2017-йисуз ЧIехи Октябрдин Социализмдин Инкъилабдин (и кьуд гафни за дамахдивди чIехи гьарфунилай кхьизва) 100 йис тамам жезва. Ам зи рикIел гьамиша ала, гьамиша алама. Ам зи рикIелай садрани алатдач.
Заз, Октябрдин экуьник акатай инсан яз, куьрелди лугьуз кIанзава: Октябрдин инкъилаб дуьньядин тарихда гзаф зурба, гзаф гуьзел, гзаф халкьарин вил галай, икьван чIавалди тахьай хьтин вакъиа, гьерекат, кар, аламат хьана.
Октябрдин инкъилабди вишералди зегьметчи халкьар, миллионралди инсанар зулумкаррин пацукай хкудна, лукIвиляй акъудна, азад, экуь, чими уьмуьрдин иесияр авуна.
Октябрдин инкъилаб къурмишай, Урусатда Советрин власть эцигай къагьриман инсанрин — Владимир Ильич Ленинанни Иосиф Виссарионович Сталинан, абуру регьбервал гайи большевикрин партиядин кIвенкIвечи жергейра лезги халкьдин хва Гьуьсейнов Мегьамедни авай.
Большевикрин партияди ва Советрин властди вири Урусатда фялейринни лежберрин гьукум тестикьарна: чIехи халкьар яшамиш жезвай вилаятра “союздин республикаяр”, гъвечIи халкьар авай вилаятра “автономиядин республикаяр” тешкилна.
Ихьтин бахт Дагъустандизни жагъана: 1920-йисуз Темир-Хан-Шура шегьерда дагъви халкьарин векилрин съезддал Дагъустандикай “Автономиядин республика” хьанвайди И.Сталина малумарнай.
Дуьньядин сад лагьай ва граждан дявейри барбатIнавай уьлкве, большевикрин партиядин членар ва Советрин гьукуматдин регьберар кьиле аваз, гуьнгуьниз хкана, виликди фена: хуьрера колхозарни совхозар тешкилна, шегьерра фабрикаярни заводар эцигна, инсанриз кIвалах, яшамиш жедай кIвалер, недай фу-къафун гана; гьар са хуьре-шегьерда мектебар, духтурханаяр, культурадин идараяр эцигна, инсанрин савадлувал, меденивал хкажна ва сагъламвал мягькемарна. Халкьарин арада азадвилин, дуствилин, хва-стхавилин, игитвилин, вафалувилин гьиссер куькIуьрна. И вири хъсанвилер, мублагьвилер, къулайвилер, шадвилер пул галачиз, гьавая тир.
ЦIийи девирди цIийи зарияр, цIийи манияр, цIийи гьаваяр арадал гъана. Инкъилабчи зари Нуредин Шерифова кхьенай: “Чун гъвечIи халкь я, гила чахъ Ватан ава”. СтIал Сулейманаз ЦIийи Ватан мадни зурбаз акуна, ада лагьана: “Дуьньяд ругуд пай тир еке и Урусат ава чахъ”. Халкьди Ленинакай, Сталинакай, Агъасиевакай… манияр туькIуьрна. Са манидик ихьтин цIар ква: “Ленин атана, чаз инсанар лагьана”.
Чун, бубайри лугьудайвал, нетIеризни чIутариз халкьнавай инсанар тир. Советрин властди чакай савадлу инсанар, чи халкьдикай дуьньядиз машгьур халкь авуна. Советрин власть хьаначиртIа, чун, Дагъустандин халкьар, къунши капиталист уьлквейрин халкьар хьиз, лукIвиле амукьдай.
Цуьк акъудзавай Советрин Союз къецепатан душманри ва къенепатан хаинри 1990-йисара чукIурна, капитализм хкана. Исятда чаз аквазвай мусибатар — тарашунарни чуьнуьхунар, ягъунарни кьиникьар, душманвилерни эдебсузвилер… капитализмдин аламатар я. (Виридалайни чIехи хаин, пелел ивидин матI алай Горбач, Германиядин гьуьрметлу гражданин хьана, гьана яшамиш жезва).
Зун гъавурда ава: Коммунистрин партиядин ва Советрин гьукуматдин регьберри са бязи гъалатIарни ахъайна… Амма абуру авур кьван зурба кIвалахар инкар авун дуьз туш. Эгер коммунистрин илим, коммунистрин рехъ чIурубур тиртIа, Китайда, Вьетнамда, Кубада ва маса уьлквейра коммунизмдин къурулушар амукьдачир, компартияр чкIидай. Абур анра вири ама!
Социализм чукIурна, уьлкведал гужуналди илитIнавайди зегьметчи халкьдиз акси, ам йикъалай-къуз кIеве твазвай вагьши капитализм я. Адан нетижаяр чаз жуван вилералди аквазва: халкьдин девлетар къачагърини угърийри кьунва; чиновникдин мажиб виш агъзур, муаллимдин мажиб цIуд агъзур манат хьанва; фялейрини лежберри кепекрихъ кIвалахзава; бейкар халкь базардин рекье гьатнава.
Капиталистриз савадлу инсанар герекзавач, абуруз, кьилер агъузна, кIвалахдай лукIар кIанзава. Дуьньяда капитализмдин кьилин лишан, чIехи арифдар Карл Маркса кхьейвал, гьар са манатдилай къазанжи алудун я…
Заз ихьтин аяндарвал ава: кьве виш йис вилик Францияда гъалиб хьайи Париждин коммуна 70 юкъуз амукьнай; виш йис вилик Урусатда гъалиб хьайи Октябрдин инкъилабди арадал гъайи Советрин девир 70 йисуз давам хьана. Нубатдин инкъилаб гъалиб хьайила, адан бегьерар гьамишалугъбур жеда.
Гьаким Къурбан
