Республикадин «Дагъустан» телеканалди, Гъалибвилин 80 йисан юбилейдиз талукьарна, Советрин Союздин Игитрикай ва фашистар кукIваруник пай кутур дирибаш аскеррикай делилар гузвай. Са нянихъ Рамазанов Мегьамедвелидин женгерикайни куьруь малумат гана. Ам заз чидайди, адахъ галаз суьгьбетар авурди тир.

Рагьметлу Мегьамедвели муаллим заз Белиждин поселокдиз талукь месэлаяр гьялзавай собранийрал, райондин мярекат­рал, лезги халкьдин съездрал акунай. Ада, чин кьун тавуна, райкомдин секретардиз, райисполкомдин председателдиз ва герек­ маса чкайрални агьалийрин тIал алай месэлайрикай лугьудай, абуруз яшайишдин къулай шартIар тешкилун истемишдай. Гьелбетда, заз маса инсанрин къайгъуйра авай и касдихъ галаз таниш жез кIан хьана. А вахтунда зун «Коммунист» газетдин Белиж поселокда тешкилнавай мухбиррин пунктунин заведующий тир. Нубатдин сеферда поселокдин советдиз фейила, ина зал Мегьамедвели муаллим гьалтна. Советдин председатель Назир Магьмудова чун танишарна.

— Мегьамедвели муаллим чи активист,  ветеранрин советдин председатель я,- лагьанай ада.- Адан иштираквал аваз чна хейлин месэлаяр гьялзава. Эгер поселокдин са цIуд процент кьванни агьалияр гьам хьтинбур хьанайтIа, чна инсанри истемишзавай гзаф крар туькIуьрдай.

РикIик квай месэлаяр гьялайдалай гуьгъуьниз зун ветерандихъ галаз мукьувай таниш хьанай ва ада заз вичин уьмуьрдикай, Ватандин ЧIехи дяведин йисарикай, фа­шист­рихъ галаз кьиле тухвай женгерикай, дус­тарикай суьгьбетнай. Фашистрин Германиядал Гъалибвал къазанмишна 80 йис тамам хьанвай и вахтунда адан женгер рикIел хкун заз хъсан яз акуна.

Инсандин уьмуьр. Ам ара-бир пара­ ажайиб, фикирдиз текъведай дуьшуьшрив­, вакъиайрив ацIанвайди жеда. Къе ви пIу­зар­рал хъвер къугъвазватIа, вуна гагь дидедин, гагь бубадин метIерал ацукьиз,­ абур шадарзаватIа, пака хабарни авачиз­ кьилел атай зулуматдин агьвалатди ви кьис­метдин кIан пад цавалда, ваз рагъ алай югъ мичIи ийида.

Кьурагьрин хуьряй тир Рамазановрин хизандин кьисметдални гьа икI пехъ ацукьна. Гьеле бегьем кIвачи чил кьун тавунмаз, Мегьамедвели бубадикай ва дидедикай магьрум хьана. Кьве лувни хайи, етимдиз элкъвей гада детдомдиз вугана. Ана тербияни чирвилер къачур жаван Дербентдин хуьруьн майишатдин техникумдик экечIна. Анаг куьтягьай 1939-йисуз Рамазанов Яру Армиядин жергейриз тухвана. Са йисалай ам КцIар шегьерда авай минометринни артиллериядин училищедиз кIелиз ракъурна.

Фашистрин чапхунчийри чи уьлкведал инсафсуз дяве илитIайла,училищедин гзаф курсантри чпиз гуьгьуьллувилелди фронтдиз физ кIанзавайдакай малумарна. Абурун жергедик Мегьамедвелини квай. Училищедин командирри жегьилриз «тади­ къачумир, и дяве фад куьтягь жедайди туш, чаз фендигар душмандихъ галаз женг чIуг­вадай дуьзгуьн аскерар ва командирар герек къведа. КIелун давамара, яракьар ишлемишдай вердишвилер къачу, ахпа квелни нубат къведа» — лагьанай.

1941-октябрдиз курсантрин са десте Москвадин патарив ракъурна. Им уьлкведин меркез патал лап четин ва жавабдар вахт тир. Гитлеран буйругъ кьилиз акъудзавай фашистрин генералри пияда, танкарин, тупарин цIудралди дивизияр, эскадрильяяр Москвадиз рекье твазвай. Гитлер лугьудай алчахдиз ноябрдин иридаз Москвада вич гъалиб хьайивилин парад тухуз кIанзавай эхир.

— Гитлеран чапхунчияр, пехъи кицIер хьиз, Москвадилай алатзавачир,- рикIел хканай ветеранди. — Гьар юкъуз чи сенгеррал душмандин цIийи-цIийи частари, дивизийри гьужумзавай. ЯтIани Яру Армияди ва Москвадин агьалийри меркез халис къеледиз элкъуьрнавай. Фашистрин такьатар гьикьван гзаф тиртIани, чаз абурухъай­ кичIезвачир. Чи аскерри тежер хьтин ви­кIегьвилер къалурзавай, Ватан патал чпин чанар къурбандзавай. За команда гузвай танкар ядай тупарин взводдини вичин вилик эцигнавай тапшуругъар тирвал кьилиз акъудзавай. Чна немсерин кьуд танк гуьнгуьнай акъудна, цIудралди фашистар къирмишна.

