирзе Шихнебиева 1958-йисалай 1970-йисалди муаллимвиле кIвалахна, гзаф гадаярни рушар савадлу авуна.
Агьмед Шихнебиеван вахар Гуьзел (Москвада), Ракъуят, уьмуьрдин юлдаш Мариятни школада муаллимар я.
— Захъ чIехи гьуьрметлу хизан ава. Зун зи рикI алай пешедин иеси я, — лугьузва А.Шихнебиева. — Гьавиляй за жув бахтлу кас яз гьисабзава.
Агьмед Шихнебиев 1951-йисан 13-августдиз Кьасумхуьрел дидедиз хьана. 1958-йисуз Шихнебиеврин хизан Вини СтIалрин хуьруьз куьч хьана, 1968-йисуз Агьмеда инин юкьван школа вири тарсарай хъсан къиметар аваз акьалтIарна.
ГъвечIи чIавалай тухумдин кар давамарунин къаст рикIе авай Агьмед Даггосуниверситетдин филологиядин факультетдик экечIна.
— 1970-йисуз зи дах рагьметдиз фена, ругуд аял авай чи хизан лап дарда гьатна, — ихтилатзава Агьмед муаллимди. — Гъиле цIийиз эцигзавай кIвалерни авай. Гьавиляй зун университетда кIелун заочнидаказ давамаруниз, кIвалахуниз мажбур хьанай.
1971-йисуз Вини СтIалрин юкьван школада муаллимвиле кьуд вацра кIвалахай А.Шихнебиеваз Советрин Армиядин жергейриз эвер гана.
1973-йисуз армиядай старший сержант яз хтай Агьмед Мирзоевич НуьцIуьгърин юкьван школада урус чIаланни литературадин муаллимвиле кIвалахал кьабулна. Ада вичи лугьузвайвал, саки гьар юкъуз Вини СтIалдилай НуьцIуьгъиз кIвачи-кIвачи физ-хквез, 21 йисуз КIварчагъ дередин аялриз тарсар гана.
1994-йисан 15-мартдилай инихъ Агьмед Мирзоевича Вини СтIалрин юкьван школада муаллимвиле кIвалахзава, дагъви балайриз урус чIал ва литература чирзава.
— НуьцIуьгърин ва Вини СтIалрин школайра кIвалахдайла, за са шумуд йисуз школьникрин производстводин бригадайриз регьбервал гана, — лугьузва А.Шихнебиева. — Аялри «Коммуна», «Самурский» ва «Юхаристальский» совхозрин зегьметчийриз ципицIар, пIинияр, алучаяр кIватI хъийиз куьмекар ганай. КIвалах авай, школьникриз зегьметдин къадир чир жезвай хъсан вахтар тир абур.
Тежрибалу муаллим, хъсан насигьатчи Агьмед Мирзоевича Вини СтIалрин юкьван школада кардик квай край чирдай музейдин директорвилин ва ТОКС-дин руководителвилин везифаярни кьиле тухузва.
Чна винидихъ лагьайвал, Агьмед Мирзоевичан уьмуьрдин юлдаш Марият Зиявудиновнани муаллим я. Ам 1956-йисан 17-мартдиз Вини СтIалрин хуьре дидедиз хьана.
Марията 8-классдал кьван хайи хуьруьн школада кIелна, 10-класс Кьулан СтIалрин юкьван школада акьалтIарна. Гьеле 9-классда кIелзавайла, «Закай гележегда сифтегьан классрин муаллим жеда» кьил алаз сочинение кхьей руш Буйнакскдин педучилищедик экечIна. 1977-йисуз анаг акьалтIарна. Гьа чIавалай инихъ Марият Зиявудиновнади школада сифтегьан классрин муаллимвиле кIвалахзава.
Яргъал йисара муаллимар яз кIвалахзавай Агьмед ва Марият Шихнебиеврихъ агалкьунар, хъсан нетижаяр ава. Абуру чирвилер ва тербия гайи цIудралди гадайрикайни рушарикай гележегда чIехи дережайрин руководителар, хъсан пешекарар (духтурар, инженерар, муаллимар) хьанва. Кьилди къачуртIа, алимар тир Владимир Бабаевал, Мухлисат Исмаиловадал, Элеонора Яралиевадал, Тамара Шихнебиевадал, Бат Батовал ва масабурал муаллимри дамахзава.
Агьмед Мирзоевич ва Марият Зиявудиновна чпи чирвилер гайи виликан ва къенин ученикрикай рахадайла, зи рикIел Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова лагьай гафар къвезва: «Сифтени-сифте муаллимдикай я ученик патал дуьзгуьн чирвилерин ва тербиядин чешме жезвайди». Лап гьахълу, тежрибадини субутнавай делил я.
Тухумдин кар тир муаллимвилин пешеди хьиз, Агьмед ва Марият Шихнебиевриз ферли 3 веледди ва 3 хтулди шадвал, уьмуьрдал кьарувал, гележегдихъ инанмишвал гузва. Абурун гадаяр тир Шихнебиди — Кьасумхуьрел КЦСОН-да, Гьабиба Тюменда газдин карханада кIвалахзава, Тамерлан хизандихъ галаз хуьре яшамиш жезва.
«Муаллим, вич куз, масадаз ишигъ гузвай шем я», — лагьанай XIX асирда яшамиш хьайи Италиядин шаир Джованни Руффиниди. Ингье Агьмед Мирзоевича ва Марият Зиявудиновнади масадбуруз ишигъ гуз, талукь тирвал, 53 ва 46 йис я. Икьван йисара ашкъидалди кIвалахал физвай ва шадвилелди кIвализ хквезвай абур бахтлу ксар я.
Хазран Кьасумов
