Газетдин нубатдин нумра чапдиз вахкудайла, Дагъустандин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин пресс-къуллугъди хабар гайивал, Дагъустандиз Россиядин Федерациядин Гьукуматдин Председатель Михаил Мишустин мугьман хьана. Адахъ галаз республикадиз гьакIни Урусатдин вице-премьер Юрий Трутнев, РФ-дин здравоохраненидин министр Михаил Мурашко, экономикадин рекьяй вилик финин министр Максим Решетников, эцигунрин ва яшайишдинни коммунальный майишатдин министр Ирек Файзуллин, тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министр Александр Козлов, Росту­риз­мдин кьил Зарина Догузова ва масабур атана.

Къейд ийин, Михаил Мишустин 14-апрелдиз Дербентдиз фена. Дагъустанда авай йикъара РФ-дин Гьукуматдин Кьили республикадин руководстводихъ галаз Да­гъустан яшайишдинни экономикадин  жуьреба-жуьре хилерай вилик финин месэлаяр веревирддайвал я.

Гегьеншдиз “Лезги газетдин” сайтдай кIелиз жеда.

* * *

10-апрелдиз  РФ-дин экономикадин рекьяй вилик финин министр Максим Решетников Дагъустандиз  мугьман хьана­. Делегациядик гьакIни РФ-дин хуьруьн ма­йишатдин ва финансрин министерствойрин векиларни квай. Федеральный министерствойрин къуллугъчийрин кIвалахдин  программа кьиле фейи къайдадикай РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин пресс-къуллугъди хабар гузва.­

Сифтедай Максим Решетников РД-дин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Сергей Меликовахъ галаз санал­ инвестицийрин “Тюбе” майдандал фе­на. Ана абур “Керамогранит Дагъустан” ва “Каспийдин табагъ шуьшедин завод” карханайрихъ авай производстводин мумкинвилерихъ галаз мукьувай таниш хьана.

Гуьгъуьнлай министр Дербент шегьер­диз рекье гьатна. Ина коньякрин заводдин мулкунал Максим Решетникова ва Сергей Меликова Дагъустандин агропромышленный комплекс  виликди тухунин месэлайриз талукь совещание кьиле тухвана.

Министрди малумарайвал, совещание заводдин мулкунал тешкилун дуьшуьшдин кар тушир: регион патал асул ме­сэлайрикай сад уьзуьмчивилин  ва чехирчивилин хилер виликди тухун я. Ада къейд авурвал, Россиядин тамам циклдин­ жуьреда акъудзавай коньякрин 90% Да­гъустандал гьалтзава. “Дагъустандин коньяк тарих авай бренд, и хел инлай кьулухъни виликди тухун лазим тирди якъин я. Чун патал им сифтени-сифте кIвалах­дин цIийи чкаяр тешкилуналди важиблу я.Чехирчивилин суьрсет акъудунин карда тахминан 20 агъзур касди иштиракзава, абурукай 18 агъзурда — уьзуьмчивилин хиле. И рекье мадни еке мумкинвилер ава”. Идалайни гъейри, гьисабзава ада, и хел виликди тухуни республикадин­ бюджетдиз яшайишдин программаяр кьилиз акъудиз куьмекдай алава къазанжиярни гъида. Ида гьакIни маса регионрихъ, уьлквейрихъ галаз  алишверишдин ала­къа­яр туькIуьрдай рекьер ачухда.

Коньякрин суьрсет акъудзавайбуруз гьеле гиламаз вижевай куьмек гузва. Важиблу къарар алатай йисуз кьабулнай: РФ-дин Гьукуматди “эвездин куьмекдин къайда” — тамам циклдин суьрсет акъудзавайбур патал налогрин вычет кардик кутунва. М.Решетникова малумарайвал, виридалайни важиблу серенжемрин арада уьзуьм­­лухри кьунвай майданар гегьен­шарун  ава.

Суьгьбет давамаруналди  Россиядин  экономика вилик тухунин крарай министрди и хиле авай вири четинвилер малум тирдакай лагьана ва абурун арада  са жерге месэлаяр чара авуна.

ИкI, тамам циклдин жуьреда суьрсет акъудзавайбур патал комплексный лицензия кардик кутуникай фикирна кIанда. Ида вад документдин чкадал сад гьазурдай, кар­­чийрин  вахтни, пулни кьенятдай мумкинвал гуда.  Закупкайрин агъа кIанин къиметриз, коньякар кура-кура маса гуниз, гьакI­­­ни суьрсетдиз Евразиядин экономи­ка­дин союздин патай ийизвай истемишунриз талукь месэлаярни ава. “Чна са шу­муд­­ ида­радин векилрикай ибарат десте яз кIва­лахзава. Яни къенин совещанида кар алай къарарар кьабулунин карда иштиракзавай ксарни ава, гьаниз килигна, чавай теклифар­ гьазуриз ва РФ-дин Гьукуматдин дережадиз экъечIиз жеда”, — малумарна министрди.