Гитлеран планар кьилиз акъатнач. Гьужумдиз фейи советрин аскеррин хура душмандилай акъвазиз алакьнач. Великие Луки шегьердив агакьдалди кьиле фейи къизгъин ва гзаф телефвилер арадал гъайи женгера Рамазанова вич кар алакьдай ви­кIегь  командир яз къалурна. Адал батарея ихтибарна. 1942-йисан декабрдилай Мегьамедвели тупарин дивизиядин командирдин заместителвиле тайинарна.

Гзаф кьадардалди, фендигарвилелди ва регьятдиз кьур шегьерар, хуьрер гъиляй ахкъатзавай фашистри пехъивилелди аксивалзавай, Яру Армиядин гьужум алудиз алахъзавай. Амма Гитлеран кьушунрихъ виликан къуват амачир. 1943-йисан гатфариз Рамазанова маса частарик кваз Смоленскни душмандикай азадна.

— Къенин несилриз чир хьун лазим я, — лагьанай ветеранди, — Сталинан, Ленинан, партиядин тIварар мецел алаз, агъзурралди чи аскерар гьужумдиз фена, немсер кукIварун патал абуру чпин чанар къурбандна. Гьахьтин викIегьвал, дирибашвал къалур тавунайтIа, чавай къанлу душман чи чилерилай чукуриз, Гъалибвал къазанмишиз жедачир.

Мегьамедвели муаллимди зав Ярославлдин ва Ивановодин областрай вичин женгерин дустарилай хтанвай кагъазар ва открыткаяр вугана. Дяведилай гуьгъуьниз къад йис алатайла, абуру чпи чеб жагъур­ хъувуна. Белиждин 2-нумрадин юкьван школадин ученикри абурухъ галаз чараралди алакъа хвенай. Ученикриз хтай са чарче танкар ядай тупарин 245-дивизиядин командир Александр Гаврилович Троева  икI кхьенвай:

«…Чна Польшадин чилел душмандиз басрух гузвай. Пакаман фад вахт тир. Рамазанов Мегьамедвели кьиле авай аван­гардный десте чи частунин вилик кваз физвай. Абурал кана барбатI хьанвай, касни амачир ва я кьуьзуьбур, дишегьлияр, аялар амай хуьрер, алугарнавай никIер, тамар гьалтзавай. Нубатдин хуьруьв агакьдайла, Рамазановаз къерехда са жуьредин гьерекат акуна. Чи аскерар патав агакьдалди гьерекатни квахьна. Рамазанова шакна хьи, вуч ятIани, шулугъ квай чка я. Адан буйругъдалди аскерар акъвазна. Адаз шаклу чка ахтармишиз кIанзавай. Аскерар вири кIеви жезни агакьнач, хуьр галай патахъай чибуруз гуьлле гана. Рамазанов ва адан десте чеб чпивай квахьнач. Абуру нем­сериз акси жаваб гана ва фир-тефир чка дарна. Окопрай экъечIиз, катай душмандин гуьгъуьна аваз фейи Рамазанован десте Никель шегьердиз акъатна. ВикIегь дагъвиди сифтени-сифте и шегьердин чилел кIвач эцигна ва асул къуватар агакьдалди, душмандиз хейлин зиянар гана ва шегьердин са шумуд магьле азадна…»

Инал къейд авун лазим я хьи, Мегьамедвели Рамазанова  вичин женгчи дустар, полкунин замполит Мишуров Александр ва штабдин начальник Воробьев Дмитрий мугьманвиле кьабулнай. Вични Ярославлдиз Воробьеван патав фенай.

— 1945-йисан 8-майдиз чав дяве куьтягь хьанва лагьай хабар агакьна. Чун Германия­дин Хавелберг лугьудай шегьерда авай. Чи шадвилихъ кьадар авачир. Сада-садаз гъалибвал тебрикиз, гьарда вичив гвай яракьдай акьван салютар ганай хьи! Ина чал Америкадин аскерарни гьалтнай. Абуруни чахъ галаз шадвалнай,- рикIел хканай Рамазанова.

Кьуд йисуз кьурагьвиди гзаф женгера иштиракна. Висла вацIалай элячIдайла, десантдик кваз Кольвари лугьудай чкадин патав сенгерар кьадайла, Германиядин сергьятриз гьахьдайла, кьиле фейи къизгъин ягъунарни рикIел хканай фронтовикди. Адал вад сеферда хирер хьана. Сагъ хъхьанмазни, ам мад ва мад женгерик экечI хъувуна. Дяведа къалурай кьегьалвилерай гвардиядин капитан Рамазанов Мегьамедвели Ватандин дяведин сад ва кьвед лагьай  дережайрин, «Яру Гъед» орденриз, «Жуьрэтлувиляй», «Москва хуьнай», «Варшава азад авунай», «Берлин къачунай» медалриз лайихлу хьана. Адаз Верховный Главнокомандованидин патай 15 сеферда чухсагъул малумарна.

Дяведилай гуьгъуьниз ветеранди Кьурагьа райисполкомдин председателдин за­мес­тителдин, Кьурагьрин колхоздин председателдин къуллугъар тамамарна. Ам агьалийри райсоветдин депутатвиле, коммунистри КПСС-дин райкомдин бюродин ва пленумдин членвиле хкяна. Хейлин йиса­ра Белиждин 2-нумрадин юкьван школада акьалтзавай несилриз чирвилер ва тербия гана. Адан тербия, тарсар къачурбуру Мегьамедвели муаллим къени хушвилелди рикIел хкизва.

Нариман Ибрагьимов