Дагъустандин Кьили делегациядин векилриз республикадиз мугьманвиле атунай ва региондин яшайишдинни экономикадин тIал алай месэлайриз фикир гунай чухсагъул малумарна.

“Асул министерстводин кьил Дагъустандиз атуниз чун цIуд йисаралди кIватI хьанвай са кьадар месэлаяр гьялдай мумкинвилиз хьиз килигзава. Дагъустандихъ виликди финин жигьетдай зурба къуват ава ва республикадин руководстводин, властдин вири дережайрин органрин  вилик квай месэла  чахъ авай мумкинвилер агьалийрин хийир патал ишлемишуникай ибарат я”, — къейдна ада.

Региондин Кьили къейд авурвал, республикадин АПК-ди региондин ВВП-дин 21 % тешкилзава, и хиле тахминан пудай кьве пай агьалийри кIвалахзава. Лапагрин  ва цIегьерин, гьакIни кIватIза­вай майвайрин кьадардал гьалтайла, Дагъустан сад лагьай чкадал ала. Авай вири мумкинвилер ачухариз тахьанвай терефрикай  рахадайла, Сергей Меликова прунзчивилин, уьзуьмчивилин ва чехирчивилин, гьакIни интенсивный багъманчивилин хилерин тIварар кьуна. Гьа са вахтун­да уьзуьмчивал  ва чехирчивал яшайиш­дин хел патал иллаки важиблубур ва региондин бюджет тешкилзавайбур яз къейдна.

Алатай йисуз уьзуьмчийри эхиримжи 30 йисан вахтунда тахьай кьадарда — тахминан 290 агъзур тонн бегьер кIватIна ва 145 агъзур тонн гьялна. И хиле республикадин бюджетдиз  6 процентдин налогар гъизва. Амма 70-80-йисара Да­гъустанда  кIватIзавай бегьер 370 агъзур тонндив агакьзавай. “Якъин жезвайвал, и хиле виликди тухун патал авай мумкинвилер гьеле виле акьадайбур я”, — къейдна ада.

Целди таъминарунин месэладиз талукь яз Сергей Меликова къейдна хьи, республикада неинки балугъчивилин хел, гьакIни туризмдин кластер еримлу авун патал къулай шартIар ава. Гьа са вахтунда, яд бес тежез, вирер кьуразва. Яд къачузвай тадарак масаниз тухунин месэла гьялуналди, регионда кьазвай балугърин кьадар йиса 10 агъзур тонндив агакьардай мумкинвал ава.

Эхирдай республикадиз атунин макьсаддикай рахадайла, Максим Решетникова къейдна: “Кеферпатан Кавказдин феде­ральный округ виликди тухунин прог­рамма республикада гьикI кьилиз акъудзаватIа, гьихьтин объектар эцигзаватIа, гьихьтин четинвилер аватIа килигун важиблу тир. Чна фи­кир неинки программа уьмуьрдиз кечирмишунал желбна, гьакIни экономикадин жуьреба-жуьре зонайрин, промышленный паркарин месэлаяр ахтармишна, республикадин мулкунал алай зурба карханайрин кIвалах­дихъ галаз таниш хьана. Им сад лагьай месэла я. Кьвед лагьайди Дербентдиз талукь я — шегьер вири патари­хъай виликди тухуниз талукь Россиядин Президентдин тапшуругъ ава.

Регион патал виридалайни хци месэ­лаяр целди таъминарунихъ, канали­за­ция­дин ва инженервилин къурулушрихъ галаз­ алакъалубур я. Чна Каспийдиз чир­­кин аму­­кьаяр гадаруналди жезвай зарар жезмай кьван тIи­миларна кIанда, вучиз ла­­гьай­­тIа, экологиядин месэлайри ту­ри­змдин­ хилез виликди фидай мум­кинвал гудач”, — лагьана Максим Решетни­кова.­

РФ-дин экономикадин жигьетдай вилик фи­нин министерство регион еримлу авунин программаяр туькIуьрунин ва абур уьмуьрдиз­ кечирмишунин  рекьяй  кьилин оператор я.

«Лезги газет